Kana Bupilo bwa Mina Bu Zamaiswa ki Litumelo za Mioya?

LITUMELO za mioya li fumaneha kai ni kai mwa lifasi. Fokuñwi li ngiwa ku ba za butokwa kuli ki kalulo ya sizo. Kamba li kana za ngiwa ku ba ze si na hahulu tuso, ili ze ekeza fela kwa bunde bwa bupilo. Mwa linaha za Makuwa, litumelo za mioya ha li ngiwi ku ba za butokwa. Mwa libaka ze ñwi, inge cwalo mwa Africa, litumelo zeo li kona ku zamaisa hahulu bupilo bwa batu.

Buñata bwa lizo za mwa Africa li tomile fa litumelo za mioya. Mafilimu, maprogilamu a fa liwailesi, ni lihatiso ze eziwa mwa Africa hañata li amanga litaba za litumelo za mioya, inge cwalo mabibo, za ku lapela bokukululu, ni za biunduma. Ki kabakalañi batu ha ba zamaiswa cwalo ki litumelo za mioya, mi zona litumelo zeo li simuluha kai?

Litumelo za Mioya Li Tahiswa Kiñi?

Litumelo za mioya ze ñata li zwelela fa sabo ya mioya ya bafu kamba mioya ye miñwi fela. Likezahalo li ngiwa ku ba ze tahiswa ki ku lika kwa yona mioya yeo ku bemba, ku lemusa, kamba ku fuyaula ba ba pila.

Hape litumelo za mioya li zamaelela hahulu ni ku folisa ni milyani. Kwa batu ba bañata mwa linaha ze sa zwelapili, milyani ya kwa lipatela ya tula, mi ha ba koni ku i leka. Kacwalo, ba bañata ba batanga foliso kamba ku lika ku isileleza ka ku latelela lizo, ka liñaka, kamba ka ku ba ni litumelo za mioya. Hape ba fumana bunolo ku ya ku ñaka ya bulela puo ya bona ni ku ziba lizo za bona ku fita mualafi wa kwa sipatela. Kacwalo, litumelo za mioya li zwelapili ku ba teñi.

Litumelo za mioya li bonisa kuli matuku ni likozi ha li ikezahalelangi fela, kono li tahiswanga ki mioya. Liñaka ba kana ba talusa kuli kukululu ya shwile kale ku na ni nto y’a si ka tabela. Kamba liñaka ba kana ba talusa kuli mutu u posizwe siposo ki ñaka yo muñwi, mi ki lona libaka mutu h’a kula kamba ha ku bile ni kozi.

Litumelo za mioya za shutana-shutana mwa lifasi kaufela, mi li zibahazwanga ka lizo, matangu, ni miinelo. Kono ku zona zeo kaufela, nto i liñwi ye fumaneha teñi kikuli ku na ni mutu, kamba nto ye mwa liluko la mioya ye bata ku tabiswa.

Li Na ni Kozi Kamba Ha Li Na?

Mwa mabasi a mañata, ku pepiwa kwa mambile ki nto ye ipitezi, ili ye tabisa. Kono ku ba ba na ni litumelo za mioya, seo ne si ka ngiwa ku ba sisupo sa nto ye ñwi. Mwa libaka ze ñwi za kwa wiko wa Africa, ba bañata ba nga kezahalo  yeo ku ba ku pepwa kwa balimu, mi mambile bao ba lapelwa. A li muñwi kamba sibeli sa bona mambile bao ha ba shwa, ku betiwanga tuswaniso twa bona, mi lubasi lu swanela ku tu fa lico. Mwa libaka ze ñwi, batu ba nga kuli ku pepwa kwa mambile ki sikuto, kuli mane bashemi ba bañwi ba bulayanga a li muñwi ku bona. Libaka? Ba lumela kuli sibeli sa bona mambile bao ha ba ka pila, zazi le liñwi ba ka bulaya bashemi ba bona.

Mitala ye cwalo i bonisa kuli litumelo ze ñwi niha li ka ba ze makaza, ze sa utwahali ku ba ni bumaswe, ze ñwi li kona ku ba ze maswe, mane ili ze kona ku tahisa likozi. Kezahalo ye si na kozi i kona ku cinciwa ni ku biswa ye tahisa kozi, ka ku ngiwa ku ba ye na ni taluso ya bumaswe.

Ee, litumelo za mioya ki bulapeli bwa mufuta o muñwi. Ka ku bona kuli litumelo zeo li kona ku tahisa likozi, kwa swanela ku buza kuli: Ya tusiwa luli ki litumelo ni likezo za mioya ki mañi?

Ko Li Simuluha Litumelo za Mioya

Batu ba bañwi kacenu ba lumela kuli Satani ni mioya ye maswe ha ba yo, niha ku na ni bupaki bo bu bonisa kuli ba teñi. Kono mwa linako za ndwa, ku hana ku lumela kuli ku na ni sila se si maswe ku kona fela ku tahisa kozi. Ku kona ku ba cwalo ni mwa ndwa ye lwaniwa ni libupiwa ze m’ata za moya, kakuli muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: ‘Ndwa ya luna lu i lwana ni mioya ye lunya.’—Maefese 6:12.

Niha lu sa koni ku li bona, libupiwa za moya ze maswe li teñi. Bibele i talusa kuli mutu wa moya ya sa bonahali n’a itusisize noha kwa ku ambola ni Eva, musali wa pili, sina mw’a ezezanga mubapali ya bulela ka ku itusisa sipupe, mi a mu ezisa ku fetuhela Mulimu. (Genese 3:1-5) Bibele i talusa mutu wa moya y’o kuli ki “noha ya kale, ye bizwa Diabulosi ni Satani, ye pumanga lifasi kamukana.” (Sinulo 12:9) Yena Satani y’o n’a konile ku kukueza mangeloi a mañwi kuli ni ona a ipangule. (Juda 6) Ona mangeloi a maswe ao a ba badimona, ili lila za Mulimu.

Jesu n’a lelekile badimona kwa batu, mi ni balutiwa ba hae ne ba ezize cwalo. (Mareka 1:34; Likezo 16:18) Mioya yeo haki bokukululu ba ba shwile, kakuli ba ba shwile “ha ba na se ba ziba.” (Muekelesia 9:5) Kono ki mangeloi a n’a ipanguzi a n’a yauluzwi ki Satani. Ku teeleza ku  ona kamba ku zamaiswa ki ona haki nto ye nyinyani, kakuli ona, sina mueteleli wa ona, Satani Diabulosi, a bata ku lu ca. (1 Pitrosi 5:8) Mulelo wa ona ki ku lu kelusa kwa sepo i nosi ya batu, ona Mubuso wa Mulimu.

Bibele i bonisa ye ñwi ya linzila z’a itusisa Satani ni badimona ba hae: ‘Satani u ifetula sibupeho sa lingeloi la liseli.’ (2 Makorinte 11:14) Satani u bata ku lu kwasheka kuli lu lumele kuli wa kona ku lu fa bupilo bo bunde. Kacwalo, ku kana kwa bonahala kuli ka mioya ye maswe, lu ba ni lika ze ñwi ze nde, ze sa ineleli. Kono lika zeo ha li fi tatululo ya lika ye inelela. (2 Pitrosi 2:4) Mioya yeo ha i koni ku fa mutu ufi kamba ufi bupilo bo bu sa feli, mi i ka tuha i sinyiwa. (Maroma 16:20) Mubupi wa luna ki yena fela ya kona ku fa bupilo bo bu sa feli ni tabo ya niti ni silelezo ye nde ka ku fitisisa kwa mioya ye maswe.—Jakobo 4:7.

Mulimu u nyaza ku bata tuso ka likezo za bulauli. (Deuteronoma 18:10-12; 2 Malena 21:6) Ku eza cwalo ki ku swalisana ni sila, ili ku itama bulikani ni babeteki ba Mulimu! Ku bala za bunuhi bwa ka linaleli bwa ze ka ezahala kwapili, ku yo laula ku ñaka, kamba ku ikenya nihaiba hanyinyani mwa likezo za litumelo za mioya ne ku ka talusa ku tuhelela mioya ye maswe ku zamaisa likatulo ze mu eza mwa bupilo bwa mina. Ku swana ni ku swalisana ni yona mwa ku kwenuhela Mulimu.

Kana ku Silelezwa kwa Bumaswe Kwa Konahala?

Ade, * munna ya pila mwa Niger, n’a ituta Bibele ni yo muñwi wa Lipaki za Jehova ya li mukutazi wa ka nako ye tezi. Ade n’a talusize libaka ha n’a na ni siunduma mwa sintolo sa hae kuli: “Lila ki ze ñata.” Muluti wa Ade wa Bibele a mu bonisa kuli ki Jehova fela ya kona ku sepiwa kuli wa kona ku fa silelezo ya luli. A balela Ade Samu 34:7, ye li: “Lingeloi la [Muñ’a] Bupilo li tibelezi, li beile ba ba mu saba mwahali; mi la ba lamulela.” Ade a utwisisa mi a li: “Haiba Jehova wa kona luli ku ni sileleza, ni ka zwisa siunduma sani.” Cwale, hasamulaho wa lilimo-limo, s’a li eluda ni sikombwa wa ka nako ye tezi. Ha ku na nihaiba a li muñwi kwa lila za hae ya mu ezize maswe.

 Bibele i bonisa kuli linako ni bumai za lu welanga kaufel’a luna, ibe kuli lu na ni litumelo za mioya kamba kutokwa. (Muekelesia 9:11) Kono Jehova h’a lu likangi ka lika ze maswe. (Jakobo 1:13) Lifu ni ku sa petahala li tahisizwe ki sibi se lu hozize ku Adama. (Maroma 5:12) Kabakaleo, mañi ni mañi fokuñwi wa kulanga ni ku eza mafosisa a kona ku tahisa ze maswe. Kacwalo, ne ku ka ba mafosisa ku nga kuli makulanu kamba butata kaufela bu tahiswa ki mioya ye maswe. Tumelo ye cwalo ne i ka lu kenya fela mwa muliko wa kuli lu like ku tabisa mioya ka nzila ye ñwi. * Ha lu kula, lu swanela ku bata likalafo ze swanela, isiñi ku bata kelezo ya Satani Diabulosi ya li ‘lihata ni ndat’ahe lishano.’ (Joani 8:44) Lipatisiso li bonisa kuli batu ba ba pila mwa linaha m’o litumelo ka za bokukululu ba ba shwile li atile ha ba pilangi nako ye telele kamba ku ba ni bupilo bo bunde ku fita bwa ba ba mwa linaha ze ñwi. Kacwalo, kwa bonahala hande kuli litumelo za mioya ha li tusi ku za buikangulo.

Mulimu u na ni m’ata ku fita moya o maswe ufi kamba ufi, mi Wa iyakatwa luna. “Meto a Mulena a talimile ba ba na ni niti, mi lizebe za hae li teeleza tapelo ya bona.” (1 Pitrosi 3:12) Mu lapele ku yena kuli a mi sileleze ni ku mi fa butali. (Liproverbia 15:29; 18:10) Mu ikataze ku utwisisa Linzwi la hae le li Kenile, yona Bibele. Zibo ye nepahezi ya Bibele ki yona silelezo ye tuna ka ku fitisisa ye lu kona ku ba ni yona. I ka lu tusa ku ziba libaka lika ze maswe ha li ezahalanga ni mo lu kona ku shemubelwa ki Mulimu ya M’ata Ote.

Bunde bwa Zibo ya Mulimu

Ku ba ni zibo ye nepahezi ya Jehova ni milelo ya hae ku kona ku tusa kwa ku fumana silelezo ya niti. Ku ba ni yona zibo yeo ku shutana ni ku sa ba ni yona ni ku ba fela ni litumelo za mioya. Se si bonisa cwalo ki taba ya Jean, munna wa kwa Benin. Lubasi lwa Jean ne lu na ni tumelo ye tiile ya za mioya. Ka ku ya ka litumelo za mioya za ka sizo, musali ya n’a sa z’o puluha mwana wa mushimani n’a na ni ku pila mazazi a’ 9 mwa situngu sa n’a yahezwi. Ha n’a ka pepa mwana wa musizana, n’a ka ina mwa situngu seo ka mazazi a’ 7.

Ka 1975, musal’a Jean a puluha kashimani ka ka buheha, ke ne ba file libizo la Marc. Ka ku ya ka zibo ya bona ya Bibele, Jean ni musal’a hae ne ba sa lati ku swalisana ni mioya ye maswe. Kono kana ne ba ka komiwa ki sabo ni ku kukuezwa ku latelela tumelo ya mioya ni ku tuhelela ma-mbututu y’o ku yo ina mwa situngu? Batili. Ne ba hanile tumelo ya ka sizo yeo.—Maroma 6:16; 2 Makorinte 6:14, 15.

Kana ku na ni kozi ye n’e tahezi lubasi lwa Jean? Se ku fitile lilimo ze ñata, mi Marc s’a li mutang’a bukombwa mwa puteho ya habo ya Lipaki za Jehova. Lubasi kaufela lu tabile kuli ne ba si ka tuhelela litumelo za mioya ku zamaisa bupilo bwa bona ni ku kenya bulumeli bwa bona mwa kozi.—1 Makorinte 10:21, 22.

Bakreste ba niti ha ba lukeli ku kenya likezo ze maswe za litumelo za mioya mwa bupilo bwa bona mi ba lukela ku amuhela liseli la kwa moya le li fiwa ki Jehova yena Mubupi, ni Mwan’a hae, Jesu Kreste. Kacwalo ba kona ku ba ni kozo ya munahano ya niti ye tahiswa ki ku ziba kuli ba eza ze lukile mwa meto a Mulimu.—Joani 8:32.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 5]

Litumelo Ze Ñwi za Mioya Ze Atile mwa Lifasi

• Ku yemisa tukota nonga mwa mukeke wa laisi to ba cisanga ka tona lico batu ba kwa Japan ku anunena lifu

• Ku bona sifi musihali ku tahisa bumai

• Kandela ha i tima inge ku ezahala mukiti ku talusa kuli ku na ni badimona fakaufi

• Ku wiseza sikuku fafasi ku talusa kuli mwa ndu ku na ni ya ka bulaiwa

• Ku beya kuwani fa mumbeta ku tahisa bumai

• Mulumo wa milangu u lelekisa badimona

• Ku tima likandela kaufela fa mufutelo wa pili ze beilwe fa sinkwa se si pangezwi mukiti wa lizazi la ku pepwa ku kona ku tahisa kuli nto y’a lakaza mutu i ezahale

• Ku yendeka lufiyelo kwa mumbeta ku tahisa kuli mioya ye maswe ye mwa lufiyelo i kene mwa mumbeta

• Kaze ye nsu ha i sila nzila mw’a zamaya mutu ki mitolo

• Ku wisa foloko ku talusa kuli ku taha muenyi

• Siswaniso sa litou ha si talimiswa kwa munyako si tahisa litohonolo

• Ku beya mwa munyako kasipi ka ka comekiwanga kwa litaku za lipizi ku tahisa litohonolo

• Simela se si bizwa Ivy se si hulanga ka ku yambalala fa limota la ndu si sileleza kwa bumaswe

• Ku fita mwatas’a sipahamelo ku tahisa bumai

• Ku pwaca siponi ku tahisa bumai ka lilimo ze 7

• Ku sulula mbilimbili ku talusa kuli mutu u ka omana ni mulikan’a hae yo mutuna ka ku fitisisa

• Ku sulula lizwai ku tahisa bumai konji haiba mutu a nepela le linyinyani mwamulaho ka ku li fitiseza kwa liheta la nzohoto

• Ku siya sipula sa mukanamo se si nyanganya inge si nyanganya cwalo ku si na ya inzi mwateñi ki ku biza badimona kuli ba to ina mwateñi

• Ku siya makatulo mahatelo inge a talimezi mwahalimu ku tahisa bumai

• Ha ku shwile mutu, mahaulo a lukela ku kwalulwa kuli moyo u zwe

[Mbokisi fa likepe 6]

Ku Lukululwa kwa Tamaiso ya Litumelo za Mioya

Lipaki za Jehova ne ba kutaza mwa sibaka se siñwi mwa South Africa. Ha se ba ngongotile, sikwalo ha si kwaluha, ba lubukelwa ki musali ya n’a apezi liapalo za Sangoma (ñaka). Lipaki bao ba bata ku menuha, kono musali y’o a tundamena kuli ba bulele ze ne ba tezi. Yo muñwi kwa Lipaki bao a bala Deuteronoma 18:10-12, ili ku mu bonisa m’o Mulimu a’ ngela za buñaka. Ñaka y’o a amuhela lushango l’o ni ku lumela ku ituta Bibele. N’a ize ha n’a ka kolwiswa ka tuto ya hae ya Bibele kuli ku ba Sangoma ne si nto ya n’a lata Jehova, n’a ka tuhela.

Ha s’a itutile Bibele ni kauhanyo 10 mwa buka ya Wa Kona Ku Pila Ku Ya Ku Ile mwa Paradaisi fa Lifasi-mubu, a cisa biunduma bya hae kaufela bya buñaka ni ku kala ku yanga kwa mikopano kwa Ndu ya Mubuso. Hape, a lukisa za manyalo a hae, nihaike n’a kauhani ni munn’a hae ka lilimo ze 17. Cwale, sibeli sa bona se ba li Lipaki za Jehova ba ba ineezi, ba ba kolobelizwe.

[Siswaniso se si fa likepe 6]

“Sangoma” u nepa masapo kuli a kone ku laula butata bwa mukuli

[Maswaniso a fa likepe 7]

Zibo ye nepahezi ya Mulimu i tahisa silelezo ni tabo za niti