‘Milomo Ye Na ni Niti I Ka Tiya ku Ya ku Ile’

LILIMI li swana sina mulilo o munyinyani o kona ku cisa mushitu kaufela; li kona ku sinya bupilo kaufela bwa mutu. Li kona ku tala buhazo, kono hape li kona ku fetuha “kota ya bupilo.” (Liproverbia 15:4) Lifu ni bupilo li mwa m’ata a lona. (Liproverbia 18:21) Silama seo se si nyinyani, si na ni m’ata a kona ku silafaza mubili kaufela. (Jakobo 3:5-9) Lu ka eza hande ku babalela lilimi.

Mwa kalulo ya bubeli ya kauhanyo 12 ya buka ya Liproverbia ye mwa Bibele, Mulena Salumoni wa Isilaele wa kwaikale u fa kelezo ya butokwa ye lu tusa ku tokomela lipulelo za luna. Ka ku itusisa mashitanguti a makuswani ili a sebeza, mulena ya butali yo u bonisa kuli lipulelo li tahisanga lika ze ñwi mi li patulula ze ñata ka za butu bwa mubuleli. Kelezo ya Salumoni ye tahile ka moya i butokwa hahulu ku mutu kaufela ya tabela ku ‘libelela fa munyako wa milomo ya hae.’—Samu 141:3.

‘Sibi Se Si Swasa’

Salumoni u bulela kuli: “Ya maswe u swaswa ki sibi sa mulomo wa hae, kono ya na ni niti u ka itamulela mwa ziyezi.” (Liproverbia 12:13) Ku puma ki sibi sa mulomo se si fetuha siteo se si bulaya mupumi. (Sinulo 21:8) Ku sa sepahala ku kana kwa bonahala inge ki nzila ye bunolo ya ku picuka ka yona koto kamba ku ikayutula kwa butata. Kono esi mutu a sa puma fela hañwi u ka puma hape? Sina mucobi wa njuka ya ebelelwanga ku peca mali a mañata ku fita a n’a kalile ka ona ili ku lika ku yolisa mali a s’a luzize, lihata ni yena ka bubebe s’a ka pumanga hañata-ñata.

Sibi sa mulomo sa swasa hape ka ku tahisa kuli yena ya puma ba bañwi a fite fa ku ikwasheka ili yena. Ka mutala, lihata u kona ku ipuma ka bunolo kuli u ziba hahulu mi u talifile, hailifo niti kikuli u ziba fela hanyinyani. Kacwalo u kala ku pila ka buhata. Kaniti, “u iswala fa meto ili yena, u li, bumaswe bwa hae ha bu na ku fumanwa ni ku hanwa.” (Samu 36:2) Ku ipuma ki siteo se si maswe luli! Haili ya lukile yena, h’a na ku ikenya mwa butata bo bu cwalo. Ni kw’a li mwa ziyezi, h’a na ku itusisa lishano.

‘Ze Zwa mwa Mulomo Ze Kulisa’

Muapositola Paulusi u lemusa kuli: “Mu si ke mwa ipuma, Mulimu h’a somiwi; kakuli  s’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula.” (Magalata 6:7) Kaniti sikuka seo si ama lipulelo za luna hamohocwalo ni likezo za luna. Salumoni u li: “Ka ze zwa mwa mulomo wa hae, mutu u ka kula ze nde; mi ze ezwa ki mazoho a mutu li ka mu kutela.”—Liproverbia 12:14.

Mulomo o bulela “manzwi a’ talifile” u beya muselo o munde. (Samu 37:30) Butali bu tokwa zibo, mi ha ku na mutu ya na ni zibo kaufela. Mañi ni mañi u tokwa ku amuhela kelezo ye nde ni ku i latelela. Mulena wa Isilaele u bulela kuli: “Nzila ya litanya i lukile mwa meto a hae; kono ya amuhela kelezo, u butali.”—Liproverbia 12:15.

Jehova u lu fa kelezo ye nde ka Linzwi ni ka kopano ya hae ka ku itusisa lihatiso ze lukiswa ki “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso.” (Mateu 24:45; 2 Timotea 3:16) Ku hana kelezo ye nde ni ku ñañelela mubonelo wa luna ki butoto luli! Lu lukela ku “teeleza kapili” muta Jehova, “Yena ya fa batu kutwisiso,” a lu eleza ka mukwa wa bulela ka ona kwa batu.—Jakobo 1:19; Samu 94:10.

Ba ba butali ni litoto ba ezanga cwañi ha ba lwahakiwa kamba ku nyaziwa ku si na libaka? Salumoni u alaba kuli: “Litanya ha li nyemile ku bonahala kapili; kono ya na ni ngana u pata foso ya ya mu foselize.”—Liproverbia 12:16.

Litanya a sa fosezwa fela, “ku bonahala kapili” kuli u nyemile, ki wa kacimacima. Kono ya butali yena u kupa moya wa Mulimu mwa tapelo kuli a kone ku iswala. U fumana nako ya ku yeya fa kelezo ya Linzwi la Mulimu ni ku nahanisisa ka buitebuho manzwi a Jesu a’ li: “Mutu h’a ka ku bakula fa lilama la bulyo, u mu sikamiseze ni lona le liñwi.” (Mateu 5:39) Ka ku sa tabela ku “kutisa bumaswe ka bumaswe,” mutu ya talifile u iswala mulomo kuli a si ke a kayaula fela lipulelo. (Maroma 12:17) Ni luna haiba lu zwisa pilu kwa mafosisa e lu kana lwa fosezwa, lu tibela mifilifili ya kwapili.

‘Mulomo O Wisa Pilu’

Sibi sa mulomo si kona ku kopamisa maswe muzeko. Mulena wa Isilaele u li: “Ya bulela niti u tahisa za niti; kono paki ya buhata u tahisa bupumi.” (Liproverbia 12:17) Paki ya niti u tahisa niti kakuli bupaki bwa hae bwa itingwa mi bwa sepeha. Manzwi a hae a tusa kuli katulo ye lukile i eziwe. Haili paki ya buhata yena, u tezi busawani mi u yemela katulo ya sobozi.

Salumoni u zwelapili kuli: “Yo muñwi h’a bulela, manzwi a hae a taba sina mukwale; kono mulomo wa ya butali u wisa pilu.” (Liproverbia 12:18) Manzwi a kana a taba sina mukwale, ili ku shandaula bulikani ni ku shangumuna butata. Kamba a kana a tabisa ni ku katulusa, ili ku bukeleza bulikani. Mi kana haki niti kuli ku  shenda, ku kangaukela, ku nyaza-nyaza, ni ku shubaula mutu ku kona ku mu siya a tunkehile maswe kwa pilu? Neikaba hande hakalo ha lu kupa swalelo h’a buniti ka manzwi a’ wisa pilu ha lu foselize mutu mwa lipulelo!

Mwa linako ze t’ata ze, ha ku komokisi kuli ba bañata ‘ba lobehile lipilu’ mi “ba ikutwa ku swaba mwa moya wa bona.” (Samu 34:18) Ha lu ‘tiisa ba lipilu ze shekesha’ ni ku ‘babalela ba ba fokozi,’ kana f’o ha lu sebelisi m’ata a wisa pilu a lipulelo? (1 Matesalonika 5:14) Ee, manzwi a’ musa a kona ku tiisa ba ba sa nonoboka ba ba sweli ku sineneketwa maswe ki litaka za bona. Mulomo o keta lipulelo u kona ku tiisa basupali ka ku ba zibisa kuli ki ba butokwa mi ba latiwa. Kaniti manzwi a’ sishemo a kona ku fa bakuli mwangalwa. Nihaiba kalimelo i bunolo ku i amuhela ha i fiwa “ka moya o musa.” (Magalata 6:1) Mi mulomo wa ya bulela taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu ku ba ba teeleza u wisa pilu luli!

‘Mulomo O Inelela’

Ka ku itusisa manzwi a “mulomo” ni “lilimi” ka ku swana, Salumoni u li: “Mulomo o na ni niti u ka tiya ku ya ku ile; kono lilimi la buhata ki la nako ye kuswani fela.” (Liproverbia 12:19) Mwa Siheberu pulelo ya “mulomo o na ni niti” i talusa mulomo u li muñwi mi i na ni taluso ye tibile ku fita fela ku bulela niti. Hatiso ye ñwi i talusa pulelo yeo kuli “i ama tulemeno to tu cwale ka ku inelela, bukamita ni ku itingwa. Lipulelo ze cwalo li ka ina . . . ku ya ku ile kakuli li ka fumaneha ku ba ze itingwa, ka ku fapahana ni lilimi le li puma . . . le li kona ku puma ka nakonyana kono ili le li ka shongoloka ha li tatubiwa.”

Mulena ya butali u li: “Mwa lipilu za ba ba lela ze maswe ku na ni lunya; kono ba ba eleza za kozo ba na ni tabo.” U ekeza kuli: “Ha ku na bumaswe bo bu tahela ya na ni niti; kono ba ba si ka luka, ze maswe ki zona ze talela ku bona.”—Liproverbia 12:20, 21.

Ba ba lela ze maswe ba kona ku tahisa fela butuku ni manyando. Kono ba ba eleza za  kozo ba fumana tabo ye tiswa ki ku eza ze lukile. Hape ba fumana tabo ka ku bona ze nde ze zwa mwateñi. Sa butokwa ni ku fita kikuli ba tabelwa ki Mulimu, bakeñisa kuli “milomo ye puma, ki ye masila ku [Muñ’a] Bupilo; kono ba ba eza ka ku sepahala ba mu tabisa.”—Liproverbia 12:22.

‘Ku Bulela ka ku Ipulukela Zibo’

Mulena wa Isilaele u talusa cwana shutano ye ñwi hape ye mwahal’a mutu ya keta manzwi ni ya mbwasauka fela: “Ya na ni ngana u ipulukela zibo; kono lipilu za matanya li bonahalisa butanya bwa bona.”—Liproverbia 12:23.

Mutu ya na ni ngana kamba ya butali, wa ziba nako ya ku bulela ni ya ku kuza. U ipulukela zibo ka ku ikeleza ku sa ikanyiseza zibo ya hae. Seo ha si talusi kuli ki mutu ya pata zibo ya hae kamita. Kono u itusisa yona ka maseme. Haili litanya yena, u akufa ku bulela ni ku bonahaza butanya bwa hae. Kacwalo, haike lu si ke lwa ipulelela-pulelela fela mi lilimi la luna li si ke la ikutwisisa.

Salumoni u zwelapili ku bonisa lishutano, mi cwale u bulela sisupo se situna sa shutano ye mwahal’a ku sebeza ka t’ata ni buzwa. U li: “Wa lizoho le li sebeza ka tata ki yena ya ka busa; kono ya buzwa u ka ba mutanga wa ba bañwi.” (Liproverbia 12:24) Ku sebeza ka t’ata ku kona ku tahisa zwelopili ni mali, kono buzwa bu kona ku tahisa butanga. Caziba yo muñwi u li: “Hamulaho wa nako, mutu ya buzwa u fetuha mutang’a ba ba sebeza ka t’ata.”

‘Linzwi Le Li Tabisa’

Mulena Salumoni u kutela kwa taba ya lipulelo ka ku beya mwa munahano mo ba inezi batu luli. U li: “Pilu ye tezi lipilaelo i inamisa mutu; kono linzwi le li bulelwa ka musa la mu tabisa.”—Liproverbia 12:25.

Ku na ni lipilaelo ze ñata ze kona ku imeza mutu ka ndiulu. Se si kona ku nolofaza mulwalo o ni ku wabelisa pilu, ki linzwi la mutu ya utwisisa le li bulelwa ka musa. Kono ba bañwi ba ka ziba cwañi butuna bwa pilaelo ye mwa pilu ya luna haiba lu sa lukuluhi ku ba bulelela yona? Ee, ha lu ziyelehile kamba ku swaba hahulu, lu tokwa ku taluseza mutu yo muñwi y’a makeke ya kona ku lu tusa. Hape, ku talusa mo lu ikutwela ku kona ku fukuza kwa matomola. Kacwalo, ki hande ku taluseza sinyalana ni yena, mushemi, kamba mulikani ya na ni makeke ya hulile kwa moya.

Ki afi manzwi a omba-omba hande ku fita a fumaneha mwa Bibele? Kacwalo lu swanela ku sutelela ku Mulimu ka ku nahanisisa ka buitebuho Linzwi la hae le li tahile ka moya wa hae. Nahanisiso ye cwalo i kona ku wabelisa pilu ye ziyelehile ni ku benyisa pata ye sosobani. Walisamu u paka taba yeo kuli: “Mulao wa [Muñ’a] Bupilo u petehile, u katulusa moya; bupaki bwa [Muñ’a] Bupilo bwa sepahala, bu talifisa ya si na kutwisiso. Litaelo za [Muñ’a] Bupilo li lukile, li  tabisa pilu; mulao wa [Muñ’a] Bupilo u kenile, u bonisa meto.”—Samu 19:7, 8.

Nzila Ye Fumanisa Mupuzo

Mulena wa Isilaele u bonisa shutano ye mwahal’a nzila ya ya lukile ni ya ya maswe, u li: “Ya na ni niti u [shoka mafulelo a hae, NW]; kono nzila ya ba ba maswe ya ba kelusa.” (Liproverbia 12:26) Mutu ya lukile u tokomela ka za mafulelo a hae, ili batu b’a swalisana ni bona ni balikani b’a iketela. U keta balikani ka butali, ili ku bona teñi kuli u shengoka liango ze sinya. H’a swani ni ba ba maswe ba ba hana kelezo ni ku ñañelela mihupulo ya bona. Ba yauluzwi mi b’a yambaela.

Mulena Salumoni cwale u itusisa nzila ye ñwi ya ku bonisa shutano ye ñwi ye mwahal’a mutu ya buzwa ni ya sebeza ka t’ata. U li: “Ya buzwa h’a na s’a ka ipeseza sa s’a il’o zuma; kono nto ya butokwa ku mutu, ki ku lata ku sebeza ka tata.” (Liproverbia 12:27) Mutu “ya buzwa” h’a na ku “ipeseza” nama ya ku izumela. H’a koni ku feleleza s’a kalisize. Haili ku sebeza ka t’ata kona, kw’a fumisa.

Buzwa bu maswe hahulu kuli mane muapositola Paulusi n’a boni butokwa bwa ku ñolela Bakreste sina yena ba kwa Tesalonika ni ku eleza ba bañwi be ne ba sa “zamayi ka swanelo,” be ne ba sa sebezi konji ku ikenya mwa litaba ze si za bona. Batu bao ne ba imeza ba bañwi. Kacwalo Paulusi n’a ba elelize patalaza, ku ba kalimela “kuli ba sebeze ba kuzize, mi ba ce buhobe bwa bona luli.” Mi haiba ne ba si ke ba mamela kelezo ye tiile yeo, Paulusi n’a elelize ba bañwi ba mwa puteho kuli ba “kauhane” ni bona—ku ba tokolomoha, ku bonahala kuli ki ku ambuka ku swalisana ni bona mwa litaba za bupilo.—2 Matesalonika 3:6-12.

Lu swanela ku mamela kelezo ya Salumoni ya ku sebeza ka t’ata hamohocwalo ni kelezo ya hae ya za ku itusisa hande lilimi. Haike lu boneñi teñi kuli lwa itusisa silama se sinyinyani seo kwa ku wisa ba bañwi lipilu ni ku ba tabisa ha lu nze lu ambuka sibi sa mulomo ni ku latelela nzila ye nde. Salumoni u lu kolwisa kuli: “Niti, mwa nzila ya yona, ku na ni bupilo; mi mukwakwa wa yona ha u yi kwa lifu.”—Liproverbia 12:28.

[Maswaniso a fa likepe 27]

“Ya amuhela kelezo, u butali”

[Maswaniso a fa likepe 28]

“Mulomo wa ya butali u wisa pilu”

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Ku taluseza mulikani ya sepeha pilaelo ya mina kwa kona ku omba-omba

[Siswaniso se si fa likepe 30]

Ku nahanisisa ka buitebuho Linzwi la Mulimu ku wabelisa pilu