Bakreste Ba Lapela ka Moya ni ka Niti
Bakreste Ba Lapela ka Moya ni ka Niti
“Mulimu ki Moya, mi ba ba mu lapela, ba swanezi ku mu lapela ka Moya ni ka niti.”—JOANI 4:24.
1. Ki bulapeli bwa mufuta mañi b’o Mulimu a tabela?
JESU KRESTE, Mwan’a Jehova wa libanda, n’a bonisize hande-nde mufuta wa bulapeli bo bu tabisa Ndat’ahe wa kwa lihalimu. Ha n’a sweli ku kutaza ha silikani ku musali wa kwa Samaria kwa lisima le li li bukaufi ni munzi wa Sikare, Jesu n’a ize: “Mina mu lapela se mu sa zibi; luna lu lapela se lu ziba, kakuli ku pilisa ku taha ka Majuda. Kono nako ya ta, mane i se i tile, mo balapeli ba niti ba ka lapela Ndate ka moya ni ka niti; kakuli ki bona b’a tokwa Ndate. Mulimu ki Moya, mi ba ba mu lapela, ba swanezi ku mu lapela ka Moya ni ka niti.” (Joani 4:22-24) Lu utwisisa cwañi manzwi ao?
2. Masamaria ne ba tomile fañi bulapeli bwa bona?
2 Masamaria ne ba na ni mihupulo ye fosahezi ya bulapeli. Ne ba amuhela libuka za pili ze ketalizoho za Mañolo a Kenile kuli ki zona ze tahile ka moya wa Mulimu—mi zona zeo ne ba li amuhela fela ka ku ya ka toloko ya bona, ye bizwa Pentateuch ya Masamaria. Hailif’o Masamaria ne ba sa zibi hande Mulimu, Majuda bona ne ba filwe zibo ya mwa Mañolo. (Maroma 3:1, 2) Majuda ba ba sepahala ni ba bañwi cwalo ne ba kona ku shemubiwa ki Jehova. Kono ne ba tokwa ku ezañi kuli ba shemubiwe?
3. Ku tokwahalañi kuli lu lapele Mulimu “ka Moya ni ka niti”?
3 Kuli ba tabise Jehova, Majuda, Masamaria, ni ba bañwi cwalo ba kwaikale ne ba tokwa ku ezañi? Ne ba na ni ku mu lapela “ka Moya ni ka niti.” Ni luna lu lukela ku eza cwalo. Nihaike sebelezo ku Mulimu i lukela ku eziwa ka cisehelo, ka tukufalelo, ni ka ku susumezwa ka pilu ye tezi lilato ni tumelo, ku lapela Mulimu ka moya sihulu ku tokwa kuli lu be ni moya wa hae o kenile ni ku u tuhelela kuli u lu etelele. Ka ku ituta ni ku sebelisa Linzwi la Mulimu, moya wa luna u lukela ku lumelelana ni wa hae. (1 Makorinte 2:8-12) Kuli bulapeli bwa luna bu amuhelwe ki Jehova, hape bu lukela ku ezwa ka niti. Bu lukela ku lumelelana ni seo Linzwi la Mulimu, yona Bibele, li si patulula ka za hae ni ka za milelo ya hae.
Niti Ya Kona ku Fumanwa
4. Ba bañwi ba nga cwañi niti?
4 Baituti ba bañwi ba mihupulo ya batu se ba bile ni mubonelo wa kuli batu ha ba koni ku fumana niti sakata. Mane, muñoli wa kwa Sweden ya bizwa Alf Ahlberg n’a ñozi kuli: “Buñata bwa lipuzo za mihupulo ya batu li buzwa ka mukwa o’ li o t’ata ku li alaba.” Nihaike ba bañwi ba bulela kuli ku na ni fela niti ye si ka tala, kana luli ku cwalo? Jesu Kreste n’a si ka ikutwa cwalo.
5. Jesu n’a teziñi mwa lifasi?
5 Lu ngeñi kuli lwa iponela kezahalo ye: Ki kwa makalelo a silimo sa 33 C.E., mi Jesu u yemi fapil’a Ponse Pilato, Mubusisi wa Roma. Jesu u bulelela Pilato kuli: “Ki sona se ni pepezwi, ni se ni tezi mwa lifasi; kuli ni t’o paka niti.” Pilato u buza kuli: “Niti kiñi?” Kono h’a libeleli kuli Jesu a mu taluseze ze ñwi.—Joani 18:36-38.
6. (a) “Niti” se i talusizwe cwañi? (b) Jesu n’a file balateleli ba hae musebezi mañi?
6 “Niti” se i talusizwe ku ba “lika, likezahalo, ni litaba za luli.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Kono Jesu n’a si ka paka niti-niti fela. Batili. Ku na ni niti ye ñwi luli ya n’a talusa. N’a laezi balateleli ba hae ku shaela niti ye cwalo, kakuli n’a ize ku bona: “Mu lute macaba kaufela, mu ba kolobeze ka Libizo la Ndate, ni la Mwana, ni la Moya o Kenile; mu ba lute ku mamela ze ni mi laezi kaufela.” (Mateu 28:19, 20) Muinelo wa linto w’o u si ka fela kale, balateleli ba niti ba Jesu ne ba ka shaela “niti ya Evangeli” mwa lifasi kaufela. (Mateu 24:3, NW; Magalata 2:14) Zeo ne li ka eziwa ka ku taleleza za n’a bulezi Jesu ha n’a ize: “Evangeli ye ya mubuso i ka bulelwa mwa lifasi kaufela, ibe bupaki mwa macaba kamukana; kihona ku ka taha mafelelezo.” (Mateu 24:14) Kacwalo, ku butokwa kuli lu zibe ba ba sweli ku luta macaba kaufela niti ka ku shaela taba ye nde ya Mubuso.
Mo Lu Kona ku Itutela Niti
7. Mu kona ku paka cwañi kuli Jehova ki yena Simbule sa niti?
7 Jehova ki yena Simbule sa niti ya kwa moya. Mane, walisamu Davida n’a ize Jehova ki “Mulimu wa niti.” (Samu 31:5; 43:3) Jesu n’a itumelezi kuli linzwi la Ndat’ahe ki yona niti, mi hape n’a ize: “Mwa Bapolofita ku ñozwi kuli: Kamukana ba ka lutwa ki Mulimu. Cwale mutu kaufela ya utwile Ndate, mi a lutilwe ki Yena, u taha ku na.” (Joani 6:45; 17:17; Isaya 54:13) Kwa iponelwa he kuli ba ba bata niti ba lukela ku lutiwa ki Jehova, yena Muluti ya Pahami. (Isaya 30:20, 21, NW) Ba ba bata niti ba lukela ku fumana “ku ziba za Mulimu.” (Liproverbia 2:5) Mi Jehova ka lilato u se a lutile kamba ku fitisa niti ka linzila ze fitana-fitana.
8. Mulimu u lutile kamba ku fitisa niti ka linzila lifi?
8 Ka mutala, Mulimu n’a fitisize Mulao kwa Maisilaele ka mangeloi. (Magalata 3:19) Ka litolo, n’a sepisize bashemi ba mabasi bo Abrahama ni Jakobo limbuyoti. (Genese 15:12-16; 28:10-19) Mane Mulimu n’a bulezi ku zwelela kwa lihalimu, inge fa n’a kolobelezwa Jesu, mi fa lifasi ne ku utwilwe manzwi a nyangumuna a, a’ li: “Yo ki mwan’a ka ya latiwa, ye ni katelwa.” (Mateu 3:17) Hape lwa kona ku itebuha kuli Mulimu n’a fitisize niti ka ku susumeza bañoli ba Bibele. (2 Timotea 3:16, 17) Kacwalo, ka ku ituta Linzwi la Mulimu, lwa kona ku “lumela niti.”—2 Matesalonika 2:13.
Niti ni Mwan’a Mulimu
9. Mulimu u se a itusisize cwañi Mwan’a hae kwa ku patulula niti?
9 Mulimu sihulu u itusisize Mwan’a hae, yena Jesu Kreste, kuli a patululele batu niti. (Maheberu 1:1-3) Mane, Jesu n’a bulezi niti ku fita mutu ufi kamba ufi. (Joani 7:46) Mane niha s’a kambamezi kwa lihalimu, n’a patuluzi niti ya n’a filwe ki Ndat’ahe. Ka mutala, muapositola Joani n’a amuhezi “sinulo ya Jesu Kreste, y’a mu file Mulimu, kuli a bonise batanga ba hae litaba ze swanezi ku taha kapili.”—Sinulo 1:1-3.
10, 11. (a) Niti ya n’a pakile Jesu i swalisana niñi? (b) Jesu n’a bonahalize cwañi kuli niti ki ya luli?
10 Jesu n’a ize ku Ponse Pilato kuli N’a tile mwa lifasi kuli a t’o paka niti. Mwa bukombwa bwa hae, Jesu n’a bonisize kuli niti ye cwalo ne i ama za ku bonisa ku luka kwa puso ya Jehova ka Mubuso wa Mulimu w’o ku ona Kreste a li Mulena. Kono kuli Jesu a pake niti, ne ku amiwa ze ñata ku fita ku kutaza fela ni ku luta. Jesu n’a tahisize kuli niti yeo i be ya luli ka ku i peta. Kacwalo, muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Mutu a si ke a mi nyaza ka za ku ca ni ku nwa, nihaiba ka mukiti, kamba ka moonda wa kweli, kamba la Sabata. Zeo neli muluti wa ze ne sa taha; kono mubili wa zona ki ku Kreste.”—Makolose 2:16, 17.
11 Nzila ye ñwi yeo ka yona niti ne i bonahalizwe ku ba ya luli n’e li ka ku pepwa kwa Jesu mwa Betelehema ko ne ku polofitilwe. (Mika 5:2; Luka 2:4-11) Niti hape ne i bonahalizwe ku ba ya luli manzwi a Daniele a bupolofita ha n’a talelelizwe ka za ku bonahala kwa Mesiya hamulaho wa ‘liviki za lilimo’ ze 69. Seo ne si ezahezi Jesu ha n’a itahisize ku Mulimu kuli a kolobezwe ni ku toziwa ka moya o kenile, ili ka yona nako luli ye n’e polofitilwe, ka 29 C.E. (Daniele 9:25; Luka 3:1, 21, 22) Niti hape ne i bonahalizwe ku ba ya luli ka bukombwa bwa Jesu bo bu nyangumuna, yena ya n’a li mushaeli wa Mubuso. (Isaya 9:1, 2, 6, 7; 61:1, 2; Mateu 4:13-17; Luka 4:18-21) Hape ne i bonahalizwe ku ba ya luli fa lifu la hae ni fa zuho ya hae kwa bafu.—Samu 16:8-11; Isaya 53:5, 8, 11, 12; Mateu 20:28; Joani 1:29; Likezo 2:25-31.
12. Ki kabakalañi Jesu ha n’a kona ku bulela kuli, ‘Ki na niti’?
12 Bakeñisa kuli niti ne i tomile ku Jesu Kreste, n’a kona ku bulela kuli: “Ki na nzila, ni niti, ni bupilo; ha ku na mutu ya ka taha ku Ndate, konji ka na.” (Joani 14:6) Batu ba lukululwa kwa moya ha ba ipeya “kwa lineku la niti” ka ku amuhela kalulo y’a peta Jesu mwa milelo ya Mulimu. (Joani 8:32-36; 18:37, NW) Bakeñisa kuli ba ba swana sina lingu ba amuhela niti mi ba latelela Kreste ka tumelo, ba ka fiwa bupilo bo bu sa feli.—Joani 10:24-28.
13. Ki lifi likalulo z’e talu zeo ka zona lu ka nyakisisa niti ye mwa Mañolo?
13 Niti sakata ye n’e bulezwi ki Jesu ni balutiwa ba hae be ne ba susumelizwe ka moya ki yona tumelo ya niti ya Sikreste. Kacwalo, ba ba “ipeya kwa tumelo” ba ‘zamaya mwa niti.’ (Likezo 6:7; 3 Joani 3, 4) Kacwalo, ki bomañi ba ba zamaya mwa niti kacenu? Ki bomañi luli ba ba luta macaba kamukana niti? Kuli lu alabe lipuzo zeo, lu ka isa mamelelo kwa Bakreste ba pili ni ku nyakisisa niti ye tomile fa Mañolo ka za (1) litumelo, (2) mulapelelo, ni (3) muzamao wa ka butu.
Niti ni Litumelo
14, 15. Mu kona ku bulelañi ka za m’o Bakreste ba pili ni Lipaki za Jehova ne ba ngela Mañolo?
14 Bakreste ba pili ne ba kuteka hahulu Linzwi la Jehova le li ñozwi. (Joani 17:17) Litumelo ni lizo za bona ne li tomile ku lona. Clement wa kwa Alexandria wa mwa lilimo za mwanda wa bubeli ni wa bulalu, n’a ize: “Ba ba mbindanela bunde ha ba na ku tuhela ku bata niti, ku fitela ba fumana bupaki bwa litumelo za bona bo bu tomile fa Mañolo.”
15 Sina Bakreste ba pili, Lipaki za Jehova ba kuteka hahulu Bibele. Ba lumela kuli “Liñolo kamukana li tahile ka Moya wa Mulimu, mi li na ni tuso kwa ku luta.” (2 Timotea 3:16) Kacwalo, ha lu nyakisiseñi litumelo li sikai za Bakreste ba pili ka ku beya mwa munahano ze se ba itutile batanga ba Jehova ba mwa miteñi ye kabakala kuli ba itusisa Bibele sina ona mutomo wa lituto za bona.
Niti ka za Moyo
16. Ki ifi niti ka za moyo?
16 Bakeñisa kuli ba lumela ze bulezwi mwa Mañolo, Bakreste ba pili ne ba lutile niti ka za moyo. Ne ba ziba kuli Mulimu ha n’a mu bupile, “mutu a ba moyo o pila.” (Genese 2:7) Hape, ne ba itumelela kuli moyo wa shwa. (Ezekiele 18:4, NW; Jakobo 5:20, NW) Mi ne ba ziba kuli “ba ba shwile ha ba na se ba ziba.”—Muekelesia 9:5, 10.
17. Mu kona ku talusa cwañi sepo ya bafu?
17 Niteñi, balutiwa ba pili ba Jesu ne ba na ni sepo ye tiile ya kuli bafu ba ba hupulwa ki Mulimu ne ba ka zuswa, kamba ku fiwa bupilo hape. Tumelo yeo ne i bonisizwe hande ki Paulusi, ya n’a ize: “Ni na ni sepo ku Mulimu, . . . ya kuli ku zuha kwa bafu ku ka ba teñi, kwa ba ba lukile ni ba ba si ka luka.” (Likezo 24:15) Ni hamulaho wa lilimo-limo, Minucius Felix, ya n’a ipala ku ba Mukreste, n’a ñozi kuli: “Ki mañi ya n’a ka ba ni mandabala a ku bulela ka butoto kamba ka kutokwa ngana kuli mutu, ya n’a ezizwe ki Mulimu kwa makalelo, h’a konwi ku eziwa sinca ki yena?” Sina Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili, Lipaki za Jehova ba kumalela kwa niti ye tomile fa Mañolo ka za moyo, lifu, ni ku zuswa kwa bafu. Cwale ha lu nyakisiseñi ka za buniti bwa Mulimu ni Kreste.
Niti ni Silalu
18, 19. Ki kabakalañi ha ku konwa ku bulelwa kuli Silalu haki tuto ye tomile fa Mañolo?
18 Bakreste ba pili ne ba s’a ngi Mulimu, Kreste, ni moya o kenile ku ba Silalu. Buka ye bizwa The Encyclopædia Britannica i li: “Linzwi la Silalu kamba tuto ye utwahala hande ka za sona ha li bonahali mwa Testamente ya Kale, mi Jesu kamba balateleli ba hae ne ba si ka bata ku latula Shema [tapelo ya Siheberu] ye mwa Testamente ya Kale, ye li: ‘Utwa wena Isilaele, [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa luna, ki Yena [Muñ’a] Bupilo a nosi.’ (Deuteronoma 6:4).” Bakreste ne ba sa lapelangi silalu sa Maroma kamba milimu ifi kamba ifi. Ne ba lumela za n’a bulezi Jesu kuli ki Jehova a nosi ya lukelwa ku lapelwa. (Mateu 4:10) Hape, ne ba lumela za n’a bulezi Kreste kuli: “Ndate ki yo muhulu ku na.” (Joani 14:28) Lipaki za Jehova kacenu ni bona ba lumela cwalo.
19 Balateleli ba pili ba Jesu ne ba bonisize hande shutano ye mwahal’a Mulimu, Kreste, ni moya o kenile. Mane, ne ba kolobezanga balutiwa (1) ka libizo la Ndate, (2) ka libizo la Mwana, ni (3) ka libizo la moya o kenile, isiñi ka libizo la Silalu. Ka ku swana, Lipaki za Jehova ba luta niti ya mwa Mañolo mi kacwalo ba bonisa hande shutano ye mwahal’a Mulimu, Mwan’a hae, ni moya o kenile.—Mateu 28:19.
Niti ni Kolobezo
20. Ba ba kolobezwa ba tokwa ku ba ni zibo mañi?
20 Jesu n’a laezi balateleli ba hae kuli ba tahise balutiwa ka ku luta batu niti. Kuli ba fite fa ku kolobezwa, ba tokwa ku ba ni zibo ya matatekelo ye mwa Mañolo. Ka mutala, ba lukela ku itumelela situlo ni m’ata a Ndate ni a Mwan’a hae, yena Jesu Kreste. (Joani 3:16) Ba ba kolobezwa ba tokwa ku utwisisa kuli moya o kenile haki mutu kono ki m’ata a Mulimu a’ sebeza.—Genese 1:2 NW; litaluso za kwatasi.
21, 22. Ki kabakalañi ha mu kona ku bulela kuli kolobezo ki ya balumeli?
21 Bakreste ba pili ne ba kolobezanga fela batu be ne ba lutilwe, be ne ba bakile, ili be ne ba ineezi ka ku tala ku Mulimu kuli ba eze tato ya hae. Majuda ni ba bañwi be ne ba kenyizwe mwa bulapeli bwa Sijuda be ne ba kopani mwa Jerusalema kwa Pentekonta ya 33 C.E. ne ba bile kale ni zibo ya Mañolo a Siheberu. Ha ne ba utwile muapositola Pitrosi a ambola za Mesiya, yena Jesu, ba ba bat’o eza 3,000 ba ‘amuhela linzwi la hae’ mi “ba kolobezwa.”—Likezo 2:41; 3:19–4:4; 10:34-38.
22 Ba ba kolobezwa sina Bakreste ki balumeli. Batu ba mwa Samaria ne ba amuhezi niti, mi “ha ba se ba lumezi Filipi, h’a ba bulelela Evangeli ya mubuso wa Mulimu ni Libizo la Jesu Kreste, banna ni basali ba kolobezwa.” (Likezo 8:12) Ka ku ba ya n’a kenyizwe mwa bulapeli bwa Sijuda ya n’a na ni zibo ka za Jehova, munna wa Muetopia n’a kalile pili ku lumela za n’a bulezi Filipi ka za ku talelezwa kwa bupolofita bwa za Mesiya mi kihona a kolobezwa. (Likezo 8:34-36) Hasamulaho, Pitrosi n’a bulelezi Kornele ni Bamacaba ba bañwi kuli “ya . . . saba [Mulimu] mi a eza se si lukile, u lumelelwa ki Yena” ni kuli ya lumela Jesu Kreste wa swalelwa libi. (Likezo 10:35, 43; 11:18) Zeo kaufela li lumelelana ni taelo ya Jesu ya ku ‘luta macaba kaufela, ku ba luta ku mamela z’a ba laezi kaufela.’ (Mateu 28:19, 20; Likezo 1:8) Lipaki za Jehova ni bona ba kumalela kwa sipimo se si swana, mi be ba lumelezwa kuli ba kolobezwe ki ba ba na ni zibo ya matatekelo ya Mañolo ili ba ba ineezi ku Mulimu.
23, 24. Ki ufi mukwa o swanela wa kolobezo ya Sikreste?
23 Ku nweliselezwa mwa mezi ki mukwa o swanela wa ku kolobeza ka ona balumeli. Jesu ha s’a kolobelizwe mwa Nuka ya Jordani, n’a ‘ombokile’ mwa mezi. (Mareka 1:10) Munna wa Muetopia n’a kolobelizwe “mwa mezi.” Yena ni Filipi “ba fuluhela mwa mezi hamoho” mi kihona ba “omboka mwa mezi.” (Likezo 8:36-40) Ko kuñwi kw’a bulezi Mañolo ka za kolobezo ya ku pumbekwa kwa ka swanisezo ni kona ku bonisa za ku nweliselezwa mwa mezi.—Maroma 6:4-6; Makolose 2:12.
24 Buka ye bizwa The Oxford Companion to the Bible i li: “Litaluso ze nongile za ku kolobezwa kwa mwa Testamente ye Nca li bonisa kuli mutu ya kolobezwa n’a nwelisizwe mwa mezi.” Ka ku ya ka buka ya Sifura ye bizwa Larousse du XXe Siècle (Paris, 1928), “Bakreste ba pili ne ba kolobezwanga ka ku nweliswa mwa mezi ko ne a fumaneha mezi kaufela.” Mi buka ye bizwa After Jesus—The Triumph of Christianity i li: “Ka mo ne ku ezezwanga luli, [ku kolobezwa] ne ku tokwa kuli ya bata ku kolobezwa a bonise tumelo ya hae, mi kihona ha n’a ka nweliswa mwa mezi ka libizo la Jesu.”
25. Ku ka nyakisiswañi mwa taba ye tatama?
25 Lisupo ze s’e bulezwi ze ka za litumelo ni lizo ze mwa Bibele za Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ki mitala fela. Ne ku ka konahala ku bonisa mitala ye miñwi ya litumelo za bona ze swana ni za Lipaki za Jehova. Mwa taba ye tatama, lu ka nyakisisa linzila ze ñwi za ku ziba ka zona ba ba luta batu niti.
Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Mulimu u tokwa bulapeli bo bu cwañi?
• Niti ne i bonahalizwe cwañi ku ba ya luli ki Jesu Kreste?
• Ki ifi niti ka za moyo ni lifu?
• Ku kolobezwa kwa Sikreste ku eziwa cwañi, mi ki lika mañi ze tokwiwa ku ba ba bata ku kolobezwa?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 16]
Jesu n’a ize ku Pilato: ‘Ni tile ku t’o paka niti’
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Kana mwa kona ku fa libaka Jesu ha n’a ize: ‘Ki na niti’?
[Siswaniso se si fa likepe 18]
Ki ifi niti ka za kolobezo ya Sikreste?