Mu Be “ni Bunolo Hahulu kwa Batu Kaufela”
Mu Be “ni Bunolo Hahulu kwa Batu Kaufela”
“Hupulisa balumeli kuli . . . ba be ni makeke; ibe ba ba na ni [bunolo, NW] hahulu kwa batu kaufela.”—TITE 3:1, 2.
1. Ki kabakalañi ha ku banga t’ata ku bonisa bunolo?
MUAPOSITOLA Paulusi n’a ñozi kuli: “Mu be ba ba ni likanyisa, sina na, ha ni li ya likanyisa Kreste.” (1 Makorinte 11:1) Batanga kaufela ba Mulimu kacenu ba itiisa ku mamela kelezo yeo. Kaniti ku t’ata ku eza cwalo, kakuli bashemi ba luna ba pili ba lu hozisize litakazo za buitati ni mikwa ye lwanisana ni mutala wa Kreste. (Maroma 3:23; 7:21-25) Niteñi, kaufel’a luna lwa kona ku ba ni bunolo ha lu itiisa. Kono ku itiisa fela ha ku si ka likana. Ki lifi ze ñwi ze tokwahala?
2. Lu kona ku ba cwañi ni “bunolo hahulu kwa batu kaufela”?
2 Bunolo bwa silumeli ki bo buñwi bwa muselo wa moya o kenile. Ha lu nze lu eza ze lu supezwa ki m’ata ao a Mulimu a’ sebeza, muselo wa ona u ka na u bonahala cwalo. F’o ki fona fela fo lu ka konela ku bela ni “bunolo hahulu” ku mañi ni mañi. (Tite 3:2, NW) Ha lu alakanyeñi mo lu kona ku likanyiseza Jesu ni ku ‘fumanisa pumulo’ be lu kopana ni bona.—Mateu 11:29; Magalata 5:22, 23.
Mwa Lubasi
3. Ki bupilo bufi bwa lubasi bo bu li muselo wa moya wa lifasi?
3 Mwa lubasi ki mo kuñwi mo bu tokwahala hahulu bunolo. Kopano ya ba World Health Organization i akaleza kuli mifilifili ya mwa lubasi ki yona ye beya hahulu buiketo bwa basali mwa lubeta ku fita likozi za fa mikwakwa ni malaria ha li kopanywa. Ka mutala, mwa London, kwa England, kalulo ya bune kwa mifilifili ye holofaza kaufela ye bihiwa i ezahala mwa malapa. Mapokola hañata ba kopananga ni batu ba ba bulelanga ka “komano, ni matapa,” lu sa buleli banna ni basali bao manyalo a bona a mbalanda kabakala lipulelo za bona “ze baba.” Zeo kaufela ki muselo o maswe wa “moya wa lifasi” mi kacwalo ha li lumelelwi mwa mabasi a Sikreste.—Maefese 4:31; 1 Makorinte 2:12.
4. Bunolo bu kona ku ama cwañi lubasi?
4 Lu tokwa moya wa Mulimu kuli lu tibele mikwa ya lifasi. “Fo ku na ni Moya wa Mulena, ku inzi tukuluho.” (2 Makorinte 3:17) Lilato, sishemo, buiswalo, ni pilu-telele li tiisa buñwi bwa banna ni basali ba ba si ka petahala. (Maefese 5:33) Bunolo bu tahisa nyakalalo fa lapa mi bu shutana ni likomano ni likohano ze sinya mabasi a mañata. Z’a bulela mutu ki za butokwa, kono mw’a li bulelela ki sona se si bonisa z’a talusa luli. Lipilaelo ze bulelwa ka pilu ye bunolo za ombaza. Mulena Salumoni ya butali n’a ñozi kuli: “Kalabo ye bunolo i kuyula buhali; kono linzwi le li utwisa butuku li zusa buhali.”—Liproverbia 15:1.
5. Bunolo bu kona ku tusa cwañi mwa lapa m’o batu ba si ba bulapeli bo bu swana?
5 Bunolo bu butokwa sihulu mwa lapa m’o batu ba si ba bulapeli bo bu swana. Ha bu kopanywa ni likezo ze sishemo, bu kona ku tusa bahanyezi ku sutelela ku Jehova. Pitrosi n’a elelize basali ba Sikreste kuli: “Mu ipeye kwatas’a banna ba mina, kuli ba bañwi ha ba ka ba teñi ba ba sa lumeli, ba koliswe ki mizamao ya basali ba bona, ku si na manzwi a’ bulelwa; ha ba nze ba lemuha mizamao ya mina ye kenile, ye na ni sabo. Ku kaba kwa mina isike ya ba kwa kwande, kwa milili ye shukuzwi, kamba likabiso za gauda, kamba liapalo ze benya; kono mu kabise mutu wa mwahali, ya mwa pilu, ka kabiso ye sa sinyehi ya moya o na ni musa ni bunolo; ki nto ya butokwa fapil’a Mulimu.”—1 Pitrosi 3:1-4.
6. Ku bonisa bunolo ku kona ku tiisa cwañi buñwi bwa bashemi ni bana?
6 Bashemi ni bana ba kana ba tuhela ku utwana, sihulu haiba lilato ku Jehova li tondahala. Kono mwa mabasi ote a Sikreste, ku tokwahala bunolo. Paulusi n’a elelize bondate bana kuli: “Mu si ke mwa halifisa bana ba mina; kono mu ba hulise ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena.” (Maefese 6:4) Bunolo ha bu atile mwa lubasi, bashemi ni bana ba fita fa ku utwana hahulu. Dean, yo muñwi wa bana ba mba baketalizoho, u hupula se ka za bondat’ahe, u li: “Bondate n’e si ba kabyacima. Na li ku ba ni omane ni bona—nihaiba ha ne ni sa hula. Ne ba na ni pilu ye bunolo kamita, ni ha ne ba filikani. Fokuñwi ne ba ni bakisa ka ku ni inisa mwa sasana ya musiyo wa ka kamba ku ni amuha matohonolo a mañwi, kono kwa li ku simwa lu sa pihisani. Bondat’a luna hape n’e li bomulikani, isi mushemi fela, mi ne lu sa lati ku eza nto ye n’e ka ba swabisa.” Kaniti, bunolo bu ekeza kwa buñwi bwa bashemi ni bana.
Mwa Simu
7, 8. Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa ku bonisa bunolo mwa simu?
7 Bunolo bu butokwa hape ni mwa simu. Ha lu shaela taba ye nde ya Mubuso, lu fumananga batu ba ba shutana-shutana mo ba inezi. Ba bañwi ba tabelanga ku teeleza kwa taba ya luna ye fa sepo. Kono ba bañwi ka mabaka a mañata ba kana ba hana. F’o ki fona fo bu tuseza hahulu bunolo mwa ku peta kwa luna musebezi o lu filwe wa ku kutaza kai ni kai mwa lifasi.—Likezo 1:8; 2 Timotea 4:5.
8 Muapositola Pitrosi n’a ñozi kuli: “Mwa lipilu za mina mu kenise Kreste, Mulena; mu itukiseze kamita ku ikalabela ku ya ka mi buza sepo ye li teñi ku mina, inze mu eza ka musa [kamba ka pilu ye bunolo] ni likute.” (1 Pitrosi 3:15) Kakuli mwa pilu lu nga Kreste ku ba Mutala wa luna, lu bona teñi kuli lwa bonisa bunolo ni likute ha lu kutaza ba ba lu yukaukela. Ku ipuluka k’o hañata ku petanga ze tuna.
9, 10. Mu kandeke taba ye n’e ezahezi ye bonisa butokwa bwa bunolo mwa simu.
9 Musal’a Keith h’a utwa mutu ya kokota fa ndu ya bona, a y’o kwalula sikwalo. Keith yena n’a inzi mwa ndu. Musal’a Keith a sa ziba fela kuli muenyi wa bona ki yo muñwi wa Lipaki za Jehova, a hanyauka, ili ku bulela kuli Lipaki ba na ni lunya kwa bana. Muzwale y’o n’a si ka felela mwahalimu. Ka pilu ye bunolo, a alaba a li: “Ki bumai kuli mu ikutwa cwalo. Kana na kona ku mi bonisa ze ba lumela Lipaki za Jehova?” Keith n’a teelelize kwa ngambolo yeo mi h’a utwile cwalo a taha kwa munyako ku t’o bulelela muzwale ku funduka.
10 Hasamulaho, munna ni musali y’o ba kala ku ikutwa bumaswe kuli ne ba si ka eza hande muenyi wa bona. Bunolo bwa hae ne bu ba tabile kwa pilu. Ka ku komokisa, hamulaho wa sunda muzwale a y’o ba hata hape, mi Keith ni musal’a hae ba mu fa sibaka sa ku talusa ka Mañolo litumelo za hae. Hasamulaho ne ba til’o bulela kuli: “Lilimo ze peli ze ne li tatami, ne lu teelelize hahulu kwa Lipaki ba bañwi.” Ba amuhela tuto ya Bibele, mi hasamulaho ba kolobezwa ku bonisa buineelo bwa bona ku Jehova. Paki yani ya n’a potezi Keith ni musal’a hae pili kaniti luli n’a petile ze tuna! Paki y’o n’a kopani ni mutu ni musal’a hae y’o ha se ku fitile lilimo, mi a fumana kuli ne se ba li muzwale ni kaizel’a hae mwa tumelo. Ee, bunolo bw’a tusa.
11. Bunolo bu kona ku kwalulela cwañi mutu nzila ya ku amuhela niti ya Sikreste?
11 Za n’a fitile ku zona Harold mwa busole ne li mu kozi kwa pilu ni ku mu hononisa ku ba teñi kwa Mulimu. Ka bumai hape, Harold a biswa sihole ki kozi ya fa mukwakwa ye n’e tisizwe ki ndilaiba ya kozwi. Lipaki za Jehova ha ne ba mu potezi fa lapa, Harold a ba hanisa ku mu potelanga. Kono zazi le liñwi, Paki wa libizo la Bill a lela ku y’o potela mutu ya n’a tabezi niti ya n’a pila bukaufi ni ndu ya Harold. Bill ka ku sa ziba a ngongota ku Harold. Harold, a tiyezi fa likota ze peli, a kwalula sikwalo, mi Bill honaf’o a kupa swalelo, a talusa kuli kanti ndu ya n’a hupula i inzi bukaufinyana ni yeo. Harold a eza cwañi? Nto ya n’a sa zibi Bill kikuli, Harold n’a boni fa TV taba ye n’e bulela za Lipaki ku yaha hamoho Ndu ya Mubuso ye nca mwa nakonyana fela. Kabakala ku komokiswa ki ku bona batu ba bañata hahulu ha ba sebeza mwa buñwi, n’a cincize mwa n’a ngela Lipaki. Ka ku susumezwa ki swalelo ya n’a kupile Bill ni bunolo bwa hae bo bu hoha, Harold a kala ku tabela ku potelwa ki Lipaki. A ituta Bibele, a zwelapili, mi a kolobezwa ku ba mutang’a Jehova.
Mwa Puteho
12. Ki ifi mikwa ya silifasi ye ba swanela ku lwanisa ba mwa puteho ya Sikreste?
12 Puteho ya Sikreste ki mo kuñwi hape m’o bunolo bu tokwahala hahulu. Kacenu, likohano li atile. Likañi ni mipingo li atile ku ba b’a nga lika ka mubonelo wa nama. Fokuñwi, mikwa ye cwalo ya silifasi ya nanalelanga mwa puteho ya Sikreste mi i zwalanga likañi ni likomano. Mizwale ba ba etelela ba swabanga ha ba na ni ku tatulula butata b’o. Nihakulicwalo, lilato ku Jehova ni kwa mizwale ba bona li ba susumezanga ku lika ku sikulula lifosi.—Magalata 5:25, 26.
13, 14. Ku ‘sikulula ka musa [kamba ka pilu ye bunolo] ba ba hanyeza’ ku kona ku petañi?
13 Mwa miteñi ya bona, bo Paulusi ni Timotea mulikan’a hae ne ba na ni ku sikulula ba bañwi mwa puteho be ne ba kataza. Paulusi n’a lemusize Timotea ku itibelela kwa mizwale be ne ba swana sina lipizana “ze sa kutekiwi.” Paulusi n’a talusize kuli: “Mutanga wa Mulena h’a lukeli ku lwana; kono u lukela ku ba ya na ni musa kwa batu kaufela, ya kona ku luta, ya na ni pilu. A sikulule ka musa [kamba ka pilu ye bunolo] ba ba hanyeza.” Ha lu sa feleli mwahalimu nihaiba lu fosezwa, hañata bahanyezi ba itekulanga. Paulusi u ñola kuli ha ba ezize cwalo, Jehova a kana a “ba fa ku baka, kuli ba zibe niti.” (2 Timotea 2:20, 21, 24, 25) Mu lemuhe kuli Paulusi u nyalanisa musa ni buiswalo kwa pilu ye bunolo.
14 Paulusi n’a pila ka ku ya ka za n’a kutaza. Ha n’a talimana ni ba ba twi ki “baapositola ba batuna ku fita” ba mwa puteho ya kwa Korinte, n’a elelize mizwale kuli: “Na Paulusi, na mi lapela ka musa ni ka mukekecima wa Kreste, ili na yo ba li ni mutu ya ishuwa ha ni li mwahal’a mina; kono ha ni li kwahule, ni mi eza ka mata.” (2 Makorinte 10:1; 11:5) Paulusi luli n’a likanyisize Kreste. Mu lemuhe kuli ha n’a kupa mizwale bao n’a eza “ka musa” wa Kreste. Kacwalo n’a pimile ku eza ka kalenalena. Ba mwa puteho be ne ba na ni lipilu ze nde kaniti ne ba utwisisize manzwi a hae. N’a kuyukisize lifapano ni ku konisa kuli kozo ni buñwi li kutele mwa puteho. Esi kaufel’a luna lwa kona ku ikataza ku likanyisa mukwa w’o? Maeluda sihulu ba tokwa ku eza mwa n’a ezelize Kreste ni Paulusi.
15. Ki kabakalañi pilu ye bunolo ha i li ya butokwa ha ku fiwa kelezo?
15 Buikalabelo bwa ku tusa ba bañwi kaniti ha bu sebezi fela ha ku ba ni ku shelana mwa puteho. Ku si ka ba kale ni ku shelana, mizwale ba tokwa tuso ye lilato. Paulusi n’a elelize kuli: “Banabahesu, mutu h’a swelwi a eza mulatu, mina ba ba na ni Moya, mu mu kutise.” Ku mu kutisa cwañi? “Ka moya o musa; mi u tokomele, u ka suhana u likwa ni wena.” (Magalata 6:1) Ku eza “ka moya o musa” haki kamita ku li ko ku bunolo, sihulu kakuli Bakreste kaufela, hamoho ni banna ba ba ketilwe, ba kona ku fosa ni bona. Nihakulicwalo, sifosi h’a kutiswa ka pilu ye bunolo, u ka lata ku sikululwa.
16, 17. Ki sifi se si kona ku tusa mutu ya zina-zina ku sebelisa kelezo?
16 Mwa Sigerike mo ne li ñozwi liñolo leo, linzwi le li tolokilwe kuli “mu mu kutise” li kona ku talusa hape ku sikulula masapo a lobehile, ili nto ye utwisanga butuku. Dokota ya omba-omba ili ya sikulula lisapo le li lobehile u bulela hande lituso za kalafo. Ku shemba-shemba kwa hae kw’a wisa pilu. Ku bulela li sikai pili a si ka alafiwa kale kw’a kona ku ombalisa hahulu simonyi. Ni ku sikulula kwa moya ku kona ku utwisa butuku. Kono musa u ka bisa kelezo bunolo ku i amuhela, ili ku kutisa silikani ni ku konisa sifosi ku cinca mikwa ya hae. Nih’a ka hana kelezo kwa makalelo, musa wa ya i fa u kona ku mu tusa ku tuhela ku zina-zina ku latelela kelezo ye nde ya Mañolo.—Liproverbia 25:15.
17 Ha lu sikulula ba bañwi, hañata se si kona ku ezahala kikuli, ba kana b’a nga kuli kelezo yeo ki nyazo. Muñoli yo muñwi u bulela taba yeo cwana: “Ha lu kalimelanga ba bañwi, lu hanelelanga hahulu ku fa kalimelo ye t’ata, mi kacwalo lu tokwa hahulu ku ba ni buishuwo.” Ku hulisa pilu ye bunolo ye zwa fa buikokobezo ku ka tusa Mukreste wa muelezi ku pima bufokoli b’o.
“Kwa Batu Kaufela”
18, 19. (a) Ki kabakalañi Bakreste ha ba kona ku fumana t’ata ku ba ni pilu ye bunolo kwa bazamaisi ba lifasi? (b) Ki sifi se si ka tusa Bakreste ku ba ni pilu ye bunolo kwa makwambuyu, mi seo si kona ku petañi?
18 Batu ba bañata ba fumananga t’ata ku ba ni pilu ye bunolo kwa bazamaisi ba silifasi. Ki niti kuli bazamaisi ba bañwi ba na ni buhali mi ha ba na makeke. (Muekelesia 4:1; 8:9) Kono lilato la luna ku Jehova li ka lu tusa ku kuteka m’ata a Hae a pahami ni ku ipeya kwa babusi ba muuso ka sipimo se si ba lukela. (Maroma 13:1, 4; 1 Timotea 2:1, 2) Makwambuyu niha ba lika ku lu tiba-tibela ku lapela Jehova fa ngandaleza, lu tabela ku bata linzila ze sa li teñi za ku fa sitabelo sa luna sa milumbeko.—Maheberu 13:15.
19 Ni kamuta ha lu ezi lindwa. Lu lika ku eza lika ka kutwisiso lu sa biuki likuka ze lukile. Ka nzila yeo, mizwale ba luna ba peta bukombwa bwa bona mwa linaha ze 234 mwa lifasi kaufela. Lu mamela kelezo ya Paulusi ya kuli lu ‘ipeye kwatas’a ba ba busa, ni kwatas’a malena; lu ye ka mulao; lu be ba ba lukela ku eza misebezi kaufela ye minde; lu si ke lwa nyefula mutu; lu sabe lindwa; lu be ni makeke; lu be ni musa hahulu kwa batu kaufela.’—Tite 3:1, 2.
20. Ba pilu ye bunolo ba ka fiwa mipuzo ifi?
20 Ba pilu ye bunolo ba ka fuyolwa hahulu-hulu. Jesu n’a ize: “Mbuyoti ki ya ba ba ishuwa [kamba ba pilu ye bunolo], kakuli ba ka ca sanda sa lifasi.” (Mateu 5:5) Kwa banyani ba Kreste ba ba tozizwe, ku tundamena ku ba ni pilu ye bunolo ki fo i tomile tabo ya bona ni kolo ya ku ba mwa Mubuso ku busa lifasi. Haili “buñata bo butuna bwa batu” ba “lingu ze ñwi” bona, ba tundamena ku ba ni pilu ye bunolo mi ba nyolelwa ku pila mwa Paradaisi fa lifasi le. (Sinulo 7:9; Joani 10:16; Samu 37:11) Ki lika kwa munati ze sa taha! Kacwalo, haike lu tokomele kupuliso yeo Paulusi n’a file Bakreste ba kwa Efese, kuli: ‘Cwale na mi lapela, na ni li mwa tolongo kabakala Mulena, kuli mu zamaye ka mukwa o swanela pizo ye mu bizizwe; mwa ku ishuwa kaufela, mwa ku ba ni musa.’—Maefese 4:1, 2.
Lundululo
• Ku zwa lituso mañi mwa ku bonisa bunolo
• mwa lubasi?
• mwa bukombwa bwa mwa simu?
• mwa puteho?
• Ba pilu ye bunolo ba sepisizwe mipuzo ifi?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 21]
Bunolo bu butokwa sihulu mwa lapa m’o batu ba si ba bulapeli bo bu swana
[Siswaniso se si fa likepe 21]
Bunolo bu tiisa buñwi mwa lubasi
[Siswaniso se si fa likepe 23]
Mu ikalabele ka pilu ye bunolo ni ka likute hahulu
[Siswaniso se si fa likepe 24]
Musa wa muelezi u kona ku tusa sifosi