Mu Si Tuheleli Fela Pilu ya Mwan’a Mina!

KU MUBUPI ya ziba hahulu ku bupa lipiza, siñomoto sa lizupa si kona ku fetuha siitusiso se sinde. Ki ba sikai kwa likwala ba ba panganga lika za butokwa fa lika ze nyinyani. Ka lilimo-limo, babupi ba lipiza se ba ezize likomoki, mikeke, lipiza, linkwana, ni lika za bukabali.

Bashemi ni bona ba tusa hahulu sicaba ka ku hakulula pilu ya bana ba bona. Bibele i bapanya mañi ni mañi wa luna kwa lizupa, mi Mulimu u file bashemi musebezi wa butokwa wa ku bupa “lizupa” la bana ba bona. (Jobo 33:6; Genese 18:19) Ka ku swana ni ku bupa piza ye nde, ku hakulula mwana kuli a fite fa ku ba mutu ya itingiwa ili yo munde haki nto ye bunolo. Hakululo ye cwalo ha i ikezahalelangi fela.

Ku na ni ze ñata ze sweli ku kukueza lipilu za bana ba luna. Ka bumai, ze ñwi ku zona ki ze maswe. Kacwalo ku fita ku tuhelela fela pilu ya mwana, mushemi yo munde u ka luta mwan’a hae “nzila y’a swanezi ku zamaya,” ka ku sepa kuli “nih’a supala h’a na ku i keluha.”—Liproverbia 22:6.

Mwa nako ye telele ya butokwa ya ku hulisa mwana, bashemi ba bande ba Sikreste ba ka tokwa ku zwisa ze maswe ze kona ku sinya pilu ya mwan’a bona. Ba ka tokwa ku bonisa hahulu lilato mwa ku hulisa ka pilutelele mwan’a bona ‘ka litaelo ni likelezo za Sikreste.’ (Baefese 6:4, Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984) Kono musebezi wa bashemi u ka nolofala hahulu haiba ba u kalisa ka ku itahanela.

Ku Kalisa Ka ku Itahanela

Babupi ba lipiza ba tabelanga ku bupa ka lizupa le li bunolo kono ili le li tiile le li kona ku swala sibupeho se li bupilwe. Ha se ba kenisize lizupa leo, ba tabelanga ku itusisa lona mwahal’a likweli ze silezi. Ka ku swana, nako ye nde hahulu yeo bashemi ba kona ku kalisa ku hakulula pilu ya mwan’a bona ki ha i sa li ye bunolo ku sikuluha.

Ba ba itutile za banana ba bulela kuli mwana  ha to kwanisanga likweli ze 8, s’a itutile kale ku ziba milumo ya puo ya habo, s’a fitile fa ku lata hahulu bashemi ba hae, s’a kona ku lemuha lika, mi s’a kalisize ku lemuha ze ezahala. Nako ye nde ya ku kalisa ku hakulula pilu ya hae ki ha s’a li mwanana. Mwan’a mina u ka tuseha luli haiba sina Timotea, s’a ‘zibile Mañolo a kenile ku zwa kwa bwanana’!—2 Timotea 3:15. *

Limbututu li likanyisanga bashemi ba zona. Kwand’a ku likanyisa milumo, likezo, ni mikwa, li ituta ku ba ni lilato, musa, ni mufelañeke ha li bona cwalo kwa bashemi ba zona. Haiba lu bata ku luta mwan’a luna ka ku ya ka milao ya Jehova, litaelo za Mulimu zeo li lukela ku ba mwa lipilu za luna pili. Ku itebuha hahulu zona cwalo ku ka susueza bashemi ku ambotanga bana ba bona kamita ka za Jehova ni Linzwi la hae. Bibele i eleza kuli: “U be ni ngambolo ka ona, niha u inzi mwa ndu ya hao, niha u zamaya mwa nzila, niha u y’o lobala, niha u zuha.” (Deuteronoma 6:6, 7) Bo Francisco ni Rosa ba talusa mo ba ezezanga cwalo ni bana ba bona ba babeli ba banyinyani. *

“Kwand’a ku ambolanga ka zazi, lu likanga ku ambota yo munwi ni yo muñwi wa bana ba luna ka mizuzu ye 15 kamba ku fitelela f’o. Ha lu ba ni butata, lu ambolanga ni bona nako ye telele—mi lwa banga ni matata luli. Ka mutala, mwan’a luna wa lilimo ze ketalizoho cwanoñu fa ha n’a kutile kwa sikolo, n’a lu bulelezi kuli Jehova h’a yo. Ku bonahala kuli, yo muñwi ya kena ni yena sikolo n’a mu sheunuzi ni ku bulela kuli Mulimu h’a yo.”

Bashemi bao ba lemuhile kuli bana ba swanela ku ba ni tumelo ku Mubupi wa bona. Tumelo ya bona ya kona ku huliswa ka ku itusisa ku tabela kwa bona lika za bupile Mulimu. Banana haki mo ba latela ku swala folofolo, ku yanga lipalisa mwa naheñi, kamba ku bapalela fa mushabati wa kwa munanga wa nuka! Bashemi ba kona ku ba tusa ku ziba kuli pupo i tahile ka Mubupi. (Samu 100:3; 104:24, 25) Sabo ni likute le ba ka hulisa kwa pupo ya Jehova li kona ku zwelapili mwa bupilo bwa bona kaufela. (Samu 111:2, 10) Ka ku ba ni kutwisiso ye cwalo, mwana u kona ku ba ni takazo ya ku bata ku tabisa Mulimu ni sabo ya ku saba ku sa Mu tabisa. Sabo yeo i ka mu susueza ku “pima koto.”—Liproverbia 16:6.

Nihaike kuli banana ba bañata ki ba mayupeleti mi ba ituta ka bubebe, ba kana ba fumana t’ata ku utwa. (Samu 51:5) Fokuñwi ba kana ba tundamena ku ikezeza mo ba latela kamba ku bata ku fiwa ze ba bata kaufela. Bashemi ba tokwa ku tiya, ku ba ni pilu-telele, ni ku ba kalimela ilikuli ba tibele mikwa yeo ku toma mibisi. (Maefese 6:4) Zeo ki ze ne ba ipumani ku zona bo Phyllis ni Paul, ba ba konile ku hulisa hande bana ba ketalizoho.

Phyllis u li: “Nihaike mwana ni mwana n’a na ni butu bwa hae, yo muñwi ni yo muñwi n’a bata ku eza mwa latela. Ne ku li t’ata, kono ne ba til’o fita fa ku utwisisa kuli ne ku sa konahali.” Paul, munn’a hae n’a ize: “Hañata, ha se ba fitile fa ku utwisisa lika, ne lu ba bulelelanga mabaka a likatulo za luna. Nihaike kamita ne lu likanga ku ba ni musa, ne lu ba lutile ku kuteka m’ata a luna e lu filwe ki Mulimu.”

 Nihaike kuli lilimo za mwana za makalelo li kana za mu bela t’ata, bashemi ba bañata ba fumana kuli butata bo butuna bu tahanga mwa lilimo za ku nonoboka, ili f’o lipilu za bwanana li tahelwa ki miliko ye minca ye miñata.

Ku Fita kwa Pilu ya Ya Sa Nonoboka

Mubupi wa lipiza u ezanga musebezi wa hae lizupa li si ka oma kale. Kuli a eze ka ku iketa, a kana a kolobisa lizupa leo kuli li si ke la oma mi ilikuli li nolofale. Ka ku swana, bashemi ba lukela ku ikataza ku hakulula pilu ya ya sa nonoboka ilikuli i si ke ya tatafala. Mi siitusiso sa bona sa butokwa hahulu ki Bibele, ye ba kona ku itusisa kwa ‘ku kolisa, ni ku nyaza, kuli mwana a talifele luli misebezi kaufela ye minde.’—2 Timotea 3:15-17.

Kono ya sa nonoboka a kana a sa amuheli kelezo ya bashemi ba hae kapili-pili ka mwa n’a i amuhelanga ha n’a sa li mwanana. Ba ba sa nonoboka ba kana ba kalisa ku utwa hahulu litaka za bona, kacwalo ku ikambota ka tukuluho ni bashemi ba bona ku kana kwa tatafala. F’o ku ka tokwahala hahulu pilu-telele ni bunangu, kakuli mubonelo wa bashemi ni bana se u ka cinca. Ya sa nonoboka u na ni ku twaela licinceho za mubili ni maikuto a hae. U na ni ku kalisa ku eza likatulo ni ku eza milelo ye kona ku ama bupilo bwa hae kaufela. (2 Timotea 2:22) Mwa nako ye t’ata yeo kaufela, u na ni ku lwanisa nto ye kona ku sinya pilu ya hae—mi nto yeo ki kukuezo ye zwa kwa litaka.

Kukuezo ye cwalo hañata ha i tahangi ka kezahalo i liñwi ye iponelwa hande. Kono hañata i kuta-kutelwa ku boniswa ka lipulelo kamba mikwa ye fokolisa mutu. Lika zeo li kanatelanga fa bufokoli bo butuna bwa banana, bona bufokoli bwa ku saba ku haniwa ki mikulwani ba bañwi. Kabakala ku ikutwa maswabi ni ku bata ku tabisa ba bañwi, mukulwani wa kona ku kalisa ku eza ‘ze mwa lifasi’ ze ba tabela mikulwani ba bañwi.—1 Joani 2:15-17; Maroma 12:2.

Mane ka bumai, litakazo za pilu ye si ka petahala li kana za tabiswa ki kukuezo ya litaka za hae. Likelezo ze cwale ka ya kuli “U ipapalele,” ni ya kuli “U ikezeze m’o latela” li kana za utwahala ku ba ze nde hahulu. María u hupula ze ne ezahezi ku yena, u li: “Ne ni teelezanga kwa litaka za ka be ne ba lumela kuli mikulwani ba na ni tukelo ya ku ikola ku feleleza, ku si na taba ni ze zwa mwateñi. Bakeñisa kuli ne ni bata ku eza ze ne ba eza balikani ba ka kwa sikolo, na bata ku kena mwa butata bo butuna.” Mina bashemi mu tuse mwan’a mina  ya sa nonoboka ku hana kukuezo ye cwalo. Kono mu kona ku eza cwañi cwalo?

Ka manzwi ni likezo za mina, mu zwelepili ku mu kolwisa kuli mwa mu isa pilu. Mu like ku mu buza mw’a bonela lika, mi mu like ku utwisisa butata bwa hae, mwendi mane ki bo butuna ku fita bo mu kile mwa ba ni bona mina kwa sikolo. Sihulu ka nako ye, mwan’a mina u tokwa ku ikutwa ku lukuluha ku mi taluseza lika kaufela. (Liproverbia 20:5) Ka mikwa kamba maikuto a hae, mwa kona ku lemuha ku ziyeleha kamba ku filikana kwa hae. Mu lemuhe lipilaelo za hae, mi ‘mu tiise pilu ya hae.’—Makolose 2:2.

Kono ku butokwa ku tiyela ku ze lukile. Bashemi ba bañata ba fumani kuli fokuñwi ba banga ni mifilifili ni bana ba bona, kono haiba likatulo za bona li lukile, ba swanela ku tiyela ku zona. Kono mu bone teñi kuli mwa utwisisa hande muinelo pili mu si ka mu kalimela kale ka lilato mi mu zibe ni mwa ku mu kalimela haiba kwa tokwahala.—Liproverbia 18:13.

Niheba mwa Puteho

Piza i kana ya bonahala ku ba ye felizwe ku lukiswa, kono haiba ha i si ka ciswa mwa liyulo, ya kona ku sinyiwa ki mezi e i pangezwi ku bulukelwa teñi. Bibele i bapanya miliko ni matata kwa ku cisa ko ku cwalo, kakuli miliko ni matata li bonisa mo lu inezi luli. Ki niti kuli Bibele sihulu i bulela za miliko ya tumelo ya luna, kono ku cwalo ni ka za miliko ye miñwi. (Jakobo 1:2-4) Kwa komokisa kuli miliko ye miñwi ye t’ata ye tahelanga mikulwani i zwanga mwa puteho.

Nihaike kuli mwan’a mina ya sa nonoboka u bonahala ku iketa kwa moya, mwa pilu a kana a ba ni mihupulo i sili. (1 Malena 18:21) Ka mutala, Megan n’a yambuzi mihupulo ya silifasi ya mikulwani ba bañwi be ne ba tahanga kwa Ndu ya Mubuso:

“Ne ni yambuzi moya wa mikulwani be ne b’a nga kuli Bukreste bwa nyikwisa mi bwa palelwisa mutu ku bapala. Ne ba bulelanga kuli: ‘Ni sa kwanisa fela lilimo ze 18, ni ka zwa mwa niti,’ ni kuli ‘Ni ikutwa inge ni ka zwa fela mwateñi.’ Ne ba shengoka mikulwani be ne ba sa lati ze cwalo, mi ne ba ba bizanga kuli bahalalehi.”

Mutu a li muñwi kamba ba babeli ba sa ba fela ni moya o maswe, batu kaufela ba kona ku sinyiwa. Kamita batu ba ba mwa sikwata ba ezanga ze eziwa ki ba bañata. Kabakala bulyangu ni mandabala, ba kona ku keshebisa butali ni ku ikuteka. Mwa linaha ze ñata, se ku bile ni litaba ze swabisa za mikulwani ba Sikreste ba ba bile ni butata kabakala ku latelela ze eziwa ki ba bañata.

Ki niti kuli ba ba sa nonoboka ba tokwa swalisano ye nde ye likani. Mina bashemi mu  kona ku tahisa cwañi swalisano yeo? Mu nahanisise lika ze ba itabisa ka zona, mi mu lele ku eza lika ze tabisa ka lubasi kamba ka ku ba mwa sikopekope sa mikulwani ni ba bahulu. Mu zibe balikani ba mwan’a mina. Mu ba meme kwa lico, kamba mu tone ni bona manzibwana. (Maroma 12:13) Mu susueze mwan’a mina ku ituta ku eza lika ze nde, ze cwale ka ku ituta ku liza liliziso za lipina kamba ku ituta puo ye ñwi kamba musebezi wa mazoho. Mwendi u ka kona ku ezeza zeo fa lapa fo ku iketile hande.

Ku Kena Sikolo Kwa Kona ku Sileleza

Ku kena sikolo hape ku kona ku tusa ya sa nonoboka ku sa itabisa ka ku fiteleza. Loli, ya s’a bile muzamaisi wa sikolo se situna ka lilimo ze 20 u li: “Ni boni mikulwani ba bañata ba Lipaki ba ba felize sikolo. Buñata ne ba na ni mizamao ye minde, kono ba bañwi ne ba swana ni baituti ba bañwi kaufela. Be ne ba na ni mizamao ye minde kamita ki bona be ne ba tabela lituto za bona. Ni susueza hahulu bashemi kuli ba iyakatwe hahulu mo ba ezeza bana ba bona mwa lituto, ba zibe baluti ba bona, ni ku zibisa bana ba bona kuli ku bihiwa hande ki kwa butokwa hahulu. Ba bañwi ba ka eza hande hahulu kwa sikolo, kono kaufela bona ba ka eza hande mi ba ka latiwa ki baluti ba bona.”

Hape ku kena sikolo ku kona ku tusa ba ba sa nonoboka ku zwelapili kwa moya. Kwa kona ku ba luta ku ba ni mikwa ye minde ya ku ituta, ku ikalimela, ni ku ziba ze ba tokwa ku eza. Ku kona kwa bona ku bala hande ni ku utwisisa mihupulo kaniti ku ka ba susueza ku ba baituti ni baluti ba bande hahulu ba Linzwi la Mulimu. (Nehemia 8:8) Ku patehiswa ki lituto za kwa sikolo ni lituto za kwa moya ku kona ku ba tusa ku sa eza za ku itabisa ka ku fiteleza.

Tumbo ku Mina ni ku Jehova

Lipiza ze ñata za Magerike ba kwaikale ne li ñolwanga mabizo a mubupi ni mubasi wa zona. Ka ku swana, mwa lubasi hañata ki ba babeli ba ba lutanga bana. Mushemi wa munna ni wa musali ba sikulula pilu ya mwana, mi ku swana fela inge kuli mwan’a mina u ñozwi mabizo a sibeli sa mina. Sina mubupi kamba mubasi yo munde wa lipiza, mwa kona ku tabiswa ki musebezi wa mina wa ku sikulula mukulwani ku ba wa butokwa ili yo munde.—Liproverbia 23:24, 25.

Ku konda kwa musebezituna w’o ku ka itinga hahulu ka mo mu sikululezi pilu ya mwan’a mina. Ku sepiwa kuli mu ka kona ku bulela kuli: “Mulao wa Mulimu wa hae u inzi mwa pilu ya hae; h’a zamaya, h’a sitatali.” (Samu 37:31) Muinelo wa pilu ya mwana ki wa butokwa hahulu mi ha u swaneli ku tuhelelwa fela u sa sikululwi.

[Litaluso za kwatasi]