Maswaniso a Bulapeli Simuluho ya Ona ya Kwaikale

“Maswaniso a lu swalisanisa kwa bunde ni bukeni bwa Mulimu ni Bahalalehi ba hae.”

YO MUHULU WA MABISHOPU WA BA GREEK ORTHODOX WA KWA AUSTRALIA

FA LIZAZI le li cisa hahulu le la mwa August, ne ku cisa maswe fa mapahamelo a samende a ku ya mwa muyaho wa bulapeli o twi ki wa M’ahe Mulimu ya Kenile ka ku Fitisisa, o fa sioli sa Tínos, mwa liwate la Aegean. Niha ku cisa hahulu cwalo, balapeli ba ba cisehezi hahulu ba Greek Orthodox ba ba fitelela 25,000 ba zamaya ka ku ikataza hahulu kuli ba y’o fita kwa siswaniso se si basizwe ka bukwala sa m’ahe Jesu.

Kasizana ka sihole, ka ka bonahala ku utwa hahulu butuku ni ku ziyeleha, ka hohoba ka mañwele a kona a’ lota mali. Bukaufi ni kona, musali-muhulu ya katezi ya zwelela kwahule kwa lineku le liñwi la naha, u lika ka t’ata ku zamaya ku si na taba ni kw’a katezi. Munna ya sa iseli mezi wa fufulelwa hahulu ha nz’a lika ka t’ata ku shela-shela mwahal’a buñata bwa batu. Se ba bata ki ku y’o tubeta siswaniso sa Maria ni ku y’o si kubamela.

Balapeli ba ba tiile bao kaniti ba na ni takazo ye buniti ya ku lapela Mulimu. Kono ki ba bakai ba ba ziba kuli ku lapela maswaniso a’ cwalo ku simuluha kwa likezo ze ne eziwa lilimo ze mianda-nda pili Bukreste bu si ka ba teñi kale?

Ku Ñatafala kwa Maswaniso

Ko ba fumaneha balapeli ba Orthodox kaufela, maswaniso a kai ni kai. Mwa likeleke, maswaniso a Jesu, Maria, ni a ba ba twi ki bahalalehi a kutekwa hahulu. Balapeli hañata ba kutekanga maswaniso ao ka ku a tubeta, ku a ciseza insense, ni ka ku a tukiseza likandela. Ku tuha f’o, ibat’o ba kuli mandu kaufela a ba Orthodox a na ni sibaka mo ku na ni siswaniso, ili mo ba lapelelanga. Hañata Bakreste ba Orthodox ba bulelanga kuli ha ba lapela siswaniso, ba ikutwanga ku sutelela hahulu ku Mulimu. Ba bañata ba lumela kuli maswaniso a tezi musa wa Mulimu ni m’ata a matuna.

Balumeli bao mwendi ba ka komoka ku ziba kuli Bakreste ba kwa makalelo ne ba si ka lumeleza za ku itusisa maswaniso mwa bulapeli. Buka ye bizwa Byzantium i li: “Bakreste ba kwa makalelo, ka ku toya milimu ya maswaniso ka mo ne ba i toyezi Majuda, ne ba nyenya ku lapela maswaniso afi kamba afi a batu ba ba kenile.” Buka yeo hape i li: “Ku zwa mwa lilimo za ma 400 C.E., maswaniso . . . n’a kalile ku itusiswa hahulu kwa ku lapela mwa likeleke ni mwa mandu.” Haiba ku itusisa maswaniso kwa ku lapela ha ku simuluhi  kwa Bakreste ba kwa makalelo, ku simuluha kai he?

Ku Batisisa Simuluho ya Ona

Mubatisisi ya bizwa Vitalij Ivanovich Petrenko n’a ñozi kuli: “Sizo sa ku itusisa maswaniso si kalile kale-kale k’o mane pili Bukreste bu si ka taha kale mi si ‘simuluha kwa bahedeni.’” Baituti ba bañata ba za kwaikale b’a lumela, mi ba li bulapeli bwa maswaniso bu simuluha kwa bulapeli bwa Mababilona, Maegepita, ni Magerike ba kwaikale. Ka mutala, Magerike ba kwaikale ne ba lapelanga maswaniso a’ betilwe. Mulimu kutwi n’a beile m’ata ku ona maswaniso ao. Batu ne ba nahananga kuli a mañwi kwa maswaniso ao n’a si ka eziwa ka mazoho kono n’a wile fela kwa lihalimu. Fa mikiti, maswaniso a bulapeli a’ cwalo n’a shimbiwanga mwa mindandwe mwahal’a munzi kaufela, mi n’a fiwanga matabelo. Petrenko n’a ize: “Balapeli ne ba nga siswaniso seo sa bulapeli kuli ki mulimu luli, nihaike ku likilwe . . . ku bonisa fapano ye mwahal’a mulimu ni siswaniso sa hae.”

Mihupulo ni likezo ze cwalo ne li t’o ipumana cwañi kwa Bakreste? Mubatisisi ya swana y’o n’a ize, lilimo-limo hamulaho wa lifu la baapositola ba Kreste, sihulu mwa Egepita, “lituto za Sikreste ne li til’o kopanywa-kopanywa ni ‘lituto ze zwakani za sihedeni’—ze zwa kwa litumelo za Maegepita, Magerike, Majuda, za ba kwa Upa ni Maroma, ili ze ne til’o kopanywa ni za Sikreste. Kabakaleo, “bapangi ba maswaniso a Bakreste ba kala ku ba ni [tumelo ya mazwake] mi ba kala ku itusisa maswaniso a bahedeni, ka ku a cinca-cinca kuli a be a Sikreste, nihaike ne ba si ka zwiseleza buhedeni bwa ona.”

Hañihañi, batu ni likwata za batu ba kala ku itusisa hahulu maswaniso mwa ku lapela. Mwa buka ye bizwa The Age of Faith, Will Durant, muituti wa za kwaikale, u talusa mo ne ku tezi cwalo, u li: “Palo ya bahalalehi ba ba lapelwa ha ne inze i ekezeha, kwa ba ni butokwi bwa ku ba ziba ni ku ba hupula; maswaniso a bona ni a Maria a ezwa ka buñata; mi haili ka za Kreste, Sibupeho sa hae sa ku ikupulela ni Sifapahano sa hae za kaliswa ku lapelwa—mi mane ku ba ba lumela-lumela fela, za ba inge linkau. Batu  ka tukuluho ya bona ya ku nahana ba fetula maswaniso a kenile kaufela ku ba lika ze lapelwa; batu ne ba a kubamela, ku a tubeta, ku a tukiseza likandela ni ku a ciseza insense, ku a kabisa ka lipalisa, ni ku bata kuli a eze limakazo. . . . Bañoli ni ba tutengo twa Keleke ba kuta-kutela ku talusa kuli maswaniso ao haki milimu, kono ki likupuliso fela za milimu; niteñi batu ne ba si na taba ni lifapahano ze cwalo.”

Kacenu, ba bañata ba ba itusisa maswaniso mwa ku lapela ni bona ba ka bulela kuli ba kuteka fela maswaniso—ha ba a lapeli. Ba kana ba bulela kuli maswaniso a bulapeli a swanela—mi mane a tokwahala—mwa ku lu tusa ku lapela Mulimu. Mwendi ni mina mu ikutwa cwalo. Kono puzo kikuli, Mulimu u ikutwa cwañi ka za teñi? Esi mwendi ku kuteka siswaniso ku swana fela ni ku si lapela? Kana likezo ze cwalo za kona ku tahisa likozi ze sa lemusehi ka bunolo?

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 4]

Siswaniso sa Bulapeli Ki Nto Mañi?

Ku na ni maswaniso a bulapeli a mifuta-futa. Ku na ni maswaniso a ku bupa. A mañwi ki a ku beta. Maswaniso ao a itusiswa hahulu mwa bulapeli bwa Katolika. Hape ku na ni maswaniso a ku penta a Kreste, a Maria, a ba ba twi ki bahalalehi, a mangeloi, a batu ni likezahalo za mwa Bibele, kamba a ze ne kile za ezahala mwa Keleke ya Orthodox. Hañata a swanisezwanga fa mabala a’ bubebe.

Ka ku ya ka Keleke ya Orthodox, “maswaniso . . . a Bahalalehi h’a bonahali ku ba a batu-tu fela ba nama ni mali.” Hañata, “h’a bangi ni muluti, kamba mwa ku zibela kuli ki musihali kamba ki busihu.” Hape ku lumelwa kuli libala ni mupende wa siswaniso li kona ku “tala kanya ya Mulimu.”

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Ku itusisa maswaniso ku simuluha kwa likezo za bahedeni

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 3]

© AFP/CORBIS