Ze Ezahezi mwa Bupilo

Kabelo Ya Ka mwa ku Zwisezapili Tuto ya Bibele ya mwa Lifasi Kamukana

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO ROBERT NISBET

Na ni munyan’a ka George ne lu amuhezwi ki Mulena Sobhuza II wa Swaziland kwa lapa la hae. Ne li ka 1936, kono ni sa hupula hande-nde puhisano ya luna. Mo ne ku tezi kuli ni to ba ni puhisano ye telele ni mulena y’o ne li kabakala ku abana kw’a ka ka nako ye telele mwa musebezituna wa tuto ya Bibele. Cwale ha se ni na ni lilimo ze 95 za buhulu, ni hupula ka tabo kabelo ya ka mwa musebezi w’o, o ne u ni fitisize mwa mafasi a ketalizoho.

NE LI ka 1925, mwa Edinburgh, Scotland, lubasi lwa luna ha ne lu kalile ku potelwanga ki mulekisi wa tii ya n’a bizwa Dobson. Ne se ni atumela lilimo ze 20, mi ne ni ituta musebezi wa za milyani ya sipatela. Niha ne ni sa li mwanana, ne ni bilaezwa ki licincehotuna ze n’e tahisizwe ki ndwa ya lifasi ya 1914-18 kwa mabasi ni kwa bulapeli bwa batu. Muta o muñwi bo Dobson ha ne ba lu potezi ne ba lu siyezi buka ye li The Divine Plan of the Ages. Buka yeo mo ne i taluseza Mubupi y’a li caziba ya na ni “mulelo” luli ne ku bonahala ku kolwisa ni ku lumelelana ni Mulimu ye ne ni bata ku lapela.

Ku si ka fita sibaka, na ni Boma lwa kalisa ku yanga kwa mikopano ya Baituti ba Bibele, ka mo ne ba zibahalela Lipaki za Jehova miteñi yeo. Mwa September 1926 na ni Boma lwa bonisa buineelo bwa luna ku Jehova ka nweliso ya mwa mezi kwa mukopano wa mwa Glasgow. Numwana ni numwana wa kolobezo n’a filwe siapalo se si telele se si na ni mihala ya ku si tamela mwa lingongo, mi ne li sa ku apala fahalimw’a litino za  luna za ku tapa ka zona. Ka nako yeo mutinelo w’o ne u ngiwa ku ba ona o swanela fa kezahalo ya butokwa yeo.

Mwa mazazi a kwa makalelo ao, kutwisiso ya luna ya litaba ze ñata ne i sa tokwa ku bolosolwa. Ibat’o ba ba mwa puteho kaufela ne ba ezanga mukiti wa Ngilisimusi. Ki ba sikai be ne ba yanga mwa bukombwa bwa mwa simu. Mane maeluda ba bañwi ne ba hanyeza ku hasanya lihatiso la Sunda, ka ku ikutwa kuli ne li ku loba mulao wa Sabata. Kono litaba za mwa Watch Tower ya 1925, ne li kalisize ku koñomeka mañolo a’ cwale ka Mareka 13:10, ye li: “Evangeli i na ni ku bulelwa pili mwa macaba kaufela.”

Musebezi wa mwa lifasi kamukana w’o ne u ka petiwa cwañi? Lwa pili ha ne ni likile ka bunolo ku fa bupaki bwa fa ndu ni ndu, ne ni bulelezi fela muñ’a ndu kuli ne ni lekisa libuka ze nde za bulapeli ni ku fa buka ya The Harp of God, ye n’e talusa lituto ze lishumi za butokwa za mwa Bibele, ka ku fa swanisezo ya mihala ye lishumi ya harepa. Hamulaho, ne lu filwe kadi ya bupaki, ye n’e na ni litaba ze kuswani za kuli bañi ba mandu ba bale. Hape ne lu itusisanga lingambolo za mizuzu ye mine ni licika ze beilwe fa matapa ze n’e konwa ku liziwa fa mushini o ne lu shimbanga. Mishini ya kwa makalelo ya mufuta w’o ne i banga ye bukiti hahulu ku i shimba, kono ya hasamulaho ne i til’o ba ye bubebe kwateñi, mi ye miñwi mane ne i konwa ku liziwa inze i yemisizwe.

Ku zwa 1925 ku to kena mwa ma 1930, ne lu kutazanga hande hahulu ka mo ne ku konahalela. Ku tuha f’o, kwa makalelo a lilimo za ma 1940, Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki ne si tomilwe mwa liputeho kaufela. Ne lu lutilwe ku ambola taba ya Mubuso luna ka sibili kwa bañi ba mandu be ne ba teeleza. Hape ne lu itutile butokwa bwa ku zamaisa lituto za Bibele za fa mandu kwa batu ba ba tabela. Lu kana lwa bulela kuli ao ne li ona makalelo a musebezi wa mwa lifasi kamukana wa tuto ya Bibele.

Ku Susuezwa ki Muzwale Rutherford

Takazo ya ka ya ku sebeza hahulu mwa musebezi wa ku luta ne i tahisize kuli ni iñolise bupaina bwa kamita ka 1931. Ne ni na ni ku kalisa hamulaho fela wa mukopano o mutuna wa kwa London. Kono ka nako ye ñwi ya ku pumula kwa musihali, Muzwale Joseph Rutherford, ya n’a okamela musebezi ka nako yeo, a kupa ku ikambota ni na. N’a lela kuli kwa Africa ku ye paina. A ni buza kuli: “Kana ne u ka tabela ku ya?” Nihaike ne ni kakamalile, na kona ku alaba ka ku tiya kuli: “Eni, ni ka ya.”

Miteñi yeo mulelo wa luna o mutuna ne li ku hasanya libuka ze ñata za Bibele ka mo ku konahalela, kacwalo ne ku tokwahala ku zamaya nako kaufela. Ne ni susuelizwe ku sa nyala, inge mizwale ba bañata be ne ba na ni buikalabelo bo butuna bwa okamelo ka nako yeo. Kalulo ya simu ya ka ne i kalela kwa Cape Town, ili kwa mafelelezo a mboela wa Africa, ni ku zwelapili kwa lineku la kwa upa wa Africa, ku kopanyeleza ni lioli ze li bukaufi ni likamba la liwate la Indian Ocean. Kwa wiko, museto wa ka ne u fita mwa mashabati a cisa a Lihalaupa la Kalahari ku yo fita kwa simbule sa Nuka ya Nile kwa Lisa la Victoria. Na ni ye ne ni sebeza ni yena, ne lu na ni ku tanda likweli ze silezi ka silimo ni silimo mwa naha i liñwi kamba ku fitelela ya mwa sibakatuna seo sa Africa.

Mambokisi A’ Mianda ye Mibeli a Sifumu sa kwa Moya

Ha ne ni fitile kwa Cape Town, ne ni bonisizwe mambokisi a’ 200 a libuka ze n’e ya wa East Africa. Libuka zeo ne li ñozwi mwa lipuo z’e ne za kwa Yurope ni z’e ne za kwa Asia, kono ne ku si na za mwa puo ye ñwi ya mwa Africa. Ha ne ni buzize libaka libuka zeo ha ne li li teñi k’o na ni si ka fita kale, na bulelelwa kuli ne li tile ku bo Frank ni Gray Smith, ili mapaina ba babeli be ne ba ile ku yo kutaleza kwa Kenya. Ibat’o ba kuli ba sa yo fita fela mwa Kenya, sibeli sa bona ba kula malaria, mi Frank a timela.

Nihaike taba yeo ne i bilaeza, ne i si ka ni zwafisa. Na ni David Norman, ye ne ni sebeza ni yena, lwa zwa mwa Cape Town ka sisepe ku ya kwa Tanzania ko ne lu il’o kaliseza musebezi wa luna, ili musipili o bat’o eza likilomita ze 5,000. Munna wa pisinisi ya ku onga-ongela bazamai  linzila mwa Mombasa, ili mwa Kenya, a babalela libuka za luna ni ku lumelanga mambokisi ko ne lu tokwa kuli a lumelwe. Pili, ne lu kutaleza mwa libaka za lipisinisi, ili kwa lintolo ni kwa liofisi za mwa tolopo ni tolopo. Kwa libuka zeo ne ku na ni libuka ze 9, ni libukanyana ze 11 ze n’e zamaelela, ili zeo bakeñisa mibala ya zona ye shutana-shutana ne li til’o zibahala kuli ki za nambwamutalati.

Hamulaho lwa eza keto ya ku potela sioli sa Zanzibar, ibat’o ba likilomita ze 30 ku zwa kwa likamba la kwa upa. Ka mianda-nda ya lilimo, fa sioli sa Zanzibar ki fona fo ne ku lekelwanga hahulu batanga kono hape ne si zibahala ka likota ze tubula lipalisa ze nka hande ze lungiwanga mwa lico, ili ze n’e nunka mwa tolopo kaufela. Ku fumana linzila ne ku lu belanga t’ata, kakuli miyaho ya mwa tolopo yeo ne i yahilwe mutakafululele. Mikwakwa ne i picauka-picauka ka nzila ye lyanganisa mi ne lu latehanga ka bunolo. Hotela ya luna ne li ye nde, kono ne i na ni minyako fo ku natezwi limapo-mapo ni mamota a tiile, mi ne i bonahala inge tolongo isi hotela. Niteñi, musebezi wa luna ne u bile hande kwateñi mi ne lu tabile ku fumana kuli ma-Arab, ma-India, ni ba bañwi ne ba amuhela lihatiso za luna ka ku itatela.

Litima, Lisepe, ni Limota

Miteñi yeo ku zamaya mwa East Africa ne ku si bunolo. Ka mutala, mwa musipili wa luna wa ku zwa kwa Mombasa ku ya kwa libaka ze pahami za Kenya, sitima sa luna ne si til’o yema kabakala ncwa ya nziye. Linziye ze ñata-ñata ne li ambekile sibaka seo ni njanji, ni ku i telelisa hahulu ili ku palelwisa mawili a sitima ku swala hande. Mukwa fela ne li ku tapisa njanji kwapil’a sitima ka mezi a’ cisa a mwa sitima. Kacwalo, ne lu konile ku zamaya hanyinyani-hanyinyani ku fitela lu siya sibaka seo se ne si ambekilwe ki linziye. Ne lu ikutwile mwangalwa luli sitima ha ne si kalisize ku kambama fa sibaka se si pahami mi lwa ikola ku fukelwa ki moya o munde o bata wa mwa libaka ze pahami zeo!

Hailif’o ne ku li bunolo ku ya kwa litolopo za kwa likamba ka sitima kamba mukolo, libaka za matakanyani ne li konwa ku iwa hande ka mota. Ne ni tabile munyan’a ka George ha n’a til’o sebeza ni na, mi kacwalo ne lu konile ku leka mota ye tunanyana, ili mo ne ku konwa ku beiwa mimbeta, liapehelo, sibaka sa ku bulukela lika, ni mahaulo mo ku sa keni minañi. Hape ne lu tamelezi ma-speaker fahalimu. Ka ku ba ba ba ipakanyize cwalo, ne lu kona ku eza bupaki bwa fa ndu ni ndu musihali ni ku mema batu kwa lingambolo za luna za manzibwana ze n’e felwanga fa musika. Litapa le ne li latwa hahulu le ne lu lizanga ki le li li, “Is Hell Hot?” (Kana Lihele L’a Cisa?) Ne lu tamile musipili u li muñwi wa ku zwa kwa South Africa ku ya kwa Kenya, ili musipili wa likilomita ze 3,000 ka “ndu ya luna ye zamaya,” mi ka nako yeo ne lu tabile ku ba ni libukanyana za mifuta-futa mwa lipuo li sikai za mwa Africa, ili zeo batu ba mwa Kenya ne ba amuhezi ka tabo.

Nto ye tabisa mwa misipili ye swana sina w’o  ne li ya kuli ne lu konanga ku bona lifolofolo ze ñata za mwa Africa za mwa naheñi. Kono ka ku isileleza kwa libatana, ne lu inanga mwa mota ha ku unsufezi, niteñi tumelo ya luna ne i tiiswa ki ku bona pupo ya Jehova ya lifolofolo ze shutana-shutana mwa naheñi, habo zona luli.

Twaniso ya Kalisa

Nihaike ne lu isileleza kwa lifolofolo za mwa naheñi, ne lu tokwa ku eza ze tuna ni ku fita ha ne lu talimana ni ba muuso ba ba fitana-fitana ni ba bahulu ba bulapeli ba ba halifile be ne ba kalisize ku lwanisa ka ku sa pata-pata musebezi wa luna wa ku kutaza za Mubuso. Butata bo buñwi bo butuna bo ne lu na ni ku tundana ni bona ne li bwa mutu ya n’a ipapata ku ba mulapeli ili ya n’a ipiza Mwana Lesa, ku talusa “Mwan’a Mulimu,” ni sikwata sa hae se ne si bizwa Kitawala, ili linzwi ka bumai le li talusa “Watchtower.” Nakonyana lu si ka fita kale, mutu yo na s’a tibisize batu ba bañata mwa mezi mwa Africa, ka ku bulela kuli n’a ba kolobeza. Hamulaho n’a tamilwe ni ku bondiwa. Hamulaho, na ba ni kolo ya ku ambola ni mutu ya n’a mu bondile y’o ili ku mu taluseza kuli mutu y’o n’a sa swalisani ni kopano ya Watch Tower Society.

Hape ne lu bile ni matata ni batu ba bañata ba kwa Yurope ili bao, ka mabaka a za mali, ne ba sa tabeli musebezi wa luna wa ku luta. Muzamaisi wa sintolo se siñwi n’a bilaezi kuli: “Kuli makuwa ba zwelepili ku ina mwa naha m’o, batu ba bansu ha ba swaneli ku ziba mo ba sweli ku itusisezwa maswe.” Ka libaka le li swana, yo muhulu wa kampani ya mukoti wa gauda n’a ni lunduzi mwa ofisi ya hae. Mi a ni sulaeta ka buhali ku yo ni siyela kwa mukwakwa.

Sihulu, ka ku susuezwa luli ki ba bulapeli ba ba cwalo ni ba lipisinisi, muuso wa Rhodesia (ye s’e li Zimbabwe) kwa mafelelezo wa lu laela ku tunuha mwa naha. Lwa bilaela ka za katulo yeo mi lwa lumelezwa ku ina, ibile fela ne lu si ke lwa kutaza kwa batu ba bansu. Libaka la n’a file likwambuyu yo muñwi ki la kuli lihatiso za luna ne li “sa swaneli kwa munahano wa mutu wa mwa Africa.” Kono mwa linaha ze ñwi, musebezi wa luna wa ku luta kwa batu ba bansu ne u sa haniswi, mane ne u tabelwa. Ye ñwi ya linaha zeo ki Swaziland.

Ku Amuhelwa ki Mulena wa Swaziland

Swaziland ki kanaha ka ka ipusa, ka ka eza likilomita ze 17,364 mwa butelele ni mwa bupala, mwahal’a naha ya South Africa. Ki mona mo ne lu fumani Mulena Sobhuza II y’a ziba ku bulela hande y’a bulezwi kwa makalelo a taba ye. N’a ziba hande Sikuwa, ili sa n’a itutezi kwa yunivesiti ya kwa Britain. A si ka apala liapalo za silena, a lu amuhela hande luli.

Puhisano ya luna ni yena ne i tomile fa Paradaisi ya lifasi yeo Mulimu a lelezi batu ba ba tabela. Nihaike n’a sa tabeli hahulu taba yeo, n’a bonisize kuli ne ku na ni taba ye ñwi ya n’a iyakatwa hahulu. Mulena yo n’a tukufalezwi za ku bisa hande mupilelo wa batu ba ba botanile ni ba ba si ka ituta. N’a sa tabeli likezo za balumiwa ba bañata ba Krestendomu, be ne ba bonahala ku iyakatwa hahulu za ku hohela batu kwa bulapeli bwa bona ku fita za ku ba luta. Kono mulena n’a ziba musebezi wa mapaina ba luna ba sikai, mi n’a lu lumbile ka musebezi wa luna  wa tuto ya Bibele, sihulu kabakala kuli ne lu itatezi ku eza cwalo ku si na ku bata tifo kamba liswanelo ze ñwi.

Tuto ya Bibele Y’a Akufa

Ka 1943 kwa tomiwa Sikolo sa Giliadi sa Bibele sa Watchtower kuli ku lutiwe balumiwa. Ne ku koñomekilwe za ku ezanga misipili ya makutisezo kwa batu kaufela ba ba tabela ku fita ku tundamena fela ku fanga lihatiso za Bibele. Ka 1950, na ni George lwa memiwa ku yo fumaneha mwa sitopa sa bu 16 sa Giliadi. Ki kona ko ne ni bonanezi lwa pili ni Jean Hyde, kaizeli ya tiile kwa moya wa kwa Australia ya n’a il’o ezeza musebezi wa bulumiwa kwa Japan ha se lu felize sikolo sa luna. Miteñi yeo bukwasha ne bu sa tumile luli, kacwalo silikani sa luna ne si si ka ya kwahule.

Ha se lu itutile kwa Giliadi, na ni George lwa yo ezeza bulumiwa kwa Mauritius, sioli sa mwa liwate la Indian Ocean. Ne lu ezize silikani ni batu ba kwateñi, ku ituta puo ya bona, ni ku zamaisa lituto za Bibele ku bona. Hamulaho, munyan’a ka William ni musal’a hae Muriel, ni bona ba feza kwa Giliadi. Ne ba lumezwi kwa kalulo ya simu ko ne ni kutalezanga pili, kwa Kenya.

Lilimo ze 8 ne li felile kapili, mi ka 1958 kwa mukopano wa macaba kwa New York, na yo kopana hape ni Jean Hyde. Lwa kala ku utwana hape mi lwa beelezana. Na cinciwa ku zwa kwa Mauritius ku yo ezeza bulumiwa kwa Japan, mi teñi k’o na ni Jean lwa yo nyalana ka 1959. Honaf’o, lwa kalisa nako ye tabisa ya musebezi wa bulumiwa mwa Hiroshima, ili mo ka nako yeo ne ku na ni puteho i liñwi ye nyinyani fela. Kacenu le, mwa muleneñi w’o se ku na ni liputeho ze 36.

Sayonara kwa Japan

Lilimo ha ne li ya, sebelezo ya luna ya bulumiwa ya kalisa ku tatafala hahulu kabakala makulanu e ne lu bile ni ona, mi hamulaho lwa bona butokwa bwa kuli lu zwe kwa Japan lu yo yaha kwa naha ya habo Jean, kwa Australia. Lizazi le ne lu zwile kwa Hiroshima ne li lizazi la ku ishonda. Fa sitishini sa litima, lwa laeza balikani ba luna kaufela ka ku bulela kuli sayonara, kamba mu siyale sinde.

Cwale lu yahile mwa Australia, mi ka mo lu konela ni mapongo a luna, lwa zwelapili ku sebeleza Jehova mwa Puteho ya Armidale mwa sibaka sa New South Wales. Ibile tabo hakalo ku ikambota niti ya Sikreste ya butokwa luli ni batu ba bañata-ñata ka lilimo ze batil’o ba ze 80! Ni boni kulo ye tuna ya tukiso ya tuto ya Bibele mi ni iponezi likezahalo za butokwa za kwa moya. Ka zeo tumbo ha i fiwi ku mutu kamba sikwata sa batu. Kaniti, ka ku itusisa manzwi a walisamu “ki taba ye zwa ku [Muñ’a] Bupilo; mi ya komokisa mwa meto a luna.”—Samu 118:23.

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Munyan’a ka George ni mota ya luna ye li ndu

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Na kwa lisa la Victoria

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Baituti ba kwa sikolo se si pahami be ne ba fumanehile kwa ngambolo ya nyangela mwa Swaziland ka 1938

[Maswaniso a fa likepe 30]

Na ni Jean ka lizazi la sinawenga sa luna ka 1959 ni kacenu le