“Mu Hanele Diabulosi”

“Mu hanele Diabulosi, mi u ka saba ku mina.”—JAKOBO 4:7.

1. Ku kona ku bulelwañi ka za muinelo wa cwale, mi ba ba tozizwe ni balikani ba bona ba tokwelañi ku tona?

“MULIMU h’a sa li yo, kono Diabulosi yena u sa li teñi.” Manzwi ao a muñoli wa Mufura ya bizwa André Malraux a kona ku sebeza ni mwa muinelo o lu pila ku ona cwale. Misebezi ya batu kaniti i bonahala ku ba ye bonisa makilikicani a Diabulosi ku fita tato ya Mulimu. Satani u yembulula batu “ka limakazo ni liponiso za buhata, ni ka bupumi bwa hae kaufela bwa bumaswe, ku ba ba shwa.” (2 Matesalonika 2:9, 10) Kono mwa “mazazi a maungulelo” a, Satani u yemi hahulu batanga ba Mulimu ba ba ineezi, ili ku lwanisa Bakreste ba ba tozizwe, “bona ba ba buluka milao ya Mulimu, ni ba ba sweli bupaki bwa Jesu.” (2 Timotea 3:1; Sinulo 12:9, 17) Bona Lipaki bao ni balikani ba bona ba ba na ni sepo ya ku pila fa lifasi ba tokwa ku tona.

2. Satani n’a kwashekile cwañi Eva, mi Paulusi n’a bonisize kuli n’a ikalezwiñi?

² Satani ki mukwasheki yo mutuna. Ka ku itusisa noha, a kwasheka Eva ka ku mu ezisa ku nahana kuli ha n’a ka ikauhanya ku Mulimu, n’a ka ba ni tabo ye tuna. (Genese 3:1-6) Lilimo ze bat’o ba ze 4,000 hasamulaho, muapositola Paulusi n’a bonisize kuli n’a ikalezwi kuli mwendi Bakreste ba ba tozizwe ba mwa Korinte ne ba ka kwashekiwa ki Satani. Paulusi n’a ñozi kuli: “Na saba kuli, sina noha ha i n’e pumile Eva ka mano a maswe a yona, mwendi maikuto a mina ni ona a ka sinyeha, a latehelwe ki niti ye ku Kreste.” (2 Makorinte 11:3) Satani u silafaza minahano ya batu ni ku sitanya mihupulo ya bona. Sina mwa n’a pumezi Eva, u kona ku kenya kwa Bakreste mihupulo ye fosahezi ya kuli tabo ya bona i itingile fa nto ye sa latiwi ki Jehova ni Mwan’a hae.

3. Jehova u lu sileleza cwañi ku Diabulosi?

³ Satani u swana sina muswasi wa linyunywani ya teya katwa kuli a swase linyunywani ze sa lemuhi se siñwi. Kuli lu si ke lwa swasiwa ki Satani, lu tokwa ku ‘yaha mwa mukunda wa Muambakani-ya-Pahami,’ ili sibaka sa swanisezo, seo Jehova a fela ku sona silelezo ku ba ba amuhela bubusi bwa hae bo bu pahami ni ku ipeya kwatas’a hae ku ze ba eza. (Samu 91:1-3) Kuli lu “kone ku tiya kwa lunya lwa Diabulosi,” lu tokwa silelezo kaufela yeo Mulimu a fa ka Linzwi la hae, ka moya wa hae, ni ka kopano  ya hae. (Maefese 6:11) Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “lunya” li kona hape ku tolokiwa kuli “makilikicani.” Kaniti luli, Diabulosi u itusisa makilikicani a mañata kuli a swase batanga ba Jehova.

Malaba Ao Satani N’a Teezi Bakreste ba kwa Makalelo

4. Bakreste ba kwa makalelo ne ba pila mwa lifasi le li cwañi?

⁴ Bakreste be ne ba pilile mwa lilimo za ma-100 ni za ku kuta kwamulaho ne ba pila mwa nako yeo Mubuso wa Maroma ne u bile ni m’ata a matuna ka ku fitisisa. Kozo ye n’e bonahala ku ba teñi mwa Mubuso ne i konisa lipisinisi ku eza hande. Mbombolelwa yeo ne i konisa babusi ku ba ni nako ye ñata ya ku ishumusa, mi babusi ne ba boni teñi kuli batu ba fiwa ze ñata za ku itabisa ka zona ilikuli ba si ke ba kwenuhela mulonga. Ka linako ze ñwi, palo ya mazazi a pumulo ne i likana ni ya mazazi a ku sebeza. Babusi ne ba itusisa mali a nyangela kwa ku fa batu linkwa ni lika za ku buha, ili ku ba fepa hande ni ku patehisa minahano ya bona.

5, 6. (a) Ki kabakalañi ha ne ku sa swaneli kwa Bakreste ku yanga kwa libaka za lipapali ni kwa lipatelo za Maroma? (b) Satani n’a swasa ka mukwa ufi, mi Bakreste ne ba kona ku pima cwañi ku swasiwa?

⁵ Kana muinelo w’o ne u kona ku tahisa kozi kwa Bakreste ba kwa makalelo? Ka ku ya ka litemuso ze n’e ñozwi ki bañoli ba kwa makalelo ba ba cwale ka Tertullian, be ne ba pilile hamulaho wa linako za baapositola, buñata bwa lika za ku ishumusa ka zona ka nako yeo ne li kona ku sinya tumelo ni mizamao ya Bakreste ba niti. Kozi i liñwi ne li ya kuli, buñata bwa mikiti ni lipapali za nyangela ne li ezezwanga ku kuteka milimu ya sihedeni. (2 Makorinte 6:14-18) Nihaiba lipapali za sizo ze n’e ezezwanga kwa libaka za lipapali ne li za buhule luli kamba za lipulao. Nako ha ne i nze i ya, batu ba kala ku sa tabela lipapali za sizo, mi lipapali zeo za yoliswa ka lipapali za matapa za mubini a li muñwi ya latelela manzwi a sikwata sa baopeli. Mwa buka ya hae ye bizwa Daily Life in Ancient Rome, muituti wa litaba za kwakale ya bizwa Jérôme Carcopino u li: “Mwa lipapali zeo, babapali ne ba lumelezwa ku tubula ku siyala mapunu . . . Lipulao ne li ze ñata. . . . [Lipapali] zeo ne li bonisa luli bumaswe bo ne bu hapile batu ba mwa muleneñi. Ne ba sa nyenyiswi ki liponiso ze cwalo kakuli lipulao ze maswe hahulu ze n’e ezezwanga fa lipatelo n’e se li ba cinelisize kale ni ku sitanya maikuto a bona.”—Mateu 5:27, 28.

⁶ Fa lipatelo, babapali ne ba itwanisanga ku fitela lifu, kamba ne ba lwananga ni libatana, mi zeo ne li ba bulayanga kamba bona ne ba li bulayanga. Likebenga ze atulezwi lifu, mi kwa mafelelezo ni Bakreste ba bañata, ne ba nepelwanga kwa libatana ze buhali. Nihaiba mwa linako za kale zeo, Satani n’a tengula batu ka buhule ni mifilifili ku fitela lika zeo li ata ni ku kala ku latiwa ki batu. Nzila fela ya ku sa wela mwa katwa kao ne li ku sa fumaneha kwa libaka za lipapali ni kwa lipatelo.—1 Makorinte 15:32, 33.

7, 8. (a) Ki kabakalañi Mukreste ha n’a si ke a eza hande ku ya kwa lisiyano za makoloi? (b) Satani n’a ka be a itusisize cwañi matapelo a Maroma kwa ku swasa Bakreste?

 ⁷ Lisiyano za makoloi ze n’e ezezwanga fa lipatelo ze tuna ze telele kaniti ne li tabisa luli, kono ne si ze nde kwa Bakreste kakuli hañata babuhi ne ba ezanga mifilifili. Muñoli yo muñwi wa mwa lilimo za ma-200 C.E. n’a bihile kuli babuhi ba bañwi ne ba itwanisanga, mi Carcopino u li “banuhi ba ba nuha ka linaleli, ni mahule, ne ba fumana pisinisi” mwa makozwana a sibaka sa lipapali seo. Kaniti, sibaka sa Maroma ko ne li ezezwanga lipapali zeo ne ku sa koni ku ya Bakreste.—1 Makorinte 6:9, 10.

⁸ Ku cwañi ka za matapelo a Maroma a n’a tumile hahulu? Kaniti, ku tapa kuli mutu a kene ne ku si ka fosahala. Kono buñata bwa matapelo a Maroma ne li libaka ze tuna mo ne ku na ni kwa ku pikitela misifa ya batu kuli ba ikutwe ku katuluha, kwa ku ezeza lipapali, kwa ku winela mali, kwa ku cela ni ku nwela. Nihaike ka mulao ne ku tomilwe linako za ku tapa za banna ni za basali, banna ni basali hañata ne ba lumelezwanga ku tapa hamoho. Clement wa kwa Alexandria n’a ñozi kuli: “Banna ni basali ba lumelezwa ku tapela hamoho mwa matapelo ao; mi teñi m’o ba tubula ni ku eza buhule.” Kacwalo, sibaka se si iketile ne si kona ku itusiswa ka bunolo ki Satani sina katwa kwa Bakreste. Ba ba butali ne ba sa yi kwateñi.

9. Bakreste ba kwa makalelo ne ba na ni ku pima malaba mañi?

⁹ Mubuso wa Maroma ha n’o bile ni m’ata hahulu ku fita haisali, papali ya ku winana mali ne i latiwa hahulu ki batu. Bakreste ba kwa makalelo, ka ku sa fumaneha kwa libaka ko ne ku ezezwa lisiyano za makoloi, ne ba kona ku ambuka ku peca ko ne ku eziwanga teñi. Papali ya ku winana mali hape ne i eziwanga ka bunyinyani mwa mizuzu ye ipatile ya mwa mandu a baenyi ni mwa manwelo. Babapali ne ba peca ka palo ye sa koni ku aluhanywa ka 2 kamba ka ye kona ili ya tuñomo kamba tusapo twa n’a fumbatela mubapali yo muñwi mwa lizoho. Papali ya ku winana mali ne i tabelwa ki batu kakuli ne i fa sepo ya ku fumana mali ka bunolo. (Maefese 5:5) Hape, basizana be ne ba lekisanga kwa manwelo k’o hañata ne ba li mahule, mi nto yeo ne i ekeza kwa kozi ya ku eza buhule. Ao ki a mañwi kwa malaba ao Satani n’a teezi Bakreste be ne ba pila mwa mileneñi ya Mubuso wa Maroma. Kana lika za shutana hahulu kacenu?

 Malaba a Satani Kacenu

10. Muinelo wa lika kacenu u swana cwañi ni miinelo ye n’e li teñi mwa Mubuso wa Maroma?

¹⁰ Likezo za Satani za bukwasheki ha li si ka cinca hahulu mwa lilimo ze fitile. Kuli Bakreste be ne ba pila mwa muleneñi o n’o sinyehile wa Korinte ba si ke ba “amuhiwa mutu ki Satani,” muapositola Paulusi n’a ba file kelezo ye tiile. N’a ize: “Lu ziba milelo ya [Satani].” (2 Makorinte 2:11) Mwa linaha ze ñata ze zwezipili, muinelo wa kacenu wa swana ni o ne u li teñi mwa Mubuso wa Maroma ha n’o sa li ona luli. Ku fita kale, batu ba bañata ba na ni nako ye ñata ya ku ishumusa. Likampani za muuso za lipapali za ku wina mali li fa sepo nihaiba kwa babotana. Lika za ku itabisa ka zona ze cipile ili ze patehisa batu ki ze ñata. Batu ba selahanelanga kwa libaka ko ku ezezwa lipapali, batu ba bapalanga lipapali za ku wina mali, babuhi ba lipapali fokuñwi ba kalanga ku lwana, mi babapali bona hañata ba lwananga. Batu ba utwa fela lipina ze maswe, mi mwa miyaho mo ku buhisezwa lipapali, hamoho ni fa ma-TV ni mwa mafilimu ku boniswa fela za matapa. Mwa linaha ze ñwi, banna ni basali ba bañata ba tapanga hamoho ko ku na ni mezi a futumala a’ zwa mwa mubu, kamba mwa libaka mo ku lukiselizwe ku tapa ka musi wa mezi a cisa. Mane hape, kwa makamba a mañwi, ku tapa mapunu ni kona ku atile. Sina mwa lilimo za kwa makalelo a Bukreste, Satani u lika ku hoha batanga ba Mulimu ka lika za ku ishumusa ka zona za silifasi.

11. Mwa takazo ya ku ishumusa ku na ni malaba mañi?

¹¹ Mwa lifasi le, ku katala ku atile, kacwalo kw’a utwahala mutu h’a ikutwa kuli u tokwa ku pumula kamba ku eza lika li sili. Niteñi, sina mwa matapelo a Maroma ha ne ku na ni lika ze ñwi ze n’e li ze lubeta kwa Bakreste ba kwa makalelo, libaka ze ñwi za lipumulo ni za ku ishumuseza teñi se li bile lilaba leo Satani a itusisize kwa ku kenya Bakreste ba cwale mwa ku eza buhule kamba ku nwa ka ku tula tikanyo. Paulusi n’a ñolezi Bakreste ba kwa Korinte kuli: “Mu si ke mwa ipuma: Litwaelano ze maswe li sinya mikwa ye minde. Mu itetulule, si ozeli, mu pile ka ku luka, mi mu si ke mwa eza sibi. Kakuli ba bañwi ha ba na zibo ya Mulimu.”—1 Makorinte 15:33, 34.

12. Ki malaba mañi a mañwi ao Satani a teela batanga ba Jehova kacenu?

¹² Lu boni m’o Satani n’a kwashekezi Eva, ku sitanya mihupulo ya hae. (2 Makorinte 11:3) Kacenu, lilaba le liñwi la Diabulosi ki la ku nahanisa Bakreste kuli ba ka kona ku hohela ba bañwi kwa Bukreste bwa niti ha ba ka lika ka t’ata ku bonisa kuli Lipaki za Jehova ha ba shutani ni batu ba bañwi kaufela. Fokuñwi b’a fitelezanga mwa ku eza cwalo, mi ba zwafisanga batu bao ku fita ku ba hoha. (Hagai 2:12-14) Lilaba le liñwi la Satani ki la ku ezisa Bakreste ba ba ineezi, ili banana ni ba bahulu, ku pila ka bupumi ni ku “swabisa Moya o Kenile wa Mulimu.” (Maefese 4:30) Ba bañwi ba swasizwe ki lilaba leo ka ku sa sebelisa hande Intaneti.

13. Ki lilaba mañi la Diabulosi le li sa lemusehi, mi ki kelezo mañi ye kwa Liproverbia ye swanela f’o?

¹³ Lilaba le liñwi la Satani ki mabibo a sa lemusehi. Ha ku na Mukreste wa niti ya kona ku ikenya ka bomu mwa bulapeli bwa Satani kamba bwa mioya. Kono ba bañwi ha ba tokomelangi ha ku taha ku za ku buha mafilimu, lipapali za fa TV, lipapali za fa vidio, mane ni libuka za banana ni za maswaniso a lishea ze bonisa lindwa kamba likezo za mioya. Nto ifi kamba ifi ye bonahala nihaiba hanyinyani ku ba ya mabibo i tokwa ku ambukiwa. Lishitanguti le li butali li li: “Mikakani ni malaba li mwa nzila ya lingulunde; kono ya lisa pilu ya hae u kwahule ni zona.” (Liproverbia 22:5) Kakuli Satani ki yena “mulimu wa lifasi le,” mwa nto ifi kamba ifi ye ba lata hahulu batu ku kona ku iputela lilaba la hae.—2 Makorinte 4:4; 1 Joani 2:15, 16.

Jesu N’a Hanezi Diabulosi

14. Jesu n’a tiyezi cwañi muliko wa Diabulosi wa pili?

¹⁴ Jesu n’a file mutala o munde wa ku hanela Diabulosi ni ku tisa kuli a sabe ku yena.  Ha s’a kolobelizwe, ni hamulaho wa ku itima lico ka mazazi a’ 40, Jesu n’a likilwe ki Satani. (Mateu 4:1-11) Muliko wa pili ne li wa ku itusisa tala ya n’a utwa Jesu ha s’a itimile lico. Satani n’a bulelezi Jesu kuli a eze makazo ya hae ya pili ilikuli a ifepe. Ka ku bulela manzwi a’ kwa Deuteronoma 8:3, Jesu a hana ku sebelisa m’ata a hae ka buitati, mi a bonisa kuli lico za kwa moya li butokwa ku fita za luli.

15. (a) Satani n’a likile Jesu ka takazo mañi ya ka taho? (b) Ki ifi kezo ye ñwi ya bupumi yeo Diabulosi a itusisa hahulu kwa batanga ba Mulimu kacenu, kono lu kona ku mu hanela cwañi?

¹⁵ Nto ye lu lemuha ka za muliko w’o ki kuli Diabulosi n’a si ka lika Jesu ka buozwa. Tala, yeo ka taho i tahisa kuli mutu a lakaze ku ca, i bonahala kuli ne li yona takazo ye tiile ka ku fitisisa ya ku itusisa kwa ku lika Jesu f’o. Diabulosi u itusisa miliko mañi kwa ku hoha batu ba Mulimu kacenu? U itusisa miliko ye miñata, kono sihulu u itusisa miliko ya buozwa kwa ku felisa busepahali bwa batu ba Jehova. Ka ku likanyisa Jesu, lwa kona ku hanela Diabulosi ni ku tiyela miliko. Sina Jesu ha n’a palelwisize Satani ka ku hupula mañolo a swanela, ni luna ha lu likiwa, lwa kona ku hupula mañolo a cwale ka Genese 39:9 ni 1 Makorinte 6:18.

16. (a) Satani n’a likile cwañi Jesu lwa bubeli? (b) Satani u kona ku lu shonga ka linzila mañi kuli lu like Jehova?

¹⁶ Ku tuha f’o, Diabulosi a lika Jesu ka ku mu bulelela kuli a tule fa limota la tempele kuli a bone haiba Mulimu wa kona ku mu sileleza ka mangeloi a Hae. Ka ku bulela manzwi a’ kwa Deuteronoma 6:16, Jesu a hana ku lika Ndat’ahe. Satani n’a kana a sa lu liki ka ku lu bulelela kuli lu tule ku zwa fahalimw’a tempele, kono wa kona ku tahisa kuli lu like Jehova. Kana lwa kenanga mwa muliko wa ku bata ku bona haiba lwa kona ku likanyisa hahulu mitinelo ni mibonahalelo ya silifasi lu sa eleziwi? Kana lwa likiwa ha ku taha ku za ku itabisa ka zona ze sa swalehi hande? Haiba ku cwalo, mwendi lu lika Jehova. Haiba lu hanelela hahulu zeo, ku fita kuli Satani a sabe ku luna, a swana a ba bukaufi ni luna, inz’a zwelapili ku lika ku lu hohela kwa lineku la hae.

17. (a) Diabulosi n’a likile cwañi Jesu lwa bulalu? (b) Jakobo 4:7 i kona ku sebeza cwañi ku luna?

¹⁷ Satani ha n’a bulelezi Jesu kuli ha n’a ka mu lapela hañwi fela, n’a ka mu fa mibuso kaufela ya lifasi, Jesu n’a mu hanezi hape ka ku bulela ze mwa Mañolo, ili ku tiya mwa ku lapela fela Ndat’ahe. (Deuteronoma 5:9; 6:13; 10:20) Satani a kana a sa lu sepisi mibuso ya lifasi, kono kamita u lu lika ka bufumu, mane ni ka sepo ya ku ipangela mubusonyana wa luna beñi. Kana lu eza mwa n’a ezelize Jesu, ili ku lapela Jehova fela a nosi? Haiba ku cwalo, ze n’e ezahezi ku Jesu li ka ezahala ni ku luna. Taba ya Mateu i li: “Cwale Diabulosi a mu lisela.” (Mateu 4:11) Satani u ka lu lisela haiba lu mu lwanisa ka ku tiya ka ku hupula likuka ze mwa Bibele ze swanela ni ku li sebelisa. Mulutiwa Jakobo n’a ñozi kuli: “Mu hanele Diabulosi, mi u ka saba ku mina.” (Jakobo 4:7) Mukreste yo muñwi n’a ñolezi kwa ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova mwa France kuli: “Satani u butali luli. Ni like ni mane, ku ni belanga t’ata ku hoifa maikuto ni litakazo za ka. Niteñi, ka bundume, pilu-telele, mi sihulu ni ka tuso ya Jehova, ni konile ku zwelapili ku sepahala ni ku tiya mwa niti.”

Ku Itukiseza Luli ku Hanela Diabulosi

18. Ki lilwaniso mañi za kwa moya z’e lu tusa kwa ku hanela Diabulosi?

¹⁸ Jehova u lu file lilwaniso kaufela za moya ze ka lu konisa “ku tiya kwa lunya lwa Diabulosi.” (Maefese 6:11-18) Lilato la ku lata niti ku  luna li ka ba inge lu itamile lukanda mwa liteka, ili ku talusa kuli li ka lu konisa ku eza misebezi ya Sikreste. Ku tundamena ku latelela lipimo za Jehova za ku luka ku ka ba sina sisilelezo sa pilu ya luna. Haiba mautu a luna a apezi za ku itukiseza ku isa evangeli, lu ka abana kamita mwa musebezi wa ku kutaza, mi ku eza cwalo ku ka lu tiisa ni ku lu sileleza kwa moya. Tumelo ya luna ye tiile i ka ba sina tebe ye tuna, ye ka lu sileleza kwa “masho kaufela a’ tuka, a ya maswe,” kwa litwaniso ni miliko ya hae ye butali. Sepo ya luna ye tiile ya kuli lisepiso za Jehova li ka talelezwa i ka ba sina kuwani ye sileleza minahano ya luna ni ku lu fa mwangalwa. (Mafilipi 4:7) Haiba lu fita fa ku ziba hande mwa ku sebeliseza Linzwi la Mulimu, li ka ba sina lilumo le lu kona ku itusisa kwa ku lukulula batu kwa tamo ya Satani ya kwa moya. Hape lwa kona ku itusisa lona kwa ku itwanela, sina mwa n’a ezelize Jesu ha n’a likilwe.

19. Ki nto mañi ye ñwi ye tokwahala kwand’a ku ‘hanela Diabulosi’?

¹⁹ Ka ku zwelapili ku sebelisa zona “lilwaniso kaufela za Mulimu” zeo ni ka ku zwelapili ku lapela, lwa kona ku sepa kuli Jehova u ka lu sileleza Satani h’a ka lu lwanisa. (Joani 17:15; 1 Makorinte 10:13) Kono Jakobo n’a bonisize kuli ku ‘hanela fela Diabulosi’ ha ku si ka likana. Nto ye ñwi ye lu lukela ku eza, sihulu ki ku ‘ipeya kwatas’a Mulimu,’ kakuli wa lu isa pilu. (Jakobo 4:7, 8) Mwa taba ye tatama lu ka bona mo lu kona ku ezeza cwalo.

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

• Bakreste ba kwa makalelo ne ba na ni ku ambuka malaba mañi a Satani?

• Ki likezo mañi za lunya zeo Satani kacenu a teela batanga ba Jehova?

• Jesu n’a hanezi cwañi miliko ya Diabulosi?

• Ki lilwaniso mañi za kwa moya z’e lu konisa ku hanela Diabulosi?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 8, 9]

Jesu n’a hanezi Diabulosi ka ku tiya

[Maswaniso a fa likepe 10]

Bakreste ba kwa makalelo ne ba hanile za ku itabisa ka zona za mifilifili ni buhule

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck