‘Ya Kona ku Pilisa Ki Muñ’a Bupilo A Nosi’

KA LINAKO za mifilifili ya mwa naha ni misunga ya ba macaba, batu ba batanga masabelo ni silelezo kwa milonga ya bona. Milonga yona i tomanga milelo ye tiile ye lelezwi ku swalisanisa nyangela. Lilato la ku lata naha ya habo mutu h’a li nze li huliswa mwa lipilu za batu ka milelo ye cwalo, ku ezanga mikiti ye bonisa lilato la ku lata naha ya bona ni kona kwa hula ni ku kuta-kutelwa.

Mwa nako ya musunga o si ka libelelwa mwa naha, lilato la ku lata naha ya habo mutu hañata li tahisezanga batu moya wa kutwano ni m’ata mi li kana la hulisa moya wa swalisano ni wa ku tusana. Kono taba ya mwa mutende wa The New York Times Magazine i li: “Lilato la ku lata naha ya habo mutu li kona ku tahisa lubeta lo lutuna,” kakuli “li sa tuhelelwa fela li kona ku tahisa miinelo ye maswe.” Li kona ku fetuha ku ba le li lwanisa tukuluho ya bayahi ba bañwi mwa naha ni ya za bulapeli bwa bona. Bakreste ba niti sihulu ba banga mwa sineneketo ye tuna ya kuli ba yaye litumelo za bona. Ba ezanga cwañi ha ku zuha muinelo o cwalo mwahal’a batu ba ba pila ni bona? Ki likuka lifi za mwa Mañolo ze ba tusa ku nga muhato ka butali ni ku zwelapili ku sepahala ku Mulimu?

“U Si Ke Wa Si Kubamela”

Fokuñwi, ku caela ndembela ya naha silutu ku banga nzila ya ku bonisa ka yona lilato la ku lata naha ya habo mutu. Kono lindembela hañata li banga ni maswaniso a lika za mwa lihalimu, ze cwale ka linaleli, hamoho ni lika za fa lifasi. Mulimu n’a talusize mw’a ngela ku kubamela lika ze cwalo ha n’a laezi batu ba hae kuli: “U si ke wa ikezeza siswaniso se si betilwe, nihaiba siswaniso sifi kamba sifi sa linto ze kwahalimu mwa lihalimu, nihaiba sa ze mwatasi mwa lifasi, nihaiba sa ze mwa mezi mwatas’a lifasi. U si ke wa si kubamela, u si ke wa si sebeleza; kakuli Na, [Muñ a] Bupilo Mulimu wa hao, ni Mulimu ya lifufa.”—Exoda 20:4, 5.

Kana ku caela ndembela silutu ye yemela Naha kamba ku i kubamela kwa lwanisa luli taelo ya ku sebeleza Jehova Mulimu a nosi? Maisilaele ba kwaikale ne ba bile ni “lindembela,” kamba lisupo, ko ne ku kopanelanga likalulo za masika a bona ze talu mwa lihalaupa. (Numere 2:1, 2) Ka ku fa maikuto fa manzwi a Siheberu a talusa lisupo ze cwalo, buka ya Cyclopedia ya McClintock ni Strong i li: “Niteñi, kaufel’a ona h’a fi taluso ya ‘sisupo’ ka mo lu i zibela luna, ya kuli ki ndembela luli.” Hape lisupo ze n’e itusisa Isilaele ne li sa ngiwi ku ba ze kenile, mi ha ne li itusiswa ne ku sa eziwangi mikiti ifi kamba ifi. Ne li peta fela musebezi o li peta lisupo, ili ku bonisa batu ko ba lukela ku kopanela.

Maswaniso a likerubimi mwa tabernakele ni mwa tempele ya Salumoni sihulu n’a li swanisezo ya likerubimi za kwa lihalimu. (Exoda 25:18; 26:1, 31, 33; 1 Malena 6:23, 28, 29; Maheberu 9:23, 24) Se si bonisa kuli maswaniso ao n’a sa swaneli ku lapelwa ki taba ya kuli batu kamukana ne ba sa a bonangi ni kamuta mi ni ona mangeloi ka sibili h’a swaneli ku lapelwa.—Makolose 2:18; Sinulo 19:10; 22:8, 9.

Hape mu nahane siswaniso sa noha ya kopa  sa n’a pangile mupolofita Mushe ka nakonyana yeo Maisilaele ne ba li mwa lihalaupa. Siswaniso seo ne li sisupo mi ne si na ni taluso ya bupolofita. (Numere 21:4-9; Joani 3:14, 15) N’e si sa tompiwi kamba ku itusiswa kwa ku lapela. Kono mianda-nda ya lilimo ku zwa nako ya Mushe, ka mafosisa Maisilaele ba kala ku lapela siswaniso seo, mane ku si ciseza insense. Kacwalo, Mulena Ezekiasi wa Juda a si lobaka.—2 Malena 18:1-4.

Kana lindembela za naha ki lisupo fela ze kona ku itusiswa? Li yemelañi? Muñoli J. Paul Williams u li: “Ndembela ki sisupo se situna sa tumelo mwa naha ya habo mutu mi ki nto ye tuna ye lapelwa.” Buka ya The Encyclopedia Americana i li: “Ndembela, i kenile inge sifapahano.” Ndembela ki sisupo sa Naha. Kacwalo, ku i kubamela kamba ku i caela silutu ki sizo sa bulapeli se si tompa Naha. Kezo ye cwalo i bonisa kuli ku piliswa ku zwa kwa Naha mi ha i lumelelani ni se i bulela Bibele ka za sebelezo ya milimu.

Mañolo a talusa hande-nde kuli: “Ya kona ku pilisa ki [Muñ’a] Bupilo a nosi.” (Samu 3:8) Ku piliswa ha ku swaneli ku ngiwa kuli ku taha ka likopano za batu kamba maswaniso a bona. Muapositola Paulusi n’a elelize Bakreste ba bañwi kuli: “Balatiwa ba ka, mu sabe kwa sebelezo ya milimu.” (1 Makorinte 10:14) Bakreste ba kwa makalelo ne ba sa swalisanangi mwa likezo za ku lapela Naha. Daniel P. Mannix, mwa buka ye li Those About to Die, n’a ize: “Bakreste ne ba hanile ku . . . fa matabelo kwa moya wa mubusi yo mutuna wa [Roma]—ili nto ye bat’o swana ni ku hana ku caela ndembela silutu miteñi ye.” Ku cwalo ni kwa Bakreste ba niti kacenu. Kuli ba sebeleze Jehova a nosi, ba ambuka ku caela ndembela silutu ya naha ifi kamba ifi. Ka ku eza cwalo, ba beya Mulimu mwa sibaka sa pili ha ba nze ba zwelapili ku kuteka milonga ni babusi ba yona. Kaniti, ba lemuha kuli ba swanela ku ipeya mwatas’a “ba ba beilwe fa bulena” mwa milonga. (Maroma 13:1-7) Kono Mañolo a bonisañi ka za ku opela lipina ze bonisa lilato la ku lata naha ya habo mutu, ze cwale ka lipina za naha?

Lipina za Naha Ki Lika Mañi?

Buka ye li The Encyclopedia Americana i li: “Lipina za naha ki lisupo ze bonisa maikuto a lilato la ku lata naha ya habo mutu mi hañata li kopanyeleza likupo za kuli Mulimu a etelele ni ku sileleza batu kamba babusi ba bona.” Ka mo ku inezi fela, pina ya naha ki pina ya bulapeli kamba tapelo ye felwa naha. Hañata ki kupo ya kuli naha i hule ku za sifumu ni ku ina nako ye telele. Kana Bakreste ba niti ba swanela ku swalisana mwa ku bulela maikuto a ku lapela a cwalo?

Mupolofita Jeremia n’a pilile mwahal’a batu be ne ba ipala kuli ne ba sebeleza Mulimu. Kono Jehova n’a mu laezi kuli: “U si ke wa lapelela sicaba se, u si ke wa tumusa kwa linzwi ku ba kupela lituso, u si ke wa ba lapelela ku Na; kakuli Na, ha ni na ku ku utwa.” (Jeremia 7:16; 11:14; 14:11) Jeremia n’a fezwiñi taelo yeo? Kakuli nyangela ya bona ne i tezi busholi, bubulai, buhule, ku tapanya ka buhata, ni ku lapela milimu i sili.—Jeremia 7:9.

Jesu Kreste n’a file mutala ha n’a ize: “Na ba lapelela; ha ni lapeleli lifasi, kono ni lapela b’o ni file.” (Joani 17:9) Mañolo a li: “Lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe” mi “la fela.” (1 Joani 2:17; 5:19) Kacwalo, Bakreste ba niti ba kona cwañi ku ikataza ku lapela kuli miinelo ye cwalo i konde ni ku ina nako ye telele?

Ki niti kuli lipina ze ñwi za naha ha li bulelangi za ku kupa ku Mulimu. Buka ye bizwa Encyclopædia Britannica i li: “Manzwi a mwa lipina za naha a shutana. Ze ñwi ki za ku lapelela mubusi, ze ñwi li ama lindwa ze tuna za naha kamba misunga . . . mi ze ñwi li bonisa maikuto a lilato la ku lata naha ya habo mutu.” Kono kana luli ba ba bata ku tabisa Mulimu ba kona ku tabela lindwa ni licinceho za naha ifi kamba ifi? Isaya n’a polofitile ka za balapeli ba niti kuli: “Ka mikwale ya bona ba ka tula mihuma, ka malumo a bona ba ka tula licekesi.”  (Isaya 2:4) Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Niha lu zamaya lu li mwa butu, ha lu lwani ka butu. Kakuli lilwaniso za ndwa ya luna hasi za butu.”—2 Makorinte 10:3, 4.

Lipina za naha hañata li bonisa maikuto a ku ikuhumuseza naha kamba ku ipahamisa. Mañolo h’a yemeli moya w’o. Mwa ngambolo ya hae kwa Areopago, muapositola Paulusi n’a ize: “Ki [Jehova Mulimu] ya ezize ka mali a li mañwi macaba kamukan’a batu, kuli ba yahe mwa sibaka kaufela sa lifasi.” (Likezo 17:26) Muapositola Pitrosi n’a ize: “Mulimu h’a yi ka ku keta batu; kono mwa sicaba ni sicaba, ya mu saba mi a eza se si lukile, u lumelelwa ki Yena.”—Likezo 10:34, 35.

Kabakala kutwisiso ya bona ya Bibele, buñata ba ikatulela ka butu ku sa caela ndembela silutu ni ku sa opela lipina ze bonisa lilato la ku lata naha ya habo mutu. Kono ba eza cwañi ha ba ipumana mwa miinelo ye ama litaba zeo?

Mu Ikambuse ka Likute

Ka ku ikataza ku tiisa swalisano mwa mubuso wa hae, Mulena Nebukadenezare wa Babilona ya kwakale n’a tomile siswaniso se situna sa gauda mwa libala la Dura. Ku tuha f’o, a ungeka mukiti wa kakulo kwa n’a memezi manduna, mandumeleti, babusisi ba batuna, baatuli ba bahulu, ni babusisi ba bañwi ba batuna. Pina ha i lila, be ne ba kopani kaufela ne ba ka kubama ni ku lapela siswaniso seo. Batangana ba balalu ba Maheberu, bo Shadrake, Meshaki, ni Abedi-Nego ni bona ne ba fumanehile teñi. Ne ba bonisize cwañi kuli ne ba sa swalisani mwa sizo sa bulapeli seo? Pina ha i kalisa mi be ne ba kopani se ba patami fapil’a siswaniso seo, Maheberu ba balalu bao ba zwelapili ku yema.—Daniele 3:1-12.

Kacenu le, lindembela kamita li caelwa silutu ka ku otolola lizoho kamba ku swala fa pata kamba fa sifuba. Fokuñwi, ku kana kwa yemiwa ka nzila ye ipitezi. Mwa linaha ze ñwi, banana kwa sikolo ba tokwiwanga ku kubama ni ku tubeta ndembela. Ka ku yema inze ba kuzize ba bañwi ha ba nze ba caela ndembela silutu, Bakreste ba niti ba bonisa hande kuli ki bashalimeli ba ba na ni likute.

Ku cwañi haiba ku caela ndembela silutu ku eziwa ka nzila ya kuli ku yema fela kwateñi ku bonisa kuli mutu wa eza cwalo? Ka mutala, lu  nge kuli mwan’a sikolo a li muñwi u ketilwe ku yemela sikolo kaufela mi wa caela ndembela silutu fande ili kwa kota ya ndembela bana ba sikolo ba bañwi inze ba tokwiwa kuli ba yeme ka nzila ye ipitezi mwahali a kilasi. Yona kezo fela ya ku yema cwalo yeo i bonisa ku lumela kuli mwan’a sikolo ya inzi fande y’o wa lu yemela kwa ku caela ndembela silutu. Kacwalo ku yema ka nzila ifi kamba ifi ne ku ka bonisa kuli lwa swalisana mwa sizo seo. Haiba ku cwalo, ba ba lakaza ku ba fela bashalimeli ba ba likute ba ka ina inze ba kuzize. Ku cwañi haiba sitopa ne se si yemi kale sizo seo ha si kalisa? Mwa muinelo w’o, ne ku si ke kwa bonisa kuli lwa swalisana mwateñi ha ne lu ka zwelapili ku yema.

Lu ngeñi kuli mutu ha si ka bulelelwa ku caela ndembela silutu kono kuli a iswale fela, ibe fande kamba mwa kilasi kamba ko kuñwi cwalo, ilikuli ba bañwi ba caye silutu. Mwa sibaka sa ku ‘saba kwa sebelezo ya milimu,’ sina mo lu laelelwa ki Mañolo, seo ne si ka talusa ku ba luli fo ku ezezwa sizo seo. Ki nto ye swana ni ku caula mwa liponiso ze bonisa lilato la ku lata naha ya habo mutu. Kakuli ku eza cwalo ne ku ka talusa ku yemela ze kutekiwa ki poniso yeo, Bakreste ba niti ka maseme ba ikambusa.

Ha ku opelwa lipina za naha, kamita mutu a sa yema fela ki poniso ya kuli wa swalisana mwa ku opela. Mwa miinelo ye cwalo, Bakreste ha ba yemangi. Kono haiba ne se ba yemi kale pina ya naha ha i kalisa, ha ku na tuso ya kuli ba nge muhato o ipitezi wa ku ina. Ha ku bonisi kuli ne ba iketezi fela ku yemela pina ya naha. Kono haiba sikwata si libelelwa ku yema ni ku opela, fohe ku yema fela kabakala likute, kono isi ku opela ne ku si ke kwa bonisa kuli mutu wa swalisana mwa ku opela pina yeo.

“Mu Be ni Lizwalo Le Linde”

Hamulaho wa ku talusa kutokwa tuso kwa maswaniso a ku lapela a’ ezizwe ki batu, walisamu  a li: “Ba ba a eza, ba swana sina ona; ni kamukana ba ba a sepile.” (Samu 115:4-8) Kacwalo kwa iponelwa hande kuli mubeleko ufi kamba ufi o ama luli za ku panga lika ze lapelwa, ku kopanyeleza ni lindembela za naha, ne u si ke wa amuhelwa ki balapeli ba Jehova. (1 Joani 5:21) Miinelo ye miñwi ye ama za mibeleko i kana ya zuha Bakreste ha ba bonisa ka likute kuli ha ba lapeli ndembela kamba ze i yemela, kono ba lapela Jehova a nosi.

Ka mutala, mubelekisi a kana a kupa mubeleki wa hae ku paheka kamba ku tulula ndembela ye pahekilwe kwa muyaho. Ibe kuli mutu u ka eza cwalo kamba kutokwa ku ka itinga mwa ka bonela miinelo. Haiba ku paheka kamba ku tulula ndembela ki kalulo ya sizo se si ipitezi, batu inze ba caile silutu kamba ku caela yona ndembela silutu, fohe ku eza kezo yeo kwa swana ni ku swalisana mwa sizo seo.

Kono haiba ha ku na sizo se si zamaelela ni ku paheka kamba ku tulula ndembela, fohe kezo yeo i swana fela inge ku eza musebezi wa ku lukisa muyaho kuli u itusiswe, ku kwalula ni ku paka munyako, ni ku kwalula ni ku kwala mahaulo. Mwa miinelo ye cwalo, ndembela i swaniseza fela Naha, mi ku i paheka kamba ku i tulula ni misebezi ye miñwi cwalo ki katulo ya swanela ku ikezeza mutu ye tomile fa ketelelo ya lizwalo la hae le li lutilwe ka Bibele. (Magalata 6:5) Lizwalo la mutu yo muñwi li kana la mu susueza ku kupa mubelekisi wa hae kuli a kete mubeleki u sili y’a ka pahekanga ni ku tulula ndembela yeo. Mukreste yo muñwi a kana a ikutwa kuli lizwalo la hae ne li ka mu lumelela ku swala ndembela yeo ibe fela ku sa amiwi za sizo. Keto ibe ifi kamba ifi, balapeli ba niti ba “be ni lizwalo le linde” ku Mulimu.—1 Pitrosi 3:16.

Mañolo h’a hanisi ku sebeza kamba ku ba mwa miyaho ya nyangela, ye cwale ka mandu a mulilo, liofisi za muuso, ni likolo, ko ku pahekilwe ndembela ya naha. Hape ndembela i kana ya bonahala fa sitempe sa poso, fa liñolo la tumelezo ya mota, kamba fa lika ze ñwi ze pangilwe ki muuso. Ku itusisa lika ze cwalo ha ku talusi kuli batu b’a swalisana mwa likezo za ku lapela lika zeo. Sa butokwa mwa taba ye haki ku ba teñi kwa ndembela kamba siswaniso sa yona, kono ki mwa ezeza mutu ku yona.

Hañata lindembela li pahekiwanga fa mahaulo, minyako, limota, litafule, kamba lika ze ñwi. Hape kwa kona ku lekiwa liapalo ze ñozwi litaba za fa ndembela kamba siswaniso sa yona. Mwa linaha ze ñwi, mulao wa hanisa ku tina litino ze cwalo. Nihaiba kuli ku eza cwalo haki ku loba mulao, ne ku ka bonisa cwañi mayemo a mutu ha ku amiwa lifasi? Ka za balateleli ba hae, Jesu Kreste n’a ize: “Hasi ba lifasi, sina na ha ni si wa lifasi.” (Joani 17:16) Sa butokwa ni ku fita ki ku bona mo balumeli ba bañwi ba ka amelwa ki kezo ye cwalo. Kana i ka holofaza ba bañwi mwa lizwalo? Kana buitamo bwa bona bwa ku zwelapili ba tiile mwa niti bu ka fokoliswa? Paulusi n’a elelize Bakreste kuli: “Mu zibe ku lemuha linto ze nde ku fita; mi mu be ba ba kenile, ba ba [“sa sitatalisi ba bañwi,” NW].”—Mafilipi 1:10.

“Musa kwa Batu Kaufela”

Miinelo ya mwa lifasi ha i nze i fokola mwa “linako ze tata” ze, maikuto a lilato la ku lata naha ya habo mutu a ekezeha. (2 Timotea 3:1) Haike ba ba lata Mulimu ba si ke ba libala ni kamuta kuli Jehova ki yena a nosi ya kona ku pilisa. Ki yena a nosi ya swanela ku lapelwa. Ha ne ba kupilwe ku eza nto ye lwanisana ni tato ya Jehova, baapositola ba Jesu ne ba ize: “Ki swanelo kuli lu utwe Mulimu ku fita batu.”—Likezo 5:29.

Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Mutanga wa Mulena h’a lukeli ku lwana; kono u lukela ku ba ya na ni musa kwa batu kaufela.” (2 Timotea 2:24) Kacwalo, Bakreste ba satalala ku pila ka kozo, ka likute, ni ka musa ha ba nze ba itinga fa lizwalo la bona le li lutilwe ki Bibele mwa ku eza likatulo za bona za ka butu ze ama ku caela ndembela silutu ni ku opela pina ya naha.

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Ka tundamo kono ili ka likute, Maheberu ba balalu ne ba iketezi ku tabisa Mulimu

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Mukreste u swanela ku eza cwañi ka nako ya mukiti o bonisa lilato la ku lata naha ya habo mutu?