Mu Swanela ku Sepahala ku Mañi?

“Naha ya luna: . . . Haike za yona kaufela ibe ze lukile; kono ki naha ya luna, ni ko i ka eza ze lukile kamba ze fosahezi.”—Stephen Decatur, nduna mwa mpi ya United States ye lwana ka lisepe, ya n’a pilile ku zwa 1779 ku isa 1820.

BA BAÑATA b’a nga kuli tamo ya bona ya pili ki ya ku sepahala kwa naha ya habo ku be cwañi kamba cwañi. Ba bañwi ba kana ba bulelela hanyinyani mu sili za n’a bulezi Stephen Decatur, kuli, ‘Bulapeli bwa ka, haike za bona kaufela ibe ze lukile; kono ki bulapeli bwa ka, ni ko bu ka eza ze lukile kamba ze fosahezi.’

Ka maniti, ko lu pepezwi hañata ki kona ko ku tisanga kuli lu sepahale kwa naha kamba keleke ya kuli-kuli, kono keto ya ku keta mutu ye lu ka sepahala ku yena ki ya butokwa hahulu; lu si ngi kuli zeo li ka iponela. Nihakulicwalo, ku hanyeza litamo za busepahali zeo mutu a hulile ni zona ku tokwa bundume mi ku labulanga butata.

Tiko ya za Litamo za Busepahali

Musali ya n’a hulezi mwa Zambia u li: “Ku zwelela kwa bwanana, ne ni tabela hahulu za  bulapeli. Ka mo ne ni huliselizwe, zazi ni zazi ne ni lapelelanga mwa muzuzu wa lubasi wa milapelo, ku mamela mazazi a za bulapeli, ni ku yanga kamita kwa tempele. Bulapeli ni lisebelezo za hesu ne li tamani hahulu ni sizo, sicaba sa fa silalanda, ni lubasi lwa hesu.”

Kono ha n’a bat’o ba wa lilimo ze 20, a kala ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova mi nakonyana hasamulaho a ikupulela ku cinca bulapeli bwa hae. Kana f’o n’a tuhezi ku sepahala?

Zlatko n’a hulezi mwa Bosnia, mi ka nako ye ñwi a lwana mwa ndwa ye n’e yambile naha ya habo. Ni yena a kala ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova. Cwale u hana ku lwanisa mañi kamba mañi. Kana f’o kikuli h’a sepahali?

Likalabo za mina kwa lipuzo zeo li itingile fa mubonelo wa mina. Musali ya bulezwi kwamulaho u li: “Mwa silalanda sa luna, ku cinca bulapeli ne li nto ye nyazahalisa mutu, ku si na swalelo; ne ku ngiwa ku ba ku sa sepahala, ili ku beteka lubasi ni sicaba sa fa silalanda.” Ni ku Zlatko, batabani ba n’a swalisana ni bona ne ba nga kuli mutu ufi ni ufi ya hana ku lwana kwa lineku la bona ki mubeteki. Kono musali y’o ni Zlatko ba ikutwa kuli se si ba ezisa lika ze ba eza ki mufuta o pahami wa busepahali—ili busepahali ku Mulimu. Sa butokwa hahulu kikuli, Mulimu u nga cwañi ba ba bata ku sepahala ku yena?

Busepahali Sakata Ki Poniso ya Lilato

Mulena Davida n’a bulezi ku Jehova Mulimu kuli: “Ku ya sepahala, u iponahalisa ku sepahala.” (Samu 18:25) Linzwi la Siheberu le li tolokilwe kuli “busepahali” mwa liñolo leo li fa muhupulo wa sishemo se si kumalela nto ye ñwi ka lilato ku fitela mulelo wa sona kwa nto yeo u petiwa. Ka moya o swana ni wa me ya anyisa, Jehova ka lilato u kumalela ba ba sepahala ku yena. Jehova n’a bulezi cwana ka za batanga ba hae ba basepahali ba mwa Isilaele wa kale: “Kana musali a ka libala mwan’a hae ya anya? kuli mane a si ke a shwela mwana ya zwa mwa mba ya hae makeke? E, ba ka libala bona, kono Na, ha ni na ku ku libala.” (Isaya 49:15) Ba ba tabela ku sepahala pili ku Mulimu ku fita ku ufi kamba ufi ba kolwe kuli u ka ba babalela hahulu.

Ku sepahala ku Jehova ku tomile fa lilato. Ku tahisa kuli mutu a late z’a lata Jehova ni ku toya lika ze maswe z’a toile Jehova. (Samu 97:10) Bakeñisa kuli lilato ki kona kalemeno ka Jehova ka katuna ka ku fitisisa, ku sepahala ku Mulimu ku tusa mwa ku tibela mutu ku eza ba bañwi ka kutokwa lilato. (1 Joani 4:8) Kacwalo, mutu h’a cinca litumelo za hae za bulapeli kabakala ku bata ku sepahala ku Mulimu, ha ku talusi kuli h’a sa lata lubasi lwa habo.

Ku Sepahala ku Mulimu Ki Susumezo Ye Tusa

Musali ya bulezwi kwamulaho u talusa cwana za n’a ezize: “Ka tuto ya Bibele, ne ni fitile fa ku ziba kuli Jehova ki yena Mulimu wa niti, mi na eza hahulu silikani ni yena. Jehova u shutana ni milimu kaufela ye ne ni lapelanga; u likanyelelize hande lilato, katulo ye lukile, butali, ni m’ata. Bakeñisa kuli Jehova u bata buipeyo bo bu tezi, ne ni na ni ku toboha milimu ye miñwi.

“Bashemi ba ka ne ba ni bulelelanga kuli ne ni ba nyemisize hahulu ni kuli ne ni ba swabisa. W’o ne li muliko luli, kakuli ne ni lata kuli bashemi ba ka ba ni katelwe. Kono zibo ya ka ya niti ye mwa Bibele ha ne inze i hula, na ziba za ku iketela ku eza. Ne ni sa koni ku fulalela Jehova.

“Ku keta ku sepahala ku Jehova ku fita lizo za bulapeli ha ku talusi kuli ni betekile lubasi lwa hesu. Ni ikatazanga ku ba bonisa ka lipulelo ni likezo kuli na utwisisa maikuto a bona. Kono haiba ni sa sepahali ku Jehova, u zibe f’o ni ka swana na tibela lubasi lwa hesu ku fita fa ku mu ziba, mi bo ne bu ka ba bubeteki luli.”

Ka mukwa o swana, mutu haki  mubeteki haiba ku sepahala ku Mulimu ku mu hanisa ku kena mwa litaba za bupolitiki ni ku lwanisa ba bañwi. Zlatko u talusa cwana likezo za hae: “Ne ni hulisizwe ni li mutu ya twi ki Mukreste, kono na nyala musali wa ku sili. Ndwa ha ne i shakilwe, sibeli sa maneku ao ba li ni ba lwanele. Na ba mwa nambo ya ku keta lineku la ku lwanela. Ne ni lwanile mwa ndwa yeo ka lilimo ze talu ni licika. Na ni musal’a ka kwa nalulelule lwa balehela kwa Croatia, mi kwateñi lwa kopana ni Lipaki za Jehova.

“Mwa tuto ya Bibele, ne lu fitile fa ku utwisisa kuli lu swanela ku sepahala pili ku Jehova ni kuli u bata kuli lu late batu ba bañwi ku si na taba kuli ki ba bulapeli bufi kamba mushobo ufi. Cwale na ni musal’a ka lu swalisani mwa ku lapela Jehova, mi ni itutile kuli ha ni koni ku sepahala ku Mulimu mi hape ni lwanise batu.”

Busepahali Bo Bu Tomile fa Zibo Ye Nepahezi

Bakeñisa kuli Jehova ki yena Mubupi wa luna, ki swanelo kuli lu sepahale hahulu ku yena pili. (Sinulo 4:11) Kono kuli ku sepahala ku Mulimu ku si ke kwa fetuha buñañeli ni nto ye sinya, ku lukela ku toma fa zibo ye nepahezi. Bibele i lu eleza kuli: “Mu shemunwe mwa m’ata a zamaisa munahano wa mina, ni ku apala butu bo bunca bo bu bupilwe ka ku ya ka tato ya Mulimu mwa . . . ku sepahala kwa niti.” (Maefese 4:23, 24, NW) Munna ya kulauka ya n’a ñozi manzwi ao ka susumezo ya moya n’a bile ni bundume bwa ku limbulula litamo za busepahali za n’a hulile ni zona. Tatubisiso ya hae ne i mu cincize ku mu bisa hande.

Ee, Saule n’a bile ni tiko ku za busepahali, sina mo se ku bezi ku ba bañata mwa miteñi ya luna. Saule n’a lutilwe lizo za lubasi lwa habo ili zeo ku li tula ne li silandulwa, mi n’a kulauka ka ku sepahala kwa bulapeli mwa n’a pepezwi. Ku sepahala kwa milelo ya bulapeli bwa hae mane ne ku mu susumelize ku ngundunganya be ne ba sa lumelelani ni yena. Saule n’a ile nkuwa ka ku lenga mandu a Bakreste ni ku ba sulaeta kuli ba y’o natiwa kamba ku bulaiwa.—Likezo 22:3-5; Mafilipi 3:4-6.

Kono Saule ha n’a zibile Bibele ka ku nepahala, a eza zeo buñata bwa litaka za hae ne ba nga kuli ki mbamba. A cinca bulapeli. Saule, y’o hasamulaho n’a til’o bizwa muapositola Paulusi, n’a iketezi ku sepahala ku Mulimu ku fita sizo. Ku sepahala ku Mulimu ko ku tomile fa zibo ye nepahezi ne ku tisize kuli Saule a konane ni ba bañwi, ku ba ya lilato, ili ya susueza, ka ku fapana ni mikwa ya hae ya kale ya bubulai ni buñañeli.

Ki Kabakalañi Ha Lu Lukela ku Sepahala?

Busepahali bwa luna ha bu toma fa likuka za Mulimu, kwa tusa hahulu. Ka mutala, piho ya mwa 1999 ya ba Australian Institute of Family Studies n’e ize kwa lika za pili ze tahisa kuli  manyalo a ine mi a tabise, ze ñwi za zona ki “ku sepana ni ku sepahala . . . [hamoho ni] ku lata za bulapeli.” Patisiso ye swana ne i bonisize kuli “manyalo a’ tiile ili a’ tabisa” a tusa banna ni basali ku ba ba ba tabile, ba ba ikanguzi hande, ni ku pila nako ye telele. Hape ne i bonisize kuli manyalo a’ tiile a fa bana kolo ye nde ya ku ikola bupilo bwa bona.

Mwa lifasi la kacenu le li sa sepehi, busepahali bu swana sina muhala wa sisepe se si t’o yangwela mutu ya mina mikope. Haiba mutu y’o h’a yo mwa tamo ifi kamba ifi, u ka lahelwa kafa ni kafa inge ya kubyaniswa ki mandinda ni moya. Kono haiba a sepahala ku ze sa lukeli, ku swana inge kuli muhala o’ mu hoha u tamelezwi kwa sisepe se si tiba. Sina Saule, u ka hohelwa mwa likezo za bubulai. Kono ku sepahala ku Jehova, ko ku tomile fa zibo ye nepahezi, ki muhala o pilisa o’ lu fa ku tiya ili o ka lu punyuhisa.—Maefese 4:13-15.

Jehova u sepisa ba ba sepahala ku yena kuli: “[Muñ’a] Bupilo u lata ku atula ka mulao, mi h’a tuheli ba hae ba ba [sepahala, NW]; ba babalelwa ku ya ku ile.” (Samu 37:28) Ona cwale fa, bote ba ba sepahala ku Jehova ba ka kenyiswa mwa paradaisi fa lifasi, mo ba ka lukuluha kwa matomola ni butuku ili mo ba ka ikola silikani sa ku ya ku ile ni batu ba bañwi ku si na mifilifili ye tahiswa ki bulapeli ni bupolitiki.—Sinulo 7:9, 14; 21:3, 4.

Nihaiba cwale, bolule-lule ba batu kai ni kai mwa lifasi ba fumani kuli ku sepahala kwa bona ku Jehova ki kona ko ku fa tabo sakata. Mu fe Lipaki za Jehova sibaka sa ku mi tusa ka niti ya Bibele ku itekula ka mo mu ngela busepahali. Bibele i lu bulelela kuli: “Mu itekule ili mina ku bona kana mu teñi mwa tumelo; mu itike ili mina.”—2 Makorinte 13:5.

Ku tokwahala bundume ku limbulula tumelo ya luna ni libaka ha lu i tundamezi, kono siselo sa ku eza cwalo si ka bonahala ku swanela haiba lu fita fa ku utwana hahulu ni Jehova Mulimu. Ba bañata ne ba ka ikutwa sina mwa n’a ikutwezi musali ya bulezwi kwamulaho, ya n’a ize: “Ni itutile kuli ku sepahala ku Jehova ni kwa likuka za hae ku lu tusa ku pilisana hande ni mabasi a luna ni ku ba lilama ze nde za nyangela. Miliko i tatafale i mane, haiba lu sepahala ku Jehova, u ka sepahala ku luna kamita.”

[Maswaniso a fa likepe 6]

Zibo ye nepahezi ne i cincize zeo Saule n’a sepahala ku zona

[Siswaniso se si fa likepe 7]

Mu itekule mwa taba ya busepahali ka niti ya Bibele

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 4]

Churchill, fahalimu kwa nzohoto: siswaniso sa ba U.S. National Archives; Joseph Göbbels, kwa bulyo ka ku fitisisa: Library of Congress