Buitemuso Bu Kona ku Mi Sileleza Cwañi?

MANDINDA a matuna ki pono ye buheha, kono a’ sabisa kwa bafuluhi ba lisepe. Mezi a’ lwana ao a’ kona ku ba omba moyo.

Ka nzila ye swana, batanga ba Mulimu ba kana ba kopana ni matata a’ ekezeha ili a’ bata ku ba imeza. Mwendi se mu lemuhile kuli mandinda a litiko ni miliko ye tatamani li imeza Bakreste. Ka niti mu bata ku i tula ka ku tala, ka ku ikatulela ku s’a lwela kwa moya. (1 Timotea 1:19) Buitemuso bu butokwa hahulu mwa ku isileleza kwa mina. Buitemuso ki nto mañi, mi bu fumanwa cwañi?

Linzwi la Siheberu le li tolokilwe kuli “buitemuso,” la mezim·mahʹ, li simuluha fa linzwi le li talusa “ku singanyeka kamba ku lela.” (Liproverbia 1:4) Kacwalo, Libibele ze ñwi li toloka linzwi la mezim mahʹ sina “tokomelo” kamba “macela-hule.” Bocaziba ba litaba za Bibele bo Jamieson, Fausset, ni Brown ba talusa mezim·mahʹ kuli ki “ku talifa ko ku konisa mutu ku picuka bumaswe, ni ku fumana bunde.” Seo si talusa ku nahanisisa lika ze zwa mwa likezo za luna ka nako ye ni z’e ka bonahala ha se ku fitile nako. Ha lu ba ni buitemuso, lu ka kona ku nyakisisa ka tokomelo liketo za luna pili lu si ka nga kale muhato, sihulu ha lu tokwa ku eza likatulo ze tuna.

Mutu ya na ni buitemuso h’a eza likatulo ze ama lika za kwapili kamba ze ama miinelo y’a li ku yona cwale, u kalanga pili ka ku alakanya likozi kamba malaba a’ kona ku ba teñi. Ha s’a zibile mabeta a kona ku ba teñi, u batanga mwa ku a picukela, ka ku hupula mw’a kona ku amelwa ki kw’a pila kamba balikani. F’o cwale wa kona ku keta nzila ye ka tahisa mipuzo ye minde, mwendi mane ni limbuyoti za Mulimu. Ha lu nyakisiseñi mitala ye miñwi ye tusa ili ye bonisa mo i sebeleza taba yeo.

Mu Ambuke Siteo sa Buhule

Moya ha u kasheza mandinda kwa litusi la mukolo la kwapili, ku bulelwa kuli ki musuweto. Bafuluhi ba kona ku lwela haiba ba sa fuluhi ka bukwala kuli ba kome mandinda.

Lu mwa kozi ye swana, ka ku ba kuli lu pila mwa lifasi le li tezi buhule. Zazi ni zazi, mandinda a mihupulo ni maswaniso a’ tahisa lishuke la somano a lu libile. Ha lu koni ku itibaza m’o zeo li kona ku kopamiseza litakazo za luna za ka taho za tobali. Lu lukela ku itusisa buitemuso bwa luna ni ku tula muliko wo kapili mwa sibaka sa ku yendukela fela mwa miinelo ye lubeta.

Ka mutala, banna ba Sikreste hañata ba beleka ni batu ba ba s’a ngi basali ka likute le li swanela; b’a nga kuli basali ba lukiselizwe fela tobali. Be ba beleka ni bona ba kana ba natifaza makande a bona ka lishea le li masila ni tutaba twa tobali. Kwa mafelelezo muinelo wo n’o ka suña mihupulo ye maswe mwa munahano wa Mukreste.

Musali wa Sikreste ni yena n’a kana a tokwa ku kena musebezi mi n’a kana a kopana ni  miliko teñi k’o. Mwendi u ka beleka ni banna ni basali ba ba sa lumelelani ni likuka za hae za muzamao. Mi mwendi yo muñwi wa banna b’a beleka ni bona u bonahala ku mu tabela. Kwa makalelo, munna yo a kana a mu eza ka musa, mane ni ku mu kuteka kabakala litumelo za hae. Kono mamelelo ye sa feli ya munna yo ni ku kopana-kopana ni yena ku kona ku hapa musali y’o kuli mane a tabele ku hulisa siango.

Sina Bakreste, buitemuso bu kona ku lu tusa cwañi mwa miinelo ye cwalo? Sa pili, bwa kona ku lu lemuhisa mabeta a kwa moya, mi sa bubeli, bwa kona ku lu susumeza ku lelela cimo sa ku eza. (Liproverbia 3:21-23) Mwa miinelo ye cwalo, lu ka tokwa ku bonisa be lu beleka ni bona kuli likuka za luna z’a fapahana ni za bona bakeñisa litumelo za luna ze tomile fa Bibele. (1 Makorinte 6:18) Lipulelo ni ku ipuluka kwa luna kw’a kona ku bonisa kuli lu tiisize. Hape, ku na ni babeleki ba bañwi be lu kana lwa tokwa ku pima ku eza sango ni bona.

Niteñi, haki kwa mibeleko fela ko ku fumaneha miliko ya buhule. Miliko yeo hape ya kona ku taha haiba munna ni musal’a hae ba tuhelela matata ku fokolisa buñwi bwa bona. Sikombwa wa maeto n’a ize: “Ku sinyeha kwa linyalo ha ku ikezahalelangi fela. Munna ni musal’a hae ba kana ba tuhela ku latana hanyinyani-hanyinyani, ka ku sa ba ni nako ya ku bulelisananga kamba ya ku ina hamoho ku ikola siango. Ba kana ba tukufalelwa ku bata maluo ilikuli ba itibaze za linyalo la bona le li mbalanda. Mi bakeñisa kuli ki ka siwela yo muñwi a lumba yo muñwi, ba kana ba kala ku lakaza ye ba si ka nyalana ni yena.”

Sikombwa ya yeziseli yo n’a zwezipili kuli: “Kamita, munna ni musal’a hae ba swanela ku inanga hamoho ni ku batisisa za haiba ku na ni nto ye ñwi ye sinya linyalo la bona. Ba swanela ku lumelelana mo ba ka swalisanela mwa ku ituta, ku lapela, ni ku kutaza. Ba ka tuseha hahulu ka ku bulelisana ha ba li ‘mwa ndu, mwa nzila, ha ba y’o lobala, ni ha ba zuha,’ sina mo ba ezezanga bashemi ni bana.—Deuteronoma 6:7-9.

Ku Talimana ni Mikwa Ye Si Ya Sikreste

Kwand’a ku lu konisa ku tula miliko ya buhule, buitemuso hape bwa kona ku lu tusa ku talimana ni matata a tahiswa ki Bakreste ba bañwi. Moya ha u kasheza mandinda kwa litusi la mukolo la kwamulaho, u tahisa mwenduko. Mandinda a’ kona ku nanula litusi ni ku li sieka. Seo si siyamisa mukolo ku talimiseza mba ya ona kwa mandinda, ili ku tahisa kuli u kone ku sinyeha ka bunolo.

Ni luna lwa kona ku kwecekiwa ki lubeta lo lu taha ka ku lu patisa. Lu sebeleza Jehova “ka pilu i li ñwi” ni mizwale ni likaizeli za luna ba Sikreste ba bañata ili ba ba sepahala. (Zefania 3:9) Haiba yo muñwi ku bona a sa ezi ka Sikreste, ne ku ka swana inge kuli u ezize ka bubeteki mi nto yeo ne i kana ya lu utwisa hahulu butuku kwa pilu. Buitemuso bu kona ku lu tibela cwañi ku sitatala ni ku utwa butuku bo bu tulile tikanyo?

Mu si libali kuli “ha ku na mutu ya sa fosi.” (1 Malena 8:46) Kacwalo ha lu swaneli ku komoka muzwale wa Sikreste ha n’a ka lu nyemisa kamba ku lu foseza. Ka ku ziba seo, lwa kona ku itukiseza cimo ku talimana ni taba yeo ni ku nahanisisa ka za mo lu swanela ku ezeza. Muapositola Paulusi n’a ezize cwañi muta ba bañwi ba mizwale ba hae ba Sikreste ne ba bulezi manzwi a’ utwisa pilu butuku, a kashwau? Mwa sibaka sa ku fokola kwa moya, n’a ize ku lumelelwa ki Jehova ne ku li kwa butokwa hahulu ku fita ku lumelelwa ki batu. (2 Makorinte 10:10-18) Moya o cwalo u ka lu tibela ku eza ka kayeye muta lu filikanyiwa.

Ku swana inge ku icuncula. Muta lu icuncula, ne lu kana lwa lyangana ka nakonyana. Kono butuku ha se bu kuyukile, lwa kona ku kala ku nahana hande ni ku iketa hape. Ka ku swana, lu si feleli mwahalimu mutu h’a bulela kamba ku eza nto ye si ye sishemo. Kono, mu kutumane pili ni ku nyakisisa ze zwa mwa ku matukela fela ku yolisa misuha.

Malcolm, ya bile mulumiwa ka lilimo-limo, u talusa mw’a ezezanga muta a fosezwa. U li: “Se ni ezanga pili ki ku fita mwa mukoloko wa  lipuzo ze, ze li: Kana se si tisize kuli ni nyemele muzwale yo ki ku shutana kwa butu bwa luna? Kana z’a bulezi ki za butokwa luli? Kana butuku bwa malaria bo ne ni kula bu ekelize kwa mabifi a ka? Kana ni ka cinca mubonelo wa ka hamulaho wa lihora li sikai?” Sina mw’a lemuhezi Malcolm, hañata ku sa lumelelana ha ku na tuso mi mutu wa kona ku zwisa fela kwateñi pilu. *

Malcolm u ekeza kuli: “Fokuñwi, ku si na taba ni buikatazo bo ni eza kaufela kuli ni felise taba, muzwale y’o yena u sa zwelapili ku bonisa bunyemi. Ni likanga ku tibela nto yeo ku ni filikanya. Ha ni feza ku eza mo ni konela kaufela, ni banga ni mubonelo u sili fa taba. Isali mwa munahano wa ka, ni lilimazanga taba yeo, ku fita ku i nahana hahulu ka nako yeo. Ha ni lumelezangi taba kuli i ni sinye kwa moya kamba ku sinya silikani sa ka ni Jehova ni mizwale ba ka.”

Sina Malcolm, lu si tuheleli bufosi bwa mutu a li muñwi ku lu filikanya ka ku tula tikanyo. Mwa puteho ni puteho ku na ni mizwale ni likaizeli ba bañata ba ba tabisa hahulu ili ba ba sepahala. Kwa tabisa ku zamaya hamoho ni bona mwa nzila ya Sikreste ha lu nze lu “lwanela hamoho.” (Mafilipi 1:27) Ku hupula za tuso ye lilato ya Ndat’a luna ya kwa lihalimu ni kona ku ka lu tusa ku nga taba ka mo i inezi luli.—Samu 23:1-3; Liproverbia 5:1, 2; 8:12.

Ku Sa Lata Lika za Lifasi

Buitemuso bwa kona ku lu tusa ku tula butata bo buñwi bo bu sa lemusehi hahulu. Moya ha u kasheza mandinda kwa matuko a mukolo, muinelo wo u bizwa kuli ki ku kuka. Haiba moya ha u fuki hahulu, ku kuka k’o, ne ku kana kwa keluhisa hanyinyani-hanyinyani  mukolo ku u zwisa mwa sikuka sa ona. Kono haiba ku na ni liñungwa, ku kuka k’o ku kona ku tibisa mukolo.

Ka ku swana, haiba lu komiwa ki muliko wa ku ikola lika kaufela ze fumaneha mwa lifasi le li maswe le, bupilo b’o bwa ku lata hahulu sifumu bwa kona ku lu yaulula kwa moya. (2 Timotea 4:10) Ha lu sa tokomeli, kwa mafelelezo lilato la lifasi li ka lu tuhelisa mupilelo wa Sikreste ka ku tala luli. (1 Joani 2:15) Buitemuso bu kona ku lu tusa cwañi?

Sa pili, bu ka lu tusa ku batisisa za likozi ze kona ku lu tahela. Lifasi li fundota lika ka mo ku konahalela kaufela kuli li lu coweze. Li tundamezi ku hulisa mupilelo o twi mañi ni mañi u swanela ku u pila—ili mupilelo wa ku iponahalisa wa limbombo, ba ba tumile hahulu, ni ba ba twi ba kondisize mwa bupilo. (1 Joani 2:16) Lu sepiswa kuli lu ka tabelwa ni ku lumbiwa ki batu kaufela, sihulu-hulu litaka za luna ni be lu yahile ni bona. Buitemuso bu ka lu tusa ku hanyeza buhata bo, ka ku lu hupuza butokwa bwa kuli ‘lilato la bufumu li be siyo ku luna,’ kakuli Jehova u lu sepisize kuli ‘ha na ku lu tuhela.’—Maheberu 13:5.

Sa bubeli, buitemuso bu ka lu tibela ku latelela “ba ba keluhile niti.” (2 Timotea 2:18) Ku hanyeza batu be ne lu tabela ni ku sepa haki nto ye bunolo. (1 Makorinte 15:12, 32-34) Nihaikaba kuli lu kukuezwa fela hanyinyani ki bao ba ba fulalezi mupilelo wa Sikreste, seo si kona ku tibela zwelopili ya luna ya kwa moya ni ku lu kenya mwa butata kwa mafelelezo. Ne lu ka swana inge sisepe se si keluha hanyinyani fela mwa sikuka sa sona. Haiba ki mwa musipili o mutelele si kona ku yo fwekela kwahule hahulu ni likamba ko ne si ya.—Maheberu 3:12.

Buitemuso bu kona ku lu tusa ku ziba fo lu zamaela ni ko lu libile ka za kwa moya. Mwendi lu lemuhile kuli lu tokwa ku ekeza kwa kabelo ya luna mwa misebezi ya Sikreste. (Maheberu 6:11, 12) A mu bone m’o Paki wa mwanana n’a itusiselize buitemuso mwa ku peta milelo ya hae ya kwa moya, u li: “Ne ni na ni kolo ya ku kena musebezi wa za bubihi bwa makande. Taba yeo ne i ni tabisize luli, kono ne ni hupuzi timana ya mwa Bibele ye bulela kuli ‘lifasi la fela,’ kono ‘ya eza tato ya Mulimu u ina ku ya ku ile.’ (1 Joani 2:17) Ne ni kengeyezi kuli ze ni eza mwa bupilo li lukela ku bonahaza litumelo za ka. Bashemi ba ka ne ba fulalezi tumelo ya Sikreste, mi ne ni sa lati ku latelela mutala wa bona. Kacwalo na ikatulela ku pila bupilo bo bu na ni mulelo mi na kena mwa sebelezo ya nako ye tezi ka ku eza bupaina bwa kamita. Se ku fitile lilimo z’e ne ili ze tabisa, mi ni ziba kuli ne ni ezize keto ye nde.”

Ku Tula Mañungwa a kwa Moya

Ki kabakalañi ku ba ni buitemuso ha ku li kwa butokwa hahulu kacenu? Bafuluhi ba lukela ku talifela hahulu lisupo za kozi, sihulu haiba mañungwa a sweli a toma. Haiba kapili-pili ku kalisa ku bata, mi moya kona u ekezeha, ba itukisezanga butata bo bu taha. Ka nzila ye swana, muinelo o maswe wo wa linto mwa lifasi ha unz’o fita kwa mafelelezo, lu lukela ku itukiseza miliko ye buhali sina ñuli. Mupilelo wa nyangela u sweli ku sinyeha, mi ‘batu ba lunya ba zwelapili mwa bumaswe.’ (2 Timotea 3:13) Sina bafuluhi ba lisepe ha ba teelezanga kamita kwa lipiho ze bulelela cimo mw’a ka bela mayemo a lihalimu, ni luna lu lukela ku isa pilu kwa litemuso za bupolofita za Linzwi la Mulimu le li buyelezwi.—Samu 19:7-11.

Ha lu sebelisa buitemuso, ku talusa kuli lu pila ka zibo ye isa kwa bupilo bo bu sa feli. (Joani 17:3) Lwa kona ku nahana cimo za matata ni ku ziba mo lu ka a tulela. Ka ku eza cwalo lu ikatulela ku sa keluswa mwa nzila ya Sikreste, mi lwa kona ku yaha “mutomo o munde” wa “mwa linako ze taha” ka ku itomela ni ku taleleza milelo ya kwa moya.—1 Timotea 6:19.

Haiba lu bukeleza butali ni buitemuso, ha lu tokwi ku ‘saba ze ka lu wela sipundumukela.’ (Liproverbia 3:21, 25, 26) Kono lwa kona ku omba-ombiwa ki sepiso ya Mulimu ye li: “Butali bu ka kena mwa pilu ya hao, zibo i tabise moya wa hao; ku itemusa ku ka ku bonela, kutwisiso i ku pilise.”—Liproverbia 2:10, 11.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Ku ambolisananga ku tiisa linyalo