Bomuyahwa ni Bona Kaufela Ba Kai?

“Batu kacenu ha ba sa na taba ni be ba pila mabapa ni bona.”—Benjamin Disraeli, caziba wa milao ya mwa England, wa mwa lilimo za mwanda wa bu 19.

BASUPALI ba mwa Cuba ba na ni nzila ye ipitezi ya ku tahisa buiketo: ye ba biza kuli ki likwata za fa silalanda, kamba likwata za basupali. Ka ku ya ka piho ya ka 1997, mwahal’a basupali b’a 5 ni b’a 5 mwa Cuba, a li muñwi ku bona u mwa sikwata sa basupali. Ku zona likwata zeo ba fumana liango, susuezo, ni tuso ya ku ba ni bupilo bo bunde. Magazini ye bizwa World-Health i li: “Baalafi ba mabasi a mwa lilalanda fo ba tokwela tuso kaufela ya ku zibahaza za ku penda batu ka milyani, likwata za basupali ki zona ze tabelanga ku fa tuso yeo.”

Kono ka bumai, mwa likalulo ze ñata za lifasi, mwa lilalanda za batu ha ku sa na pabalelo ye cwalo. Mu nge mutala wa taba ye swabisa ya Wolfgang Dircks, ya n’a pila mwa muyaho o muñwi wa mandu a ngungahani mwa Hamburg, kwa Germany. Lilimonyana kwamulaho, mutende o bizwa The Canberra Times ne u bihile kuli mabasi a’ 17 a n’a pila mwa muyaho u li muñwi ni Wolfgang niha n’a lemuhile kuli n’a sa bonahali, “ha ku na ya n’a hupuzi za ku liza mulangu wa kwa munyako wa hae.” Kwa mafelelezo, muñ’a muyaho w’o ha n’a il’o taha, “a fumana masapokongolo mwa sipula, fapil’a TV.” Fa mahutu a masapokongolo ao ne ku inzi pampili ye n’e bonisa liprogilamu za fa TV za la December 5, 1993. Wolfgang na s’a shwile ka lilimo ze keta-lizoho. B’o ki bupaki bo bu swabisa bwa kuli batu ha ba sa na taba ni be ba pila mabapa ni bona. Ha ku komokisi muloki yo muñwi ha n’a ñozi mwa The New York Times Magazine kuli silalanda sa habo, sina lilalanda ze ñwi ze ñata, ne si bile sa “batu ba ba sa zibani.” Kana ni silalanda sa mina si cwalo?

Ki niti kuli ba mwa lilalanda ze ñwi mwa mahae ba sa iyakatwa be ba pila ni bona ni kuli lilalanda ze ñwi mwa bukuwa li sweli ku lika ku susueza za ku isa pilu ku ba bañwi. Niteñi, ba bañata ba ba pila mwa bukuwa ba ikutwa buinosi ni ku sa pila mwa kozo mwa lilalanda za bona. Ba ipilela ba nosi, ba sa ezi sango ni be ba pila mabapa ni bona. Ka nzila ifi?

 Ku Sa Eza Sango

Kaniti, buñata bwa luna lu pila mabapa ni ba bañwi. Ku benya kwa liseli la fa TV, miluti ye bonahala kwa lihaulo, malaiti a timiwa ni ku tukiswa, mulumo wa limota ze fita ni ku funduka, misindo ya mautu mwa makozwana, likii ze kiulula ni ku kiya minyako kaufela ki lisupo za kuli fa silalanda ku na ni batu. Kono maikuto a kuli mu pila ni batu a felanga muta batu ba ba pila mabapa ba sa zibani kamba ba tuhela ku iyakatwa ba bañwi kabakala mipateho. Batu ba kana ba ikutwa kuli ha ku na butokwa bwa ku eza sango ni be ba pila ni bona kamba ku ba ni tamo ifi kamba ifi ku bona. Mutende wa kwa Australia o bizwa Herald Sun u lumela taba ya kuli: “Batu ha ba zibahali mwa lilalanda mo ba pila, mi kacwalo ha ba ikutwi ku hapelezwa ku peta litamo za nyangela. Cwale se ku li bunolo ku zwisa pilu kwa batu ba ba si na sango.”

Muinelo wo ha u komokisi. Mwa lifasi m’o batu ba li “baitati,” lilalanda li kutula miselo ya buitati bwa zona. (2 Timotea 3:2) Miselo yeo ki ku ata kwa bulutu ni ku sa swalisana. Ku sa swalisana ku tahisa ku sa sepana, sihulu haiba mwa silalanda ku atile bulwani ni bubangoki. Mi ku sa sepana hañihañi ku felisa makeke.

Ku si na taba ni kuli silalanda sa mina si cwañi, kaniti mwa lumela kuli batu ba bande ku pila mabapa ni bona, ba tusa mwa silalanda. Batu ha ba lela ku eza nto ye swana, ba peta ze tuna. Batu ba bande ku pila ni bona hape ba kona ku tahisa bunde. Taba ye tatama i ka bonisa mo ku kona ku bela cwalo.