Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ni Supezi, Ni Atezwi ki Mazazi

KA MO LI KANDEKEZWI KI MURIEL SMITH

Na utwa mutu ya kokota fa sikwalo ka mukokotelo o’ lilata hahulu. Kona ha ne ni sa zo fita kwa ndu kuli ni to ca sico sa musihali hamulaho wa ku pateha mwa musebezi wa ku kutaza kakusasa. Ka ku ba wona mukwa wa ka, ne ni bilisa mezi a kuli ni eze tii mi ne se ni bata kuli ni pumule licika la hora. Ku kokota k’o ne ku utwahala hahulu kuli ne li kwa ka tundamo, mi ha ne ni sweli ku ya cwalo kwa munyako, na ipuza kuli ki mañi ya ni tela nako ye. Hañihañi na ziba be ne ba kokota. Banna ba babeli be ne ba yemi mwa munyako wa ka ba itibahaza kuli ki mapokola. Ba talusa kuli ne ba til’o tatuba mwa ndu ya ka kuli ba fumane libuka ze hatisizwe ki Lipaki za Jehova—kopano ye n’e kwalezwi.

Ki kabakalañi Lipaki za Jehova ha ne ba kwalezwi mwa Australia, mi ne ni fitile cwañi fa ku ba yo muñwi wa bona? Lika kaufela ne li kalile ka mpo ye ne ni filwe ki boma mwa silimo sa 1910, ha ne ni li wa lilimo ze lishumi.

LUBASI lwa hesu ne lu pila mwa ndu ya likota kwa North Sydney ili kwa matakanyani a Crows Nest. Zazi le liñwi ne ni zwa kwa sikolo mi na to fumana boma inze ba ambola ni munna cwana fa munyako wa kwapili. Ne ni bata hahulu ku ziba munna wa muenyi y’o ya n’a apezi suti mi a lwezi mukotana wa libuka. Na kupa sibaka ka maswabi mi na kena mwa ndu. Kono ha se ku fitile mizuzu i sikai, boma ba ni biza. Ba li: “Banna ba, ba na ni libuka ze nde, mi kaufela li ambola za Mañolo. Cwale bakeñisa kuli lizazi la ku pepwa kwa hao li sutelezi, wa  kona ku keta haiba u bata ndelesi ye nca kamba libuka ze. N’o ka tabela lifi?”

Na alaba kuli: “H’a, ni itumezi Ima, ni ka nga libuka.”

Kacwalo, ha ne ni li wa lilimo ze lishumi, na ba ni livolyumu za pili ze talu za libuka za Studies in the Scriptures, ze n’e ñozwi ki Charles Taze Russell. Munna ya n’a li fa munyako y’o a bulelela boma kuli ite ba ni tusange ku utwisisa libuka zeo, kakuli mwendi ne li ka ni bela t’ata hahulu. Boma ba li ne ba ka tabela hahulu ku eza cwalo. Ka bumai, hamulaho fela wa kezahalo yeo, boma ba timela. Bondate ba mbindana ku babalela na ni munyan’a ka wa mushimani ni wa musizana, kono ne se ni na ni buikalabelo bo buñwi bwa ku peta, mi ne bu bonahala ku ni imela. Kono ne ku sa taha butata bo buñwi.

Ndwa ya lifasi ya pili ya tumbuka ka 1914, mi hamulaho fela wa silimo, bondate ba bulaiwa. Ka ku ba cwale lindiyala, banyani ba ka ba iswa ku yo ina ni bahabo luna, mi na na iswa kwa koleji ya ba Katolika. Fokuñwi, ne ni eshulwanga ki bulutu. Niteñi, ni sa itumela kwa kolo ye ne ni filwe ya ku ituta tuto ye ne ni lata hahulu ya lipina, sihulu ku liza kañombyo. Kwa fita lilimo, mi na feza kwa koleji yeo. Ka 1919, na nyalana ni Roy Smith, ya n’a lekisanga liopeliso za lipina. Ka 1920, lwa ba ni mwana, mi hape na yongobela mwa ku bona za miinelo ya ka zazi ya mwa bupilo. Kono ku cwañi ka za libuka zani?

Ndambo U Bulela Niti ya Mulimu

Mwa lilimo zeo kaufela, ne ni sa siyi “libuka za Bibele” zeo. Niha ne ni si ka li bala luli, mwa pilu ne ni ziba kuli litaba ze mwateñi ki za niti. Kacwalo, zazi le liñwi kwa mafelelezo a lilimo za mwa ma 1920, na to potelwa ki Lil Bimson, yo muñwi wa be ne ni yahile ni bona. Lwa ya mwa ndandulo, lwa ina, mi lwa puka tii.

A huwa ka ku makala kuli, “H’a, kanti mu na ni libuka ze!”

Na mu buza ka ku komoka kuli, “Libuka lifi?”

A supa kwa libuka za Studies in the Scriptures ze n’e beilwe fa shelufu. Lil a kalima libuka zeo mi a ya ni zona kwa ndu zazi leo mi a yo li bala ka cisehelo. Kapili-pili a bonahala hahulu ku tabela za n’a balile. Lil a nga lihatiso ze ñwi kwa Baituti ba Bibele, ka mo ne ba bizezwa Lipaki za Jehova miteñi yeo. Hape, a zwelapili ku lu bulelela lika kaufela za n’a sweli ku ituta. Ye ñwi ya libuka za na bile ni zona ki ye bizwa The Harp of God, mi hañihañi ya to ba mwa ndu ya luna. Kwa mafelelezo, bupilo bwa ka bwa ku sebeleza Jehova bwa kalisa ha se ni tomile nako ya ku balanga hatiso yeo ye tomile fa Bibele. Kwa mafelelezo, na fumana likalabo kwa lipuzo za butokwa ze n’e sa konwi ku alabiwa ki bulapeli bwa ka.

Ka tohonolo, Roy a isa mamelelo ye tuna kwa litaba za Bibele, mi sibeli sa luna lwa ba baituti ba batuna ba Bibele. Kwamulaho, Roy n’a banga wa kopano ya likunutu ye bizwa Freemason. Kono cwale lubasi lwa luna ne se lu swalisana mwa bulapeli bwa niti, mi habeli ka sunda yo muñwi wa mizwale n’a to zamaisanga tuto ya Bibele mwa lubasi lwa hesu kaufela. Lwa susumezwa hape ha ne lu kalisize ku yanga kwa mikopano ye ne ba ezanga Baituti ba Bibele. Mwa Sydney mikopano ne i ezezwanga kwa sifukambanda sa Newtown, ili mwa muyaho wa ku lifela. Ka nako yeo, mwa naha kaufela Lipaki  ne ba sa kwani 400, kacwalo mizwale ba bañata, ne ba tandanga misipili ye mitelele kuli ba fumanehe kwa mikopano.

Lubasi lwa hesu lona ne lu na ni ku silanga kamita sibaka se si bizwa Sydney Harbour. Mutano wa Sydney Harbour u si ka yahiwa kale ka 1932, ne ku siliwanga fela ka lisepe. Ku si na taba ni nako ni lisinyehelo za musipili w’o, ne lu itamile ku sa yawa lico lifi kamba lifi za kwa moya ze ne lu fiwa ki Jehova. Buikatazo bwa kuli lu tome hande mwa niti ne bu li bo bu swanela, kakuli ndwa ya lifasi ya bubeli ne i atumela, mi taba ya za buikambuso ne i ka ama lubasi lwa luna ka ku nonga.

Nako ya Litiko ni Mipuzo

Makalelo a lilimo za mwa ma 1930 ne li a tabisa ku na ni lubasi lwa ka. Ne ni kolobelizwe ka 1930, mi ka 1931, ne ni li teñi kwa mukopano o’ sa libalwi ili k’o luna kaufela ne lu yemi ni ku lumela ku nga libizo le linde la Lipaki za Jehova. Na ni Roy lwa ikataza ku pila ka ku lumelana ni libizo leo, ili ku swalisana mwa miezezo kaufela ya ku kutaza ni mwa lizibahazo ze n’e susuezwa ki kopano. Ka mutala, mwa 1932 lwa kena mwa tukiso ye ipitezi ya ku fa bukanyana ye n’e lelezwi kuli i fiwe kwa batu ba bañata be ne ba tile ku to bona ku kwalulwa kwa Mutano wa Sydney Harbour. Kezahalo ye zwile mubano ku luna ne li ya ku itusisa limota ze na ni lipangaliko za mulumo, mi ka tohonolo mota ya luna ni yona n’e beilwe lipangaliko za mulumo ze cwalo. Ka lipangaliko zeo, lwa zibahaza mwa mikwakwa ya mwa Sydney lingambolo za Bibele ze beilwe fa matapa ze n’e filwe ki Muzwale Rutherford.

Kono linako ne li sweli ku cinca ili ku zwelapili ku ba ze t’ata. Silimo sa 1932 ha si to fitanga, bubotana bo butuna bwa kenela Australia, kacwalo na ni Roy lwa eza keto ya ku nolofaza bupilo bwa luna. Nzila ye ñwi mo ne lu ezelize cwalo ne li ku sutelela fakaufi ni puteho, mi kacwalo lwa kusufaza hahulu kwa litifo za nzila. Niteñi lisineneketo za mali za fitiwa hahulu ki sabo ya Ndwa ya Lifasi ya II ye n’e nze i kena mwa lifasi.

Ka ku utwa taelo ya Jesu ya ku sa ba ba lifasi, Lipaki za Jehova mwa lifasi kaufela ba nomiwa ki banyandisi, mi kwa ba cwalo ni mwa Australia. Ka ku filikanyiwa ki nyewanyewa ka nako ya ndwa, ba bañwi ba lu biza kuli lu ba Komyunizimu. Balwanisi bao ba kabangisa ka mafosisa kuli Lipaki za Jehova ne ba lumela litaba kwa masole ba kwa Japan ka ku itusisa mandu a wailesi a mane e ne ba na ni ona mwa Australia.

Mizwale ba micaha be ne ba biziwa ku kena busole ba zungubazwa hahulu kuli ba tuhele busepahali bwa bona. Ka litohonolo, bana ba luna ba balalu kaufela ne ba yemezi tumelo ya bona mi ne ba zwezipili ku ikambusa. Mweli wa luna, Richard, a atulelwa ku pika tolongo ka likweli ze 18. Silandamweli, Kevin, n’a konile ku iñolisa sina ya hanile ku kena busole kabakala lizwalo. Ka bumai, ñomba wa luna, Stuart a timela mwa kozi ya fa mukwakwa fa mutututu ha n’a ya kwa ku yo feleleza taba ya hae ya za buikambuso kwa kuta. Kaniti, kozi yeo ne i lu bilaelize hahulu. Kono ku toma mamelelo ya luna fa Mubuso ni sepiso ya Jehova ya zuho ya bafu ne ku lu tusize ku tiya.

Ne Ba Shutile Mupuzo Tota

Mwa January ya 1941, Lipaki za Jehova mwa Australia ne ba kwalezwi. Kono sina mo ne ba ezelize baapositola ba Jesu, na ni Roy lwa utwa taelo ya Mulimu sina mubusi ku fita batu, mi ka lilimo ze peli ni licika lwa zwelapili ku sebeza ka ku ipata-pata. Yeo ki yona nako ye ne ba til’o kokota fa sikwalo sa ka mapokola ba babeli be ni bulezi za bona. Ne ba apezi litino fela. Ne ku ezahalileñi?

Na ba lumeleza ku kena. Ha ne ba nze ba kena mwa ndu, na ba buza kuli, “Kana mwa kona ku ni lumeleza kuli ni feze fela tii ya ka mu si ka alunguta kale mwa ndu?” Na makala ku ba utwa ha ba lumela, mi na ya kwa litatehelo ku yo lapela ku Jehova ni ku yo nahanisisa hande. Ha ni kutile, mupokola a li muñwi a kena mwa sibaka mo ne lu itutelanga mi a’ nga lika kaufela ze n’e na ni sisupo sa Watchtower, ku kopanyeleza ni libuka za mwa mukotana wa ka ni Bibele ya ka.

Ku tuha f’o a ni buza kuli, “Kana mu na ni niti ya kuli ha mu na libuka ze ñwi ze patilwe  mwa limbokisi? Lu utwile kuli mu yanga kwa ku eza mikopano viki ni viki mwa ndu ye kwa mafelelezo a mukwakwa wo ni kuli mu isanga kwateñi libuka ze ñata.”

Na alaba kuli, “Yeo ki niti, kono ha li sa li yo cwale.”

A li, “Ee, lwa ziba cwalo, bom’a Smith. Hape lwa ziba kuli lihatiso li bulukilwe mwa mandu a batu ba mwa sikiliti.”

Mwa muzuzu mwa na lobalanga mwan’a luna, ba fumana limbokisi ze ketalizoho mo ku na ni bukanyana ya Freedom or Romanism.

A buza kuli: “Mu na ni niti ya kuli ha mu na ze ñwi kwa garaji?”

Na li: “Batili, kwale ha ku na.”

Ku tuha fo a kwalula kabati kwa licelo. A fumana mafomu a’ si ka talelezwa, a n’a itusiswa kwa ku taleleza piho ya puteho. A shimba zeo mi a tundamena kuli a yo bona kwa garaji.

Na li: “Mu fite cwana he.”

Ba ni latelela ku ya kwa garaji mi ha se ba tatubile mwateñi, kwa mafelelezo ba funduka.

Ka ku fumana limbokisi ze ketalizoho zeo, mapokola bao ne ba nahana kuli ne ba teebile hahulu! Kono ne ba siile mupuzo tota. Taba kikuli, miteñi yeo ne li na muñoli wa puteho, mi ne ni na ni mikoloko ya bahasanyi ba mwa puteho ni litaba ze ñwi za butokwa mwa ndu. Ki litohonolo kuli mizwale ne se ba lu lemusize kale ka za ku alunguta ko ku cwalo, mi ne ni patile litaba zeo ka tokomelo. Ne ni li beile mwa ingilopu ni ku i beya kwatas’a makapa a ka a masamba a tii, swikili, ni fulawa. Ze ñwi ne ni li patile mwa sitantwe sa linyunywani, se ne si bapani ni garaji. Kacwalo mapokola ne ba fitelezi litaba luli ze ne ba bata.

Ku Kena Sebelezo ya ka Nako Ye Tezi

Silimo sa 1947 ha si to fitanga, bana ba luna ba ba hulile ne se ba na ni mabasi a bona. Ka nako yeo, na ni Roy lwa bona kuli lwa kona ku kena mwa bukombwa bwa ka nako ye tezi. Kwa simu ya kwa Mboela wa Australia ne ku na ni butokwi, kacwalo lwa lekisa ndu ya luna ni ku leka karavani, kamba tilela, ye ne lu beile libizo la Mizipa, ku talusa “Sibaka sa ku libelela.” Mupilelo w’o n’o lu konisize ku kutaza mwa libaka za kwahule. Hañata, ne lu yo kutalezanga mwa likalulo za matakanyani ze si ka fiwa ba ku kutaza kwateñi. Ni hupula linako ze ñata ze tabisa za miteñi yeo. Ye ñwi ya lituto ze ne ni zamaisa ne li kalibe ya n’a bizwa Beverly. A si ka eza kale zwelopili ya ku kolobezwa, a tuta mwa sibaka seo. Ki tabo kwa butuna ye ne ni ikutwile kwa mukopano hamulaho wa lilimo kaizeli yo muñwi ha n’a tile ku na ku to itibahaza kuli ki yena Beverly! Ne ni tabile hahulu luli hamulaho wa lilimo zeo kaufela ku mu bona a sebeleza Jehova ni munna hae ni bana ba bona.

Mwa 1979, ne ni bile ni tohonolo ya ku fumaneha kwa Sikolo sa Sebelezo ya Bupaina. Ye ñwi ya litaba ze n’e koñomekilwe kwa sikolo seo ne li ya kuli, mutu kuli a tiye mwa bukombwa bwa bupaina, u tokwa ku ba ni tomahanyo ye nde ya tuto ya ka butu. Kaniti ne ni fumani nto yeo ku ba ya niti. Ku ituta, mikopano, ni bukombwa li bile zona mupilelo wa ka. Ni ikutwa ku ba ni tohonolo ka ku sebeza sina paina wa kamita lilimo ze fitelela 50.

Ku Talimana ni Makulanu

Kono mashumi a lilimo li sikai ze felile, ni talimani ni matata a mañwi a ipitezi. Ka 1962, ne ni fumanwi kuli ni na ni butuku bwa meto bo  bu bizwa glaucoma. Ka nako yeo, ne ku sa fumanehi likalafo ze tusa hahulu, mi meto a ka a fokola kapili-pili. Roy ni yena a kenelwa ki mapongo, mi mwa 1983 a welwa ka sipundumukela ki butuku bo butuna bwa pilu ili bo ne bu mu bisize sihole ni simumu. A timela mwa 1986. N’a ni tusize hahulu mwa nako ye ne ni li mwa sebelezo ya ka nako ye tezi, mi na mu tonda luli.

Ku si na taba ni mapacaca ao, na lika ku zwelapili ku eza hande kwa moya. Na leka mota ye tiile, ye swanela kwa sebelezo ya mwa simu mwa sibaka sa luna se si bat’o ba sa matakanyani, mi na zwelapili mwa sebelezo ya ka ya bupaina ka tuso ya mwan’a ka Joyce. Hanyinyani-hanyinyani kafifi ka ni sabelela hahulu ku fitela liito la ka li tuhela ku bona. Madokota ba yolisa liito la ka leo ka liito la ngilasi. Niteñi, ka ku itusisa mangilasi a hulisa litaku ni lihatiso za muñolo o mutuna, ne ni kona ku tanda lihora ze talu ku isa ku ze ketalizoho ka zazi inze ni ituta ka ku itusisa liito li li liñwi le ne li kona ku bona hanyinyani.

Nako ya ku ituta kamita i bile ya butokwa ku na. Kacwalo mwa kona ku bona butuna bwa maswabi e ne ni bile ni ona musihali o muñwi ha ne ni sweli ku ituta, ka sipundumukela na palelwa ku bona se siñwi. Ne ku swana inge kuli lumonyi ne lu timilwe. Meto a ka cwale n’a s’a tuhezi ku bona. Ni zwezipili cwañi ku ituta? Nihaike kuli cwale lizebe za ka ha li sa utwa hahulu, ni itinga fa makaseti a mulumo ni tuso ye lilato ye ni fiwa ki ba lubasi lwa ka kwa ku zwelapili ku tiya kwa moya.

Ku Itiisa ku Isa kwa Mafelelezo

Cwale ka ku ba mutu ya s’a matela mwa lilimo ze 100, makulanu a mañwi a ni hanelezi, mi ni tokwile mukwa kwand’a ku fukuza ku ze ni eza. Fokuñwi ni ikutwanga ku lyangana. Mane ka ku ba ya sa koni ku bona cwale, fokuñwi na latehanga luli! Ne ni ka tabela ku ba ni lituto za Bibele hape, kono ka ku ba ya fokozi kwa mubili, ha ni sa kona ku zamaya kuli ni yo li fumana. Kwa makalelo nto yeo ne i ni zwafisize. Ne ni na ni ku ituta ku amuhela mapalelwi a ka ni ku sa ikapeleza ku eza ze ni sa koni. Nto yeo ha i si ka ba ye bunolo. Kono tohonolo ye tuna kikuli ka kweli ni kweli, na konanga ku biha nako ye ñwi ye ni tandile mwa ku ambola ni ba bañwi ka za Mulimu wa luna yo mutuna, Jehova. Ha ni ba ni kolo ya ku ambola za Bibele, inge cwalo ha ni telwa ki manasi, ba pisinisi, ni ba bañwi, n’a ba patehisanga—kono ili ka butali.

O muñwi wa mipuzo ya ka ye kolwisa ki ku bona masika a mane a mabasi a ka ha ba ba balapeli ba Jehova ba ba sepahala. Ba bañwi ku bona ba fitile fa ku eza bupaina mwa libaka ze na ni butokwi bo butuna, ku ba maeluda ni batanga ba bukombwa, ni ku ba fa Betele. Ki niti kuli sina ba mwa miteñi ya luna, ni na ne ni libelelela kuli mafelelezo a muinelo wa lika mwa lifasi n’a ka taha kapili-pili. Kono kekezeho ye ni boni mwa lilimo ze 70 za sebelezo ya ka i bile ye tuna hakalo! Ni nyakalala hahulu ku ba yo muñwi wa be ne ba petile ze tuna zeo.

Manasi ba ba ni potelanga ba bulelanga kuli ki tumelo ya ka y’e ni tusa ku zwelapili ku pila. Na lumelelana ni bona. Ku ba ya tiile mwa sebelezo ya Jehova ku tahisa bupilo bo bunde ka ku fitisisa. Sina Mulena Davida, na kona ku bulela kuli ni supezi mi ni atezwi ki mazazi.—1 Makolonika 29:28.

(Kaizeli Muriel Smith n’a timezi la April 1, 2002, taba ye ha n’e sweli ku felelezwa. Ne se ku siyezi fela kweli kuli a kwanise lilimo ze 102 za buhulu. N’a li mutala o munde luli wa tumelo ni buitiiso.)

[Maswaniso a fa likepe 24]

Ha ne ni sa li wa lilimo ze bat’o ba ze 5 ni ha ne ni li wa lilimo ze 19, ili ha ne ni katani munn’a ka, Roy

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Mota ya luna ni karavani ye ne lu biza Mizipa

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Na ni munn’a ka, Roy, ka 1971