Mu Cale za ku Luka, Mu Kutule za Sishemo sa Mulimu

“MUTU kaniti u ka ziyeleha h’a ka itama ka sikoloti sa muzwahule, kono ya toile ku swalana mwa mazoho h’a na lipilaelo.” (Liproverbia 11:15, NW) Lishitanguti le li kuswani leo li susueza, ka mukwa o kolisa, kuli mutu a tokomele z’a eza. Ku yemela mutu ya sa sepahali h’a kolota mali ki ku ipatiseza butata. Ku pima ku swalana mwa mazoho—kona ko ne ku li sisupo sa ku nyatela sipangano mwa Isilaele ya kwakale—ki ku pima ku ikweceka mwa likoloti.

Kaniti luli, sisupo se si taluswa f’o kikuli: “S’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula.” (Magalata 6:7) Mupolofita Hosea n’a ize: “Mu icalele za ku luka, mu kutule za sishemo.” (Hosea 10:12) Ee, ha mu icalela za ku luka ka ku eza lika ka mw’a latela Mulimu, mu ka kutula za sishemo sa hae. Ka ku kuta-kutela ku itusisa sikuka seo, Mulena Salumoni wa Isilaele u susueza ka m’ata likezo ze lukile, lipulelo ze nde, ni moya o lukela. Ku tatubisisa manzwi a hae a’ butali kaniti ku ka lu susueza ku icalela za ku luka.—Liproverbia 11:15-31.

Mu Cale “Musa,” Mu Kutule “ku Kutekiwa”

Mulena ya butali u li: “Musali ya musa u fumana ku kutekiwa; mi batu ba ba mata ba fumana bufumu.” (Liproverbia 11:16) Timana yeo i bonisa kuli musali ya musa u kona ku fumana ku kutekiwa ko ku inelela, hailif’o bufumu bw’a fumana mutu ya m’ata ki puka fela.

Mutu u kona ku ba cwañi ni musa o tahisa ku kutekiwa? Salumoni n’a elelize kuli: “Butali ni buitemuso bu fumanwe ku wena; ki zona ze ka . . . kabisa mulala wa hao.” (Liproverbia 3:21, 22) Mi walisamu n’a bulezi za ‘musa o bonahala mwa mulomo wa mulena.’ (Samu 45:1, 2) Ee, butali bwa ku ziba mwa ku ezeza, ku kona ku nahana, ni ku itusisa hande lulimi ku ekeza kwa butokwa ni musa wa mutu. Seo luli si cwalo ku musali ya butali. Ka mutala, Abigaili musal’a Nabali munna wa sitoto, n’a li cwalo. Abigaili “n’a na ni kutwisiso hahulu, ne li wa sibupeho se sinde,” mi Mulena Davida n’a mu lumbile bakeñisa “kutwisiso” ya hae.—1 Samuele 25:3, 33.

Musali ya saba Mulimu ili ya na ni musa sakata kaniti u ka kutekiwa. Batu ba ka mu bubeka. Haiba u nyezwi, u ka kutekiwa ki munn’a hae. Mane, u ka bubanisa lubasi mukatumbi. Mi libubo la hae haki la ka nakonyana fela. “Libubo le linde li na ni tuso ku fita bufumu bo buñata, mi ku kutekiwa ku  na ni tuso ku fita ku luwa silivera ni gauda.” (Liproverbia 22:1) Libubo le linde l’a ipumanela ku Mulimu ki la butokwa bo bu inelela.

Kono kwa shutana ku mutu ya m’ata, ili ‘mutu ya si na musa.’ (Liproverbia 11:16, New International Version) Mutu ya m’ata u balelwa kwa batu ba ba maswe ni ba ba li lila za balapeli ba Jehova. (Jobo 6:23; 27:13) Mutu ya cwalo ‘h’a beyi Mulimu fapil’a meto a hae.’ (Samu 54:3) Ka ku hatelela bonalimai ni ku ba putelela, mutu ya cwalo a kana a “kubukanya silivera sina liluli.” (Jobo 27:16) Kono muta o muñwi, a kana a lobala ku lobalelela, mi zazi le liñwi h’a ka pasumuka mwendi ikaba lona la hae la mafelelezo. (Jobo 27:19) F’o, bufumu bwa hae kaufela ni z’a petile li ka ba za mbango fela.—Luka 12:16-21.

Ki tuto kwa butuna y’e lutiwa kwa Liproverbia 11:16! Ka ku lu taluseza ka bukuswani se si ka kutulwa ki musa mi ni bunyandisi, mulena wa Isilaele u lu eleza ku cala za ku luka.

“Mukekecima” U Fa Mipuzo

Salumoni u luta tuto ye ñwi ya butokwa ka za ku pilisana ni ba bañwi, u li: “Mutu wa mukekecima u pilisa moya wa hae hande; kono ya situhu u utwisa mubili wa hae butuku.” (Liproverbia 11:17) Caziba yo muñwi u li: “Sisupo sa lishitanguti leo kikuli mutu mw’a ezeza ba bañwi, ibe hande kamba maswe, u itahiseza z’a si ka lela kamba ku libelela.” M’u nge mutala wa kalibe ya bizwa Lisa. * Nihaike u na ni milelo ye utwahala, nako kaufela wa liyehanga. Wa liyehanga ka mizuzu ye 30 kamba ku fitelela h’a lumelelani ku kopana ni bashaeli ba bañwi ba Mubuso kuli ba y’o kutaza. Lisa wa imaibisa ili yena. Kana wa kona ku nyaza ba bañwi ha ba ka bilaela za ku sinyehelwa ki nako k’o ni ku tuhela ku pangananga ni yena hape?

Mutu ya toma lipimo ze pahami hahulu za ku peta, ni yena wa izieza. H’a nze a fufulelwa nako kaufela ku peta milelo ye sa konahali, u ipatiseza fela mukatalo ni lipilaelo. Ka ku fapana, lwa tuseha luna beñi ha lu lela ku peta ze utwahala ili ze sa tuli tikanyo. Mwendi ha lu utwisisangi lika ka bubebe inge ba bañwi. Kamba mwendi makulanu kamba busupali bu lu honile. Lu si ke lwa halifiswa ki zwelopili ya luna ya kwa moya, kono lu bone teñi kuli ni kamuta ha lu fitelezi mo lu ezeza ka za mapalelwi a luna. Lu eza hande ha lu ‘tundamena’ ku eza ze lu kona.—2 Timotea 2:15; Mafilipi 4:5, NW.

Mulena ya butali u zwelapili ku bulela za mw’a ituseza ya lukile hailif’o ya situhu u ikeza maswe, kuli: “Ya maswe u fumana ze sa mu tusi se siñwi; kono ya eza niti u fumana mupuzo o tiile. Ya tiiseza mwa ku eza niti u ka fumana bupilo; kono ya tundamena bumaswe u liba kwa lifu. Ba ba sikami lipilu ki ba ba masila ku [Muñ’a] Bupilo; kono ba ba na ni mizamao ye sa nyazahali, wa ba tabela. [Niha ku ka ba ni ku swalana mwa mazoho, mutu ya maswe h’a na ku banduka koto; kono bana ba ba ba lukile kaniti ba ka banda, NW].”—Liproverbia 11:18-21.

Ka linzila ze shutana-shutana, litimana zeo li bulela sisupo si li siñwi se: Mu cale za ku luka mi mu kutule mipuzo ya teñi. Ya maswe a kana a eza buputeleli kamba ku bapala lipapali za likwinano za mali ilikuli a fumanele fateñi a sa ikatazi. Bakeñisa kuli mipuzo ye cwalo ha i sepehi, mwendi u ka t’o swaba. Ya sebeza ka busepahali u fumana mipuzo ye tiile kakuli u na ni buiketo. Ka ku ba ya tabelwa ki Mulimu, ya sa nyazahali u ka fumana bupilo bwa kamita. Kono ya maswe u ka fumanañi? “Niha ku ka ba ni ku swalana mwa mazoho” mwa ku lelisana bupumi, ya maswe h’a na ku banda koto. (Liproverbia 2:21, 22) Ki susuezo kwa bunde ya ku cala za ku luka!

 Bunde Sakata ku Ya Na ni Kutwisiso

Salumoni u zwelapili kuli: “Musali wa sibupeho se sinde kono ki ya si na kutwisiso u swana sina lisale la gauda le li kwa ngo ya kulube.” (Liproverbia 11:22) Masale a kwa ngo mwa miteñi ye bulezwi mwa Bibele n’a li bukabali bo bu tumile. Lisale la gauda le li comekilwe kwa lineku la ngo kamba kwa lumingo lo lu fahal’a lingo ne bu ka ba bukabali bo bu iponelwa hande ku musali. Sikabiso se si kateleha cwalo ne si ka luneha luli kwa ngo ya kulube! Ki nto ye swana ni ku mutu ya buheha kono ili “ya si na kutwisiso.” Bukabali bw’a luna ku mutu ya cwalo, ibe musali kamba munna. Nihaiba ku tabisa ha bu tabisi.

Kaniti, ku iyakatwa mo lu bonelwa ki batu ki nto ya ka taho. Kono ku tusañi ku bilaela hahulu kamba ku sa tabela sifateho kamba siyemo sa luna? Ha ku na mo lu kona ku ezeza ka za likalulo ze ñata za mibili ya luna. Mi bunde bwa liyemo haki yona nto ye tuna ka ku fitisisa mwa bupilo. Kana haki niti kuli buñata bwa batu be lu tabela ni ku ebela ha ba buhehi hahulu? Bunde bwa liyemo haki fona fo ku tomile tabo. Sa butokwa luli ki bunde bwa mwahali bwa tulemeno twa Mulimu to tu sa feli. Kacwalo lu eze ka kutwisiso ni ku ipumanela tulemeno to tu cwalo.

“Wa Pilu Ye Fana U Ka Nuna”

Mulena Salumoni u li: “Ba ba lukile ba shukelwa ze nde fela; kono ba ba maswe ba andamezwi ki buhali.” Ka ku fa mutala wa seo, u ekeza kuli: “Yo muñwi nih’a fana, lika za hae li nze li ekezeha; yo muñwi nih’a timana maswe, ku sheba kwa hae ku nze ku ekezeha.”—Liproverbia 11:23, 24.

Ha lu nze lu fa ba bañwi ka tukufalelo zibo ye mwa Linzwi la Mulimu, kaniti lu bolosola kutwisiso ya luna ya “bupala bwa [yona], ni butelele bwa [yona], ni butungi bwa [yona], ni butelele bwa [yona] bwa ku ya kwahalimu.” (Maefese 3:18) Ya buluka fela zibo ya hae yena a ka swana a felelwa ki yona. Ee, “ya cala hanyinyani u ka kutula hanyinyani; mi ya cala hahulu u ka kutula hahulu.”—2 Makorinte 9:6.

Mulena u sa zwelapili, u li: “Wa pilu ye fana u ka nuna [u ka ca nala]; mi ya nwiseza ba bañwi, u ka nwisezwa ni yena.” (Liproverbia 11:25) Ha lu sa timani nako ya luna ni ze lu na ni zona kuli lu yandulule bulapeli bwa niti, Jehova wa lu tabela. (Maheberu 13:15, 16) U ka ‘lu tibululela mahaulo a kwa lihalimu, ni ku lu sululela mbuyoti, mane sibaka mo lu ka i amuhelela si taele.’ (Malaki 3:10) Batanga ba hae kacenu, luli ba ikola nala ya kwa moya!

Salumoni u fa mutala o muñwi hape wa litakazo ze shutana za ya lukile ni ya maswe, u li: “Ya tima batu bubeke bwa hae u ka kutiwa ki batu; kono mbuyoti i ka fiwa mutu ya lekisa kwateñi.” (Liproverbia 11:26) Ku itekela lika ka buñata ha li sa cipile ni ku li amenena ku fitela li sa fumanehi ka bunolo mi liteko ha li t’o pahama kwa kona ku fumanisa mali. Nihaike ku sa bukusha lika ni ku ipulukela ze ñwi kwa kona ku tusa hanyinyani, batu hañata ba nyazanga mutu ya eza cwalo  bakeñisa buñwanyama bwa hae. Kono mutu ya iswala ka ku sa bata mali a mañata ha ku zuha butata u ngiwa hande ki ba bañwi.

Mulena wa Isilaele u lu susueza cwana ku zwelapili ku lakaza ze nde, kamba ze lukile: “Ya tundamena ku eza hande u ka shemubiwa, kono ya hanelela mwa bumaswe, u ka bu fumana. Ya sepile bufumu bwa hae, u ka wa; kono ba ba eza niti, ba ka konda sina matali a’ mezi.”—Liproverbia 11:27, 28.

Ya Lukile U Hohela Lipilu za Batu ku Yena

Salumoni u bonisa m’o butoto bu maibiseza mutu, kuli: “Ya tahiseza ba ndu ya hae sikuto sa sicaba, u ka luwa moya.” (Liproverbia 11:29a, NW) Bufosi bwa Akani ‘ne bu mu tahiselize sikuto sa sicaba,’ mi yena ni ba ndu ya hae ne ba pobauzwi macwe ku fitela ba shwa. (Joshua, kauhanyo 7) Kacenu, toho ya lubasi lwa Sikreste ni ba bañwi mwa lubasi lwa hae ba kana ba fosa mi ni ku zwisiwa mwa puteho ya Sikreste. Ka ku sa latelela litaelo za Mulimu ni ku tuhelela bufosi bo butuna mwa lubasi lwa hae, mutu u tahiseza ba ndu ya hae sikuto. Yena mi mwendi ni ba bañwi mwa lubasi lwa hae ba kapulwa kwa sango sa Sikreste sina lifosi ze sa baki. (1 Makorinte 5:11-13) Mi u ka fumanañi mwateñi? U ka fumana fela moya—ili nto ye si na tuso luli.

Timana i zwelapili kuli: “Litanya li ka ba mutanga wa mutu wa pilu ye butali.” (Liproverbia 11:29b) Bakeñisa kuli mutu wa litanya h’a na butali mwa likezo za hae, h’a koni ku fiwa buikalabelo bo butuna. Hape, ku sa lukisa hande litaba za hae ku kana kwa mu kenya mwa sikoloti se siñwi ku mutu yo muñwi. Sikuba se si cwalo si kana sa ba “mutanga wa mutu wa pilu ye butali.” Kacwalo he, ku butokwa kuli lu eze ka temuho ni ka butali mwa likezo za luna kaufela.

Mulena ya butali u lu kolwisa kuli: “Misebezi ya mutu ya lukile i swana sina kota ya bupilo; mi ya butali u hohela lipilu za batu ku yena.” (Liproverbia 11:30) Nto yeo i ezahala cwañi? Ka lipulelo ni muzamao wa hae, mutu ya lukile u fepa ba bañwi ka lico za kwa moya. Batu bao ba susuezwa ku sebeleza Jehova mi kwa nalulelule ba kana ba fiwa bupilo bw’a konahalisa Mulimu.

‘Ya Si Na Niti U Ka Fumana Koto Hahulu ni ku Fita’

Mashitanguti a’ s’a bulezwi a lu susueza ka m’ata ku cala za ku luka! Salumoni u sebelisa ka nzila ye ñwi hape sikuka se si li “s’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula.” U li: “A mu bone, mbali ya na ni niti u fumana koto mwa lifasi le, ya maswe, ni ya si na niti, bona, ba ka i fumana hahulu ku fita.”—Liproverbia 11:31.

Ya lukile nih’a ka ikataza a mane ku eza ze lukile, fokuñwi wa fosanga. (Muekelesia 7:20) Mi kabakala bufosi bwa hae u ka fiwa “koto” ka ku kalimelwa. Kono ku cwañi ku mutu ya maswe ya eza ka bomu ze maswe mi h’a ikatazi ku fetuhela ku ze lukile? Kana h’a lukelwi ki “koto” ye tuna ni ku fita? Muapositola Pitrosi n’a ñozi kuli: “Ya lukile h’a piliswa ka tata fela, munyefuli ni muezalibi bona ba ka y’o hupula kakai?” (1 Pitrosi 4:18) Kacwalo, haike lu tundamene kamita ku icalela za ku luka.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 28]

“Musa” n’o tahiselize Abigaili “ku kutekiwa”

[Maswaniso a fa likepe 30]

“Ya maswe u fumana ze sa mu tusi se siñwi; kono ya eza niti u fumana mupuzo o tiile”

[Siswaniso se si fa likepe 31]

‘Ha mu cala hahulu, mu ka kutula hahulu’