Lipuzo Ze Zwa kwa Babali

Ki kabakalañi linombolo za buka ya Lisamu ha li fapahana mwa Libibele ze shutana-shutana?

Bibele ye kwanile ya pili ku ba ni likauhanyo ni litimana ki toloko ya Sifura ye ne hatisizwe ki Robert Estienne ka 1553. Kono ku bonahala kuli buka ya Lisamu yona ne se i aluhanyizwe kale, kakuli ne i pangilwe fa lisamu, kamba lipina, ze shutana-shutana ze ne ñozwi ki batu ba sikai.

Ka mo ku bonahalela, Jehova pili n’a laezi Davida ku kopanya likwata za lisamu za ku itusisa kwa bulapeli bwa sicaba. (1 Makolonika 15:16-24) Ku lumelwa kuli kwa mafelelezo, Ezira muprisita ni “muñoli ya itukiselize,” ki yena ya n’a kopanyize buka mukatumbi ya Lisamu kuli i be sina mo i inezi kacenu. (Ezira 7:6) Kacwalo buka ya Lisamu ne i pangilwe fa lipina ze shutana-shutana.

Muapositola Paulusi ha n’a bulela mwa sinagoge kwa Antioke (Pisidia) fa musipili wa hae wa pili wa bulumiwa, n’a amile kwa Lisamu ha n’a ize: “Sina ha ku ñozwi mwa Samu ya bubeli, kuli: Ki wena Mwan’a ka, ni ku pepile kacenu.” (Likezo 13:33) Kacenu manzwi ao a sa li teñi mwa Libibele mwa samu ya bubeli, timana 7. Niteñi mwa Libibele ze ñata, linombolo za lisamu ze ñata za fapahana. Libaka kikuli Libibele ze ñwi li tomile fa litaba za Siheberu ze ne ñozwi ki bo Masorete, mi ze ñwi li tomile fa Bibele ya Sigerike ya Septuagint, ye n’e felile ku tolokiwa ku zwiswa mwa Siheberu mwa lilimo za ma-100 B.C.E. Ka mutala, Bibele ya Silatini ya Vulgate, fo ku tomile buñata bwa Libibele za Katolika, i itusisa linombolo za lisamu za Septuagint, mi Bibele ya New World Translation ni ze ñwi li itusisa linombolo za mwa litaba za Siheberu.

Ki kai luli fo li fapahanela? Litaba za Siheberu li na ni lisamu ze 150. Kono mwa Septuagint Lisamu 9 ni 10 li kopanyizwe ku eza samu i liñwi mi Lisamu 114 ni 115 ni zona li kopanyizwe ku eza samu i liñwi. Hape, Samu 116 i aluzwi ku panga lisamu ze peli, mi Samu 147 ni yona i aluzwi ku panga ze peli. Nihaike lisamu isali ze 150, mwa Septuagint ku zwa Samu 10 ku isa Samu 146, linombolo za teñi li fitiwa ka i liñwi ki ze mwa litaba za Siheberu. Kacwalo, Samu 23 ye zibahala hahulu i cincize ku ba Samu 22 mwa Douay Version. Mi Douay Version i sebelisa linombolo za Vulgate ya Silatini, ili yeo ni yona i latelela linombolo za Septuagint.

Kacwalo, linombolo za litimana ze mwa lisamu ze ñwi li kana za fapahana ni zona ka ku ya ka Libibele. Libaka? Cyclopedia ya bo McClintock ni Strong i bulela kuli libaka kikuli Libibele ze ñwi li latelela “mukwa wa Majuda wa ku balanga toho ya taba ku ba timana ya pili,” kono mwa Libibele ze ñwi inze ku si cwalo. Mane haiba toho ya taba ki ye telele, i alulwanga ku eza litimana ze peli, mi palo ya litimana za samu yeo i ka ekezeha ka palo ya litimana ze pangilwe fa toho ya taba.