Mu Tone ku Fita Haisali!

“Lu si ke lwa lobala sina ba bañwi; kono lu tone mi lu iswale.”—1 MATESALONIKA 5:6.

1, 2. (a) Minzi ya Pompeii ni Herculaneum ne i li ye cwañi? (b) Ki ifi temuso ye ne ba keshebisize bayahi ba bañata ba Pompeii ni Herculaneum, mi kwa ezahalañi?

MWA lilimo ze mwanda za kwa makalelo a Bukreste, ne ku na ni minzi ya Maroma ye mibeli ye onyokile ya Pompeii ni Herculaneum. Minzi yeo ne i li bukaufi ni Lilundu la Vesuvius. Maroma ba limbombo ne ba latanga hahulu ku ya kwateñi ku y’o ishumusa. Mwa miyaho ya yona mo ne ku ezezwanga lipapali ne ku kona ku kwana batu ba ba fitelela sikiti, mi mwa Pompeii ne ku na ni muyahotuna wa lipapali mo ne ku kona ku kwana ibat’o ba munzi kaufela. Bapumbuli ba Pompeii ba fumani kuli ne i na ni mipanda ye 118, mi ye miñwi ku yona ne i li mandu a mahule ni a lipapali za likwinano za mali. Ka mo a boniseza maswaniso a fa mamota ni liñolamenyi ze ñwi, buhule ni ku lata hahulu sifumu ne li atile.

² La August 24, 79 C.E., Lilundu la Vesuvius la kala ku tunya. Bocaziba ba za malundu a’ tumbuka ba lumela kuli lilundu leo ha ne li tunyize lwa pili, mufuse wa lona ni sitipwitipwi sa macwe a shengunukile za bayaula mwa minzi ye mibeli yeo. Kono ba li mwendi seo ne si si ke sa tibela bayahi ku baleha. Mane ku bonahala kuli ba bañata ne ba balehile. Kono ba bañwi ne ba itulezi fela, kakuli ne ba keshebisize kozi kamba lisupo za kozi. Mi ibat’o ba fahal’a busihu, sifako sa musi o cisa hahulu, sitipwitipwi sa macwe a shengunukile, ni macwe za taha li sindumukezi mwa Herculaneum, ili ku omba moyo kaufela be ne ba siyezi mwa munzi. Ha bu sa, kakusasa-sasa, sifako se si swana sa yundisa bote mwa Pompeii. Mafu a maswe ao n’a ezahezi kabakala ku keshebisa lisupo za kozi.

Mafelelezo a Muinelo wa Sijuda

3. Shandauko ya Jerusalema i swana cwañi ni ya Pompeii ni Herculaneum?

³ Shandauko ye maswe ya Pompeii ni Herculaneum ne li ye nyinyani kwa sinyehotuna ya Jerusalema. Jerusalema ne i sinyizwe lilimo ze 9 pili minzi yeo i si ka sinyiwa kale, nihaike Jerusalema yona ne i sinyizwe ki batu. Sinyeho yeo i talusizwe kuli “ne i li ye ñwi ya lisinyeho ze maswe ka ku fitisisa haisali,” mi ku bihiwa kuli ne i bulaile Majuda ba ba fitelela lule. Kono sina kozi ye ne i tahezi Pompeii ni Herculaneum ha ne i zibahalizwe cimo, ni shandauko ya Jerusalema ne i bulelezwi cimo.

4. Jesu n’a polofitile sisupo sifi ili ku lemusa balutiwa ba hae kuli muinelo wa lika n’o ka tuha u fela, mi ne si talelelizwe cwañi kwa makalelo?

⁴ Jesu Kreste n’a sinuzi kuli munzi n’o ka sinyiwa, mi n’a bulezi lika ze n’e ka ezahala u si ka sinyiwa kale—ili maziyezi a’ cwale ka lindwa, lukupwe, lizikinyeho za lifasi, ni ku sa ya ka mulao. Ne ku ka ba ni bapolofita ba buhata, kono taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu ne i ka kutazwa mwa lifasi kaufela. (Mateu 24:4-7, 11-14) Hailif’o za n’a bulezi Jesu li talelezwa sihulu kacenu, ne li talelelizwe hanyinyani ka nako yeo. Litaba za kale li bonisa kuli ku kile kwa ba ni lukupwe lo lutuna mwa Judea. (Likezo 11:28) Josephus caziba wa Mujuda wa litaba za kale u biha kuli mwa sibaka mo i li Jerusalema ne ku bile ni zikinyeho bukaufi ni ku sinyiwa kwa munzi w’o. Jerusalema ha ne i li fakaufi ni ku shandaulwa, ne ku na ni lipetuho ze sa feli, likwata za Majuda ze sa lumelelani ne li itwanisa, mi ne ku na ni lipulao ze tuna mwa minzi ye miñata mo ne ku pila Majuda ni balicaba. Nihakulicwalo, taba ye nde ya Mubuso  ne i kutaziwa “ku ba ba li teñi kaufela mwatas’a lihalimu.”—Makolose 1:23.

5, 6. (a) Ki lifi za n’a polofitile Jesu ze n’e ezahezi ka 66 C.E.? (b) Ki kabakalañi ha ne ku bile ni mafu a mañata Jerusalema ha ne i wile ka 70 C.E.?

⁵ Silimo sa 66 C.E. ha si t’o fita, Majuda ba ipangula kwa Maroma. Cestius Gallus ha n’a etelezi mpi ku y’o ambeka Jerusalema, balutiwa ba Jesu ba hupula za n’a bulezi kuli: “Ha mu bona Jerusalema u ambekilwe ki limpi, cwale mu zibe kuli ku sinyeha kwa ona ku sutelezi. Nako yeo, ba ba li mwa Judea ba sabele mwa malundu; ba ba li mwa munzi ba zwe mwateñi; mi ba ba li mwa naheñi, ba si ke ba kutela mwa munzi.” (Luka 21:20, 21) Yeo ne li yona nako ya ku tunuha mwa Jerusalema—kono ne ba ka zwa cwañi mwateñi? Ka ku komokisa, Gallus a menuha ni mpi ya hae ili nto ye ne i file Bakreste mwa Jerusalema ni Judea kolo ya ku eza za n’a bulezi Jesu, kuli ba balehele kwa malundu.—Mateu 24:15, 16.

⁶ Lilimo z’e ne ha li fitile, ka nako ya Paseka, mpi ya Maroma ya kuta i etelezwi ki Titus mulauli wa mpi, ya n’a lelile ku felisa petuho ya Majuda. Mpi ya hae ya ambeka Jerusalema ni ku u potolosa “ka lukwakwa,” ili ku ba paleliswa ku baleha. (Luka 19:43, 44) Ku si na taba ni ku uma kwa ndwa, Majuda kai ni kai mwa Mubuso wa Maroma ne ba selehanezi kwa Jerusalema ku y’o ca Paseka. Kono cwale ne ba swasehile. Josephus u li ku be ne ba bulailwe mwa ndwa ya Maroma, buñata ne li bapoti ba ba bumai bao. * Jerusalema ha se i wile, ibat’o ba a li muñwi kwa Majuda ba ba supile ni ba ba supile mwa mubuso kaufela wa Maroma ne ba yundile. Shandauko ya Jerusalema ni tempele ya yona ne li ona mafelelezo a mubuso wa Majuda ni bulapeli bwa bona bo bu tomile fa Mulao wa Mushe. *—Mareka 13:1, 2.

7. Ki kabakalañi Bakreste ba ba sepahala ha ne ba bandile sinyeho ya Jerusalema?

⁷ Ka 70 C.E., Majuda ba Bakreste ne ba ka be ba bulailwe kamba ku hapiwa hamoho ni ba bañwi kaufela be ne ba li mwa Jerusalema. Kono ka ku ya ka bupaki bwa ze n’e ezahezi, ne ba mamezi temuso ya Jesu ya n’a file ku sa siyezi lilimo ze 37. Ne ba zwile mwa munzi mi ne ba si ka kuta mwateñi.

Litemuso za Baapositola za ka Bunako

8. Pitrosi n’a boni butokwa bufi, mi mwendi n’a hupula manzwi afi a Jesu?

⁸ Kacenu, ku ka tuha ku ba ni sinyeho ye tuna hahulu, ye ka felisa muinelo kaufela wa linto o mwa lifasi. Lilimo ze silezi pili Jerusalema u si ka sinyiwa kale, muapositola Pitrosi n’a file kelezo ye butokwa ili ya ka bunako ye sebeza sihulu kwa Bakreste ba miteñi ye. Kelezo yeo ki ya kuli: Mu tone! Pitrosi n’a boni kuli  Bakreste ne ba tokwa ku zusa ‘maikuto a bona a kenile’ ilikuli ba si ke ba keshebisa “z’a laezi Mulena,” Jesu Kreste. (2 Pitrosi 3:1, 2) Pitrosi ha n’a eleza Bakreste ku tona, mwendi n’a hupula za n’a utwile Jesu a bulelela baapositola ba Hae mazazinyana Jesu a si ka shwa kale. Jesu n’a ize: “Mu libelele, mu tone, mi mu lapele; kakuli ha mu zibi nako kana i ka ba lili.”—Mareka 13:33.

9. (a) Ki ufi moya o sinya o ba kana ba kenelwa ki ona ba bañwi? (b) Ki kabakalañi moya wa ku honona ha u li kozi ye tuna?

⁹ Kacenu, ba bañwi ba soma kuli: “I kai sepiso ya ku taha kwa hae?” (2 Pitrosi 3:3, 4) Ku bonahala kuli batu bao ba ikutwa kuli lika ha li cincangi kono li banga sina kamita ku zwa fo li bupezwi lifasi. Buhononi bo bu cwalo bwa sinya. Ku kakanya lika ku kona ku lu kutiseza mwamulaho, ili ku lu kukueza ku kena hahulu mwa minyaka. (Luka 21:34) Mi hape, ka mw’a taluseza Pitrosi, bahononi ba ba cwalo ba libala Munda wa mwa miteñi ya Nuwe, o n’o sinyize miinelo ya lika mwa lifasi kaufela. Luli lifasi ka nako yeo ne li cincize!—Genese 6:13, 17; 2 Pitrosi 3:5, 6.

10. Pitrosi u bulelañi ka ku susueza ba ba kana ba fela pilu?

¹⁰ Pitrosi u tusa babali ba hae ku ba ni pilu-telele ka ku ba hupulisa libaka Mulimu hañata h’a sa ngangi kapili-pili muhato. Pili, Pitrosi u li: “Fapil’a Mulena, lizazi li li liñwi li talimeha ku ba inge myaha ye 1,000; mi myaha ye 1,000 i talimeha ku ba inge lizazi li li liñwi.” (2 Pitrosi 3:8) Bakeñisa kuli Jehova u pila ku ya ku ile, u kona ku tatuba lika kaufela ni ku keta nako ye swanela hahulu ya ku nga muhato. Ku tuha f’o Pitrosi u talusa kuli Jehova u lakaza kuli batu kai ni kai ba bake. Pilu-telele ya Mulimu i pilisa ba bañata be ne ba ka shwa ha n’a ka pakisa ku nga muhato. (1 Timotea 2:3, 4; 2 Pitrosi 3:9) Kono ha ku talusi kuli Jehova h’a na ni pilu-telele h’a na ku nga muhato. Pitrosi u li: ‘Lizazi la Mulena li ka taha sina lisholi.’—2 Pitrosi 3:10.

11. Lu ka tusiwa kiñi ku tona kwa moya, mi seo si ka “akufisa” cwañi lizazi la Jehova?

 ¹¹ Swanisezo ya Pitrosi ya swanela. Masholi ba t’ata ku ba swala, kono mulibeleli ya tona busihu kaufela ki yena ya ka kona ku bona lisholi ku fita mulibeleli ya ozelanga. Mulibeleli u kona ku zwelapili cwañi ku tona? Ku zamaya-zamaya ku tusa hahulu mutu ku tona ku fita ha ina busihu kaufela. Ka ku swana, ku tukufalelwa mwa misebezi ya bulapeli ku ka tusa luna Bakreste ku zwelapili ku tona. Kacwalo, Pitrosi u lu susueza ku tukufalelwa “ku pila ka mizamao ye kenile hahulu, ni ka bulapeli.” (2 Pitrosi 3:11) Ku eza cwalo ku ka lu tusa ku zwelapili “ku akufisa lizazi la Mulimu.” (2 Pitrosi 3:12) Ki niti kuli ha lu koni ku cinca nako y’a tomile Jehova. Lizazi la hae li ka taha ka nako ya ketile. Kono ku kala cwale ku isa nako yeo, nako i ka bonahala ku akufa hahulu haiba lu tukufalelwa mwa sebelezo ya hae.—1 Makorinte 15:58.

12. Luna ka butu lu kona ku itusa cwañi ka pilu-telele ya Jehova?

¹² Kacwalo, bote ba ba ikutwa kuli lizazi la Jehova la liyeha ba susuezwa ku latelela kelezo ya Pitrosi ya ku libelela ka pilu-telele nako ya tomile Jehova. Luli lwa kona ku itusisa hande nako ye sa li teñi kabakala pilu-telele ya Mulimu. Ka mutala, lwa kona ku tundamena ku sebeleza fa mikwa ya Sikreste ya butokwa hahulu hamoho ni ku shaela taba ye nde ku ba bañata be ne ba ka yawa ha lu sa ezi cwalo. Haiba lu tona, Jehova u ka lu fumana lu “si na litiba kamba se si nyazahala” kwa mafelelezo a muinelo wa lifasi le. (2 Pitrosi 3:14, 15) Yeo ikaba mbuyoti hakalo!

13. Ki lifi zeo Paulusi n’a bulelezi Bakreste ba kwa Tesalonika ze swanela hahulu-hulu kacenu?

¹³ Mwa liñolo la pili la n’a ñolezi Bakreste ba kwa Tesalonika, Paulusi ni yena u bulela za butokwa bwa ku tona. U eleza kuli: “Lu si ke lwa lobala sina ba bañwi; kono lu tone mi lu iswale.” (1 Matesalonika 5:2, 6) Kacenu, ha u bona miinelo ya lifasi kaufela i ka tuha i yundiswa, ku butokwa luli ku tona! Balapeli ba Jehova ba pila mwa lifasi m’o buñata ba sa isi pilu ku za Mulimu, mi moya w’o wa kona ku ba yambukela. Kacwalo, Paulusi u eleza kuli: “Lu iswale, lu nze lu apezi sisilelezo sa fa sifuba, ili tumelo ni lilato; mi lu apale kuwani ya sisole, ili sepo ya ku piliswa.” (1 Matesalonika 5:8) Ku itutanga Linzwi la Mulimu ni ku kopananga kamita ni mizwale ba luna kwa mikopano ku ka lu tusa ku latelela kelezo ya Paulusi ni ku zwelapili ku tukufalelwa.—Mateu 16:1-3.

Bolule-Lule B’a Libelela

14. Ki lifi lipalo ze bonisa kuli ba bañata kacenu ba tona sina mwa n’a elelelize Pitrosi?

¹⁴ Kana ku na ni ba bañata kacenu ba ba libelela ka ku ya ka susuezo ye tahile ka moya? Ba teñi. Mwa silimo sa sebelezo sa 2002, palo ye tuna ya bahasanyi ba 6,304,645—ili kekezeho ya 3.1 pesenti fa palo ya mwa 2001—ne ba bonisize kuli ba tona kwa moya ka ku tanda lihora ze 1,202,381,302 mwa ku taluseza ba bañwi ka za Mubuso wa Mulimu. Ne ba si ka eza musebezi w’o ka likesha fela. Ne u li ona wa pili mwa bupilo bwa bona. Buñata bwa bona ne ba bonisize moya o swana ni wa bo Eduardo ni Noemi mwa naha ya El Salvador.

15. Ki ifi taba ye futuka kwa El Salvador ye bonisa kuli ba bañata ba tundamena ku tona kwa moya?

¹⁵ Lilimonyana kwamulaho, bo Eduardo ni Noemi ne ba mamezi manzwi a Paulusi a’ li: “Mukwa wa lifasi le wa fela.” (1 Makorinte 7:31) Ne ba nolofalize bupilo bwa bona ni ku kala bupaina. Nako ha ne i nze i ya, ne ba fumani limbuyoti ze ñata mi mane ne ba ezize ni musebezi wa mupotoloho ni wa sikiliti. Nihaike ne ba kopani ni mapacaca a matuna, bo Eduardo ni Noemi ba kolwa kuli ne ba ezize hande ku keta ku itombola bupilo bwa mbombolelwa kuli ba kene mwa sebelezo ye ipitezi. Buñata bwa bahasanyi ba 29,269—hamoho ni mapaina ba 2,454—ba mwa El Salvador ba bile ni moya o swana wa buitomboli. Leo ki le liñwi la mabaka naha yeo ha ne i bile ni kekezeho ya 2 pesenti ya palo ya bahasanyi ñohola.

16. Muzwale wa mucaha kwa Côte d’Ivoire n’a bonisize moya ufi?

 ¹⁶ Mwa Côte d’Ivoire, mucaha wa Mukreste n’a bonisize moya o swana. N’a ñolezi ofisi ya mutai kuli: “Ni mutang’a bukombwa. Kono ha ni koni ku bulelela mizwale ku eza bupaina na inge ni sa fi mutala o munde. Kacwalo ni tuhezi musebezi ko ne ni ocola mali mi cwale ni ikezeza musebezi wa ka, mi se ni na ni nako ye ñata ya ku tanda mwa bukombwa.” Mucaha y’o n’a bile yo muñwi wa mapaina ba 983 ba ba sebeleza mwa Côte d’Ivoire, ye n’e bihile kuli ñohola bahasanyi ne li ba 6,701, ili kekezeho ya 5 pesenti.

17. Paki wa kalibe mwa Belgium n’a bonisize cwañi kuli n’a sa sabi ku sa ngiwa hande?

¹⁷ Sitoyo, ku sa ngiwa hande, ni sobozi li sa tahisa butata kwa bahasanyi ba Mubuso ba 24,961 ba mwa Belgium. Kono ba sa tukufalezwi mi ha ba sabi. Ha ne ku itutiwa za litumelo mwa sitopa kwa sikolo se siñwi, Paki wa lilimo ze 16 a utwa ha ku taluswa kuli Lipaki za Jehova ki kakwata ka ka sienyi. A kupa sibaka sa ku fa buniti bwa taba. Ka ku itusisa vidio ye li Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name ni broshuwa ye bizwa Lipaki za Jehova—Ki Batu Ba Ba Cwañi?, kalibe y’o a kona ku talusa hande mo ba inezi Lipaki. Litaba za hae ne li itebuhilwe hahulu, mi viki ye tatama baituti ba fiwa tatubo. Lipuzo za yona kaufela ne li ama bulapeli bwa Sikreste bwa Lipaki za Jehova.

18. Ki bufi bupaki bo bu bonisa kuli bahasanyi mwa Argentina ni Mozambique ne ba si ka yembululwa ki bunjebwe mwa ku sebeleza Jehova?

¹⁸ Buñata bwa Bakreste ba kopananga ni matata a matuna mwa mazazi a maungulelo a. Kono ba lika ku pima ku yaululwa. Ku si na taba ni butata bwa ku fumana mali bo bu zibiwa hahulu bwa mwa Argentina, ñohola teñi m’o ne ku bile ni palo ye nca ya Lipaki ba 126,709. Bunjebwe mwa Mozambique bu sa atile. Niteñi, ba 37,563 ne ba abani mwa musebezi wa ku fa bupaki, ili kekezeho ya 4 pesenti. Bupilo ki masunda ku ba bañata mwa Albania, niteñi naha yeo ne i bihile kekezeho ye nde ya 12 pesenti, ili ku fita fa palo ye nca ya bahasanyi ba 2,708. Luli, matata h’a tibeli moya wa Jehova haiba batanga ba hae ba bata pili za Mubuso.—Mateu 6:33.

19. (a) Ki bufi bupaki bwa kuli ku sa na ni batu ba bañata ba ba swana sina lingu ba ba nyolelwa niti ye i luta Bibele? (b) Ki lifi litaba ze ñwi za piho ya ka silimo ze bonisa kuli batanga ba Jehova ba tona kwa moya? (Mu bone mukoloko o fa makepe 12-15.)

¹⁹ Avareji ya ka kweli ya lituto za Bibele ze 5,309,289 ze n’e bihilwe ñohola mwa lifasi kaufela li bonisa kuli ku sa na ni batu ba bañata ba ba swana sina lingu ba ba nyolelwa niti ye i luta Bibele. Kwa palo ye tuna ye nca ya 15,597,746 ya be ne ba bile kwa Kupuzo, buñata ha ba si ka kala kale ku sebeleza Jehova. Haike ba zwelepili ku hula mwa zibo ni mwa lilato ku Jehova ni kopano ya mizwale. Kwa nyakalalisa ku bona kuli “buñata bo butuna bwa batu” ba “lingu ze ñwi” ba zwelapili ku tahisa siselo ha ba nze ba sebeleza Mubupi “musihali ni busihu mwa Tempele ya hae” ka ku tusana ni mizwale ba bona ba ba tozizwe.—Sinulo 7:9, 15; Joani 10:16.

Ku Ituta Tuto ku Lota

20. Lu itutañi ku ze n’e ezahezi ku Lota ni musal’a hae?

²⁰ Ku bulela fela niti, niheba batanga ba Mulimu ba ba sepahala ba kona ku kutela mwamulaho ka nakonyana. Mu hupule Lota, muhabo Abrahama. N’a taluselizwe ki mangeloi a  mabeli a n’a til’o mu potela kuli Mulimu n’a ka tuha a shandaula Sodoma ni Gomora. Lota n’a si ke a komokiswa ki taba yeo, kakuli “n’a swabanga maswe ka mizamao ya buhule ya batu bao ba ba maswe.” (2 Pitrosi 2:7) Niteñi, mangeloi a mabeli ao ha ne a til’o mu zwisa mwa Sodoma, n’a “sa lika-lika.” Mangeloi konji kwa n’a batile ku mu hoholola ni lubasi lwa hae ku ba zwisa mwa munzi. Hasamulaho, musal’a Lota a keshebisa mamela ye ne filwe ki mangeloi kuli ba si ke ba itemuna. Likesha la hae ne li mu yawisize luli. (Genese 19:14-17, 26) Jesu n’a lemusize kuli: “Mu hupule musal’a Lota.”—Luka 17:32.

21. Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa ku tona ku fita haisali?

²¹ Kozi ye n’e fitezi Pompeii ni Herculaneum ni miinelo ye n’e li teñi Jerusalema ha i sinyiwa, hamoho ni mitala ya Munda wa mwa miteñi ya Nuwe ni Lota, kaufel’a zona li bonisa kuli litemuso haki za ku keshebisa. Luna batanga ba Jehova lu iponela sisupo sa nako ya mafelelezo. (Mateu 24:3) Lu ikambusize kwa bulapeli bwa buhata. (Sinulo 18:4) Sina Bakreste ba kwa makalelo, lu tokwa “ku akufisa lizazi la Mulimu.” (2 Pitrosi 3:12) Luli, lu lukela ku tona ku fita haisali! Lu kona ku nga mihato ifi, mi lu kona ku lika ku ba ni mikwa ifi ilikuli lu zwelepili ku tona? Zeo li ka talimwa mwa taba ye tatama.

[Litaluso za kwatasi]

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

• Ki ifi kezahalo ye n’e konisize Bakreste ku banda sinyeho ya Jerusalema?

• Kelezo ye mwa mañolo a baapositola bo Pitrosi ni Paulusi i lu tusa cwañi ku tundamena ku tona?

• Ki bomañi kacenu ba ba bonisa kuli ba tona hahulu?

• Lu itutañi kwa taba ya Lota ni musal’a hae?

[Lipuzo za Tuto]

 [Chati fa likepe 12-15]

PUHO YA SILIMO SA SEBELEZO SA 2002 YA LIPAKI ZA JEHOVA MWA LIFASI KAMUKANA

 (Mu bone muputo o tiile)

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Ka 66 C.E., Bakreste mwa Jerusalema ne ba mamezi temuso ya Jesu

[Maswaniso a fa likepe 10]

Ku tukufalelwa, ku tusa Bakreste ku tona