Ki Sifi Se Si Ezahezi kwa Mulilo wa Lihele?

LINZWI la “lihele” li tahisa muhupulo mañi mwa munahano wa mina? Kana m’u nga lihele ku ba sibaka luli sa mulilo ni sulufula, ili sibaka sa tukufazo ye sa feli ni ñalelwa? Kamba mwendi lihele ki nto ye yemela fela muinelo?

Ka mianda-nda ya lilimo, lihele la mulilo wa tukufazo ye tuna li ngiwa ki baeteleli ba bulapeli bwa Krestendomu ku ba kozi y’e na ni ku tahela baezalibi. Mubonelo w’o u sa atile mwa bulapeli bo buñata. Piho ya U.S.News & World Report ili: “Mwendi ki Bukreste bo bu tahisize kuli lihele li zibahale hahulu, kono tuto ya lihele ha i fumanehi fela kwa Bakreste. Sabo ya katulo ye butuku ya hamulaho wa lifu i teñi ibat’o ba mwa bulapeli bo butuna bwa mwa lifasi ni mwa bulapeli bo buñwi bo bunyinyani.” Mahindu, Mabudha, Mamozilemu, Majain, ni Mataoist ba lumela mwa mufuta o muñwi wa lihele.

Kono lihele se l’i ngelwa mo kuñwi hape ka mibonelo ya cwale. Mutende o bulezwi fahalimu u li: “Hailif’o ku na ni ba ba lumela kuli ku na ni lihele la mulilo, se ku kalile ku taha mibonelo ye minca ya ku sa tabela ku siiwa u nosi mwa sibaka se si sabisa seo, ili ku akaleza kuli lihele li kana la ba sibaka se si si sa mulilo luli.”

Mutende wa Jesuit o bizwa La Civiltà Cattolica u li: “Kwa yaulula . . . ku nahana kuli Mulimu, ka ku itusisa madimona, u tahisa tukufazo ye sabisa ye swana inge ya mulilo kwa batu ba ba nyazizwe.” I ekeza kuli: “Lihele li teñi, isi sina sibaka kono sina muinelo, ili muinelo wa mutu ya utwa butuku bwa ku zwiswa ku Mulimu.” Mwa 1999, Pope John Paul II n’a ize: “Lihele haki sibaka, kono ki muinelo wa bao ka ku itatela ba kauhani ni Mulimu, yena simbule sa bupilo kaufela ni tabo, ku ya ku ile.” Haili ka za mibonelo ya kuli lihele ki sibaka sa mulilo, n’a ize: “I bonisa ku zwafa ko kutuna ni kutokwa tuso kwa bupilo bwa ku sa isa pilu ku Mulimu.” Muituti wa litaba za bulapeli Martin Marty n’a ize: Kambe papa n’a talusize lihele ku ba “sibaka sa liyeku-yeku la mulilo mo ku na ni diabulosi ya apezi ze fubelu ya sweli foloko ye tuna, batu ne ba si ke ba lumela.”

Ni mwa bulapeli bo buñwi ku sweli ku ezahala licinceho ze swana. Babatisisi ba za bulapeli bwa Church of England ne ba bihile kuli: “Lihele haki tukufazo ye sa feli, kono ki keto ya kamita ili ye sa cinci ya mupilelo o lwanisa hahulu tato ya Mulimu ili ka ku tala luli kuli mane mafelelezo fela ki ku timela.”

Katekisema ka Keleke ye bizwa United States Episcopal Church ka talusa lihele sina “lifu la ku ya ku ile kabakala ku hana kwa luna Mulimu.” Mutende wa U.S.News & World Report u li: Palo ye sweli ku ekezeha ya batu ba sweli ku lumela kuli “mafelelezo a ba ba maswe ki  sinyeho, isi manyando a’ sa feli. . . . [Ba] li ba ba hana Mulimu ba ka bulaiwa fela mwa ‘mulilo o cisa’ wa lihele.”

Nihaike mukwa o’ li teñi cwale ki wa ku bata ku hana muhupulo wa mulilo ni sulufula, ba bañata ba zwelapili ku lumela kuli lihele ki sibaka luli sa tukufazo. Albert Mohler wa kwa sikolo sa baprisita sa Southern Baptist Theological Seminary mwa Louisville, Kentucky, mwa naha ya United States u li: “Mañolo a bulela ka ku utwahala ka za lihele kuli ki sibaka luli sa tukufazo.” Mi piho ya mwa The Nature of Hell, ye n’e ñozwi ki Muyemeli wa kopano ya Evangelical Alliance Commission, i li: “Lihele ki temuho ya ku haniwa ni tukufazo.” I ekeza kuli: “Likoto ni ku nyanda mwa lihele kwa shutana-shutana ka ku ya ka butuna bwa libi ze ezizwe fa lifasi.”

Hape, kana lihele ki sibaka sa mulilo wa tukufazo ye sa feli kamba sa timezo? Kamba kana ki muinelo fela wa ku zwa ku Mulimu? Kanti lihele ki nto mañi luli?

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 4]

Litabanyana za Kwaikale ka za Lihele

BE NE ba ipala ku ba Bakreste ne ba kalile lili ku lumela kuli ku na ni lihele la mulilo? Ne li hamulaho wa nako ye telele ku zwa nako ya Jesu Kreste ni baapositola ba hae. Buka ya Sifura ye bizwa Encyclopædia Universalis i li: “Buka ya Apocalypse of Peter (Sinulo ya Pitrosi) ne li yona buka ya Sikreste [ye si na buniti hande] kwa ku talusa koto ni nyandiso ya baezalibi mwa lihele.”

Kono mwahal’a Bañoli ba Keleke ba kwaikale, ne ku na ni ku sa lumelelana ka za lihele. Justin Martyr, Clement wa kwa Alexandria, Tertullian, ni Cyprian ne ba lumela kuli lihele ki sibaka sa mulilo. Origen ni muituti wa za bulapeli Gregory wa Nyssa ne ba nga lihele ku ba sibaka sa ku zwa ku Mulimu—manyando a kwa moya. Kono Augustine wa kwa Hippo, n’a lumela kuli ku nyanda mwa lihele ne ku ezahala kwa moya ni kwa mubili luli—ili mubonelo o n’o lumezwi ki ba bañata. Caziba J.N.D. Kelly n’a ñozi kuli: “Lilimo za mwa ma 400 ha li to fitanga tumelo ye maswe yeo ya kuli baezalibi ha ba na ku ba ni kolo ya bubeli hamulaho wa bupilo bwa cwale ni kuli mulilo o’ ka ba timeza ha u na ku tima ne se li taba ye n’e bubana kai ni kai.”

Mwa lilimo za mwa ma 1500, ba Protesitanti ba ba cwale ka Martin Luther ni John Calvin ne b’a ngile tukufazo ya mulilo wa lihele ku ba swanisezo ya ku zwa ku Mulimu ku ya ku ile. Kono muhupulo wa kuli lihele ki sibaka sa tukufazo wa kuta mwa mianda ye mibeli ya lilimo ye n’e latelezi. Mukutazi wa Protestanti ya bizwa Jonathan Edwards n’a sabisanga batu ba kwa America ya kwaikale mwa lilimo za mwa ma 1700 ka ku talusa mo li inezi lihele.

Kono hamulaho fela wa f’o, tuto ya lihele ya kala ku fokola ni ku yonga. Mutende o bizwa U.S.News & World Report u li: “Lilimo za mwa ma 1900 li batil’o ba za ku fela kwa lihele.”

[Maswaniso]

Justin Martyr n’a lumela kuli lihele ne li sibaka sa mulilo

Augustine wa kwa Hippo n’a lutile kuli ku nyanda mwa lihele ne li kezahalo ya kwa moya ni kwa mubili