Pilu Ye Bunolo I Butokwa Hahulu kwa Bakreste
Pilu Ye Bunolo I Butokwa Hahulu kwa Bakreste
“Mu apale . . . bunolo.”—MAKOLOSE 3:12.
1. Se si tisa kuli bunolo ibe kalemeno ka kande hahulu ki sifi?
MUTU wa pilu ye bunolo wa tabisa ku ba ni yena. Niteñi, ka mwa n’a taluselize Mulena Salumoni ya talifile, “lilimi le li bulela ka musa [kamba ka bunolo] li ka loba masapo.” (Liproverbia 25:15) Bunolo ki kalemeno ka kande hahulu ka ka tabisa kono ili ka ka m’ata.
2, 3. Bunolo ni moya o kenile li kopana cwañi, mi lu ka alakanya lika mañi mwa taba ye?
2 Muapositola Paulusi n’a balezi bunolo kwa “muselo wa Moya,” w’a bulezi kwa Magalata (Bagalata) 5:22, 23 (mwa Bibele ya Silozi ya mwa 1948 ye bizwa Testamente ye Nca). Linzwi la Sigerike le li tolokilwe “bunolo” mwa timana 23 mwa Bibele yeo ya Testamente ye Nca hañata li tolokiwanga kuli “ku ishuwa” kamba “musa” mwa litoloko ze ñwi za Bibele. Niti kikuli, ku t’ata ku fumana linzwi le li swana luli ni linzwi la Sigerike leo mwa buñata bwa lipuo ze ñwi kakuli linzwi la Sigerike leo ha li talusi musa kamba buishuwo bwa kwande; se li talusa ki bunolo ni sishemo sa mwa pilu. Se li talusa hape haki mikwa ya mutu, kono mihupulo ni se si mwa pilu ya hae.
3 Kuli lu utwisise hande taluso ni butokwa bwa bunolo, ha lu alakanyeñi mitala ye mine mwa Bibele. (Maroma 15:4) F’o, lu ka ituta kuli bunolo kiñi mi hape ni mo lu kona ku bela ni bona ni ku bu bonisa ku ze lu eza kaufela.
“Ki Nto ya Butokwa Fapil’a Mulimu”
4. Lu ziba cwañi kuli Jehova u nga bunolo ka butuna?
4 Bakeñisa kuli bunolo ki bo buñwi bwa muselo wa moya wa Mulimu, kw’a utwahala kuli bu balelwe kwa butu bo bunde-nde bwa Mulimu. Muapositola Pitrosi n’a ñozi kuli “moya o na ni musa ni bunolo” ki “nto ya butokwa fapil’a Mulimu.” (1 Pitrosi 3:4) Ee, bunolo ki kalemeno ka Mulimu; Jehova u k’a nga ka butuna. Leo luli ki libaka le li likani la kuli batanga kaufela ba Mulimu ba be ni bunolo. Kono Mulimu ya m’ata ote, yena ya pahami ka ku fitisisa mwa pupo yote, u bonisa cwañi bunolo?
5. Bakeñisa bunolo bwa Jehova, lu na ni sepo mañi?
5 Batu ba babeli ba pili, bo Adama ni Eva, ha ne ba tulile taelo ya Mulimu ye namile ya kuli ba si ke ba ca kwa kota ya ku ziba bunde ni bumaswe, ne ba cile kwateñi ka bomu. (Genese 2:16, 17) Ku tula taelo ka bomu k’o ne ku tisize kuli bona ni bana be ne ba ka pepa ba kenelwe ki sibi, lifu, ni ku kauhana ni Mulimu. (Maroma 5:12) Jehova niha n’a bile ni tukelo ye tezi ya ku eza katulo yeo, n’a si ka yumba simulamu lubasi lwa butu inge kuli u ba supile munwana. (Samu 130:3) Kono, kabakala sishemo sa hae ni ku sa keta ku ba ya t’ata—ili ku bonisa cwalo bunolo—Jehova a fa nzila yeo ka yona batu ba ba li mwa sibi ba kona ku sutelela ku yena kuli a ba katelwe. Ee, ka mpo ya sitabelo sa tiululo sa Mwan’a hae, Jesu Kreste, Jehova u lu konisa ku atumela lubona lwa hae lwa kwa lihalimu lu si na sabo kamba lukui.—Maroma 6:23; Maheberu 4:14-16; 1 Joani 4:9, 10, 18.
6. Mulimu n’a bonisize cwañi bunolo ka mwa n’a ezelize Kaine?
6 Kale pili Jesu a si ka taha fa lifasi, bunolo bwa Jehova ne bu bonahezi ha n’a ezelizwe matabelo ki bo Kaine ni Abele, bana ba Adama. Ka ku ziba lipilu za bona, Jehova a hana nubu ya Kaine mi a “talima” Abele ni nubu ya hae. Bakeñisa kuli Mulimu n’a ngile hande musepahali Abele ni sitabelo sa hae, Kaine a bilingana. Bibele i li: “Kaine a halifa hahulu, mi pata ya hae ya fetuha ye swabile.” Jehova a ezañi? Kana n’a nyemisizwe ki moya o maswe wa Kaine? Batili. Ka musa, a buza Kaine za n’a halifezi cwalo. Jehova mane a taluseza Kaine za ku eza kuli a ‘lumelelwe’ ki yena. (Genese 4:3-7) Ee, Jehova u bunolo hakalo!—Exoda 34:6.
Bunolo Bwa Tabisa mi Bwa Katulusa
7, 8. (a) Lu kona ku fita cwañi fa ku utwisisa bunolo bwa Jehova? (b) Manzwi a’ kwa Mateu 11:27-29 a patululañi ka za Jehova ni Jesu?
7 Ku ituta za bupilo ni bukombwa bwa Jesu Kreste ki ye ñwi ya linzila ze tusa hahulu kwa ku utwisisa tulemeno twa Jehova to tu ipitezi hahulu. (Joani 1:18; 14:6-9) Mwa Galilea, ili mwa silimo sa bubeli ku zwa fa n’a kalezi ku kutaza, Jesu a eza limakazo ze tuna mwa Korazini, Betsaida, Kapernauma, ni lifukambanda za teñi. Niteñi, buñata bwa batu ne li baikuhumusi, baiziniki, mi ba hana ku lumela. Jesu a eza cwañi? Niha n’a ba omanyize ili ku ba taluseza bumai bo ne bu ka tiswa ki ku sa lumela kwa bona, n’a utwezi makeke bokabusule ba ku bona, bo ʽam ha·ʼaʹrets, kakuli ne ba ziyelehile kwa moya.—Mateu 9:35, 36; 11:20-24.
8 Za n’a ba ezelize Jesu ne li bonisize kuli n’a “ziba Ndate” hande ni ku mu likanyisa. Jesu n’a memile be ne ba li batu-tu fela, kuli: “Mu tahe ku na mina kamukana ba ba katezi, ba ba imezwi, mi ni ka mi imulula. Mu itwese coko ya ka, mi mu itute ku na; kakuli ni na ni musa ni pilu ye bunolo, [mi] mu ka fumanela mioya ya mina pumulo.” Ku be ne ba hatelezwi, ao ne li manzwi a’ toba pilu, a’ katulusa. Ni luna kacenu a lu omba-omba. Haiba lu ikataza ku apala bunolo, u zibe lu ka balelwa ku bao ‘Mwana a lata ku ba taluseza’ Ndat’ahe.—Mateu 11:27-29.
9. Ki kafi kalemeno ka ka bat’o swana ni bunolo, mi Jesu u file mutala mañi o munde mwa taba yeo?
9 Mutu ya na ni pilu ye bunolo hape u na ni buikokobezo. Kono buikuhumuso bu isa kwa buikankabeki mi hañata bu kona ku tahiseza mutu ku eza ba bañwi ka buhali ni lunya. (Liproverbia 16:18, 19) Jesu n’a ikokobelize mwa bukombwa bwa hae kaufela bwa fa lifasi. Jesu ha n’a keni ka pelesa mwa Jerusalema mi a shaelwa kuli ki Mulena wa Majuda, inge ku sa siyezi mazazi a silezi kuli a bulawe, ni f’o n’a shutanela kwahule ni babusi ba lifasi. N’a talelelize za n’a polofitile Zakaria ka za Mesiya, ze li: “Bona Mulen’a hao ki yo, u taha ku wena ili ya musa, a pahami fa kambongolo kana ka mbongolo.” (Mateu 21:5; Zakaria 9:9) Mupolofita Daniele ya sepahala n’a boni pono m’o Jehova n’a fa Mwan’a hae bulena. Kono mwa bupolofita bwa pili ku b’o, n’a talusize Jesu ku ba “yo munyinyani kwa batu kaufela.” Bunolo ni buikokobezo kaniti za zamaelela.—Daniele 4:17; 7:13, 14.
10. Ki kabakalañi bunolo bwa Sikreste ha bu si bufokoli?
10 Bunolo bo bu tabisa bwa Jehova ni Jesu bu lu tusa ku sutelela kwa sibeli sa bona. (Jakobo 4:8) Kono bunolo haki bufokoli. Kwahule mane! Jehova, Mulimu ya m’ata ote, u na ni m’ata a matuna ni bulena. U halifiswanga hahulu ki bumaswe. (Isaya 30:27; 40:26) Jesu ni yena n’a sa lati ni hanyinyani ku biuka mwa niti, mane niha n’a lwaniswa ki Satani Diabulosi. N’a sa lumelezi pisinisi ya buputeleli ye ne ba eza baeteleli ba bulapeli ba mwa miteñi ya hae. (Mateu 4:1-11; 21:12, 13; Joani 2:13-17) Niteñi, n’a nga ka pilu ye bunolo bufokoli bwa balutiwa ba hae, mi n’a bu tiyela ka pilu-telele. (Mateu 20:20-28) Caziba yo muñwi wa za Bibele n’a natile fa sisupo ku talusa pilu ye bunolo cwana: “Bunolo ki kalemeno mo ku iputezi m’ata.” Haike lu be ni bunolo sina Kreste.
Ya Bunolo ka ku Fitisisa mwa Miteñi ya Hae
11, 12. Ha lu hupula mwa n’a utezwi Mushe, kiñi bunolo bwa hae ha ne bu zwile mubano?
11 Mutala wa bulalu o lu ka alakanya ki wa Mushe. Bibele i mu talusa kuli “ne li mutu ya musa hahulu [kamba ya bunolo hahulu], ku fita mutu ni mutu ya mwa lifasi.” (Numere 12:3) Manzwi ao ne a ñozwi ka puyelelo ya moya o kenile. Mushe, kakuli n’a na ni bunolo hahulu, n’a lata ku latelela litaelo za Jehova.
12 Mwa n’a utezwi Mushe ne ku ipitezi. Jehova n’a boni teñi kuli mwana yo wa bashemi ba Siheberu ba ba sepahala wa banduka ka nako ya mano a maswe ni bubulai. Mushe n’a anyisizwe ki bom’ahe, mi ne ba mu lutile hande ka za Mulimu wa niti, Jehova. Hasamulaho, Mushe a zwiswa habo ku y’o pila bupilo bo bu shutana ni bwa n’a ziba. Setefani Mukreste wa kwa makalelo ya n’a bulaezwi tumelo ya hae n’a kandekile kuli: “Mushe a lutwa butali kaufela bwa Maegepita; mi n’a na ni mata mwa ku bulela, ni mwa misebezi.” (Likezo 7:22) Tumelo ya hae ne i bonahezi ha n’a boni mo ne ba nyandisezwa bahabo yena ki bokapitao ba Faro. Bakeñisa kuli n’a bulaile Muegepita ya n’a boni a lindula Muheberu, Mushe n’a na ni ku baleha mwa Egepita ku ya kwa naha ya Midiani.—Exoda 1:15, 16; 2:1-15; Maheberu 11:24, 25.
13. Mabangatiko a Mushe mwa Midiani a ka lilimo ze 40 ne a mu lutileñi?
13 H’a li wa lilimo ze 40 za buhulu, Mushe n’a na ni ku iponela mwa lihalaupa. Mwa Midiani a katana bana ba 7 ba Reuwele, ba basizana. A ba tusa ku ka mezi ku nwisa mutapi o mutuna wa bondat’a bona. Likalibe bao ha ba kutile kwahae ba taluseza Reuwele ka tabo kuli “Muegepita” n’a ba lamulezi kwa balisana be ne ba ba toliya. Reuwele a mema Mushe, mi Mushe a t’o yaha ni lubasi l’o. Makandauko a hae n’a si ka mu kenya sikoto mwa pilu; hape n’a si ka mu tibela ku itwaeza bupilo bo bunca b’o. N’a sa lakaza ku eza tato ya Jehova. Mwa lilimo ze 40 ze telele, mwa n’a lisize lingu za Reuwele, ku nyala Zipora, ni ku uta bana ba hae, Mushe a ba ni kalemeno ka n’a til’o ya libubo ka kona, mi a ka shemuna. Luli, makandauko a Mushe n’a mu lutile bunolo.—Exoda 2:16-22; Likezo 7:29, 30.
14. Mu taluse nto ye n’e ezahezi Mushe ha n’a etelela Isilaele, ili ye n’e bonisize bunolo bwa hae.
14 Jehova ha s’a mu ketile ku etelela sicaba sa Isilaele, Mushe n’a sa na ni pilu ye bunolo. Mushe n’a bihezwi ki mutangana yo muñwi kuli Elidadi ni Medadi ne ba polofita mwa mafulo—nihaike ne ba siyo Jehova ha n’a sululezi moya wa hae fahalimw’a banna-bahulu ba 70 be ne ba ka tusanga Mushe. Joshua a li: “Mushe [muñ’a] ka, u ba hanise!” Mushe ka bunolo bwa hae a alaba kuli: “Kikuli wa ni utwela butuku? Mawe, mutu ni mutu mwa sicaba kaufela sa [Muñ’a] Bupilo, kabe ki mupolofita, mi [Muñ’a] Bupilo kab’a ka beya Moya wa hae ku bona!” (Numere 11:26-29) Bunolo ne bu ombalisize batu bao.
15. Nihaike Mushe n’a si ka petahala, ki kabakalañi mutala wa hae ha u li o munde?
15 Muta o muñwi, Mushe ku bonahala kuli n’a bolomokilwe ki bunolo bwa hae. Kwa Meriba, bukaufi ni Kadeshi, a keshebisa ku lumbeka Jehova, yena Muñ’a Limakazo. (Numere 20:1, 9-13) Nihaike Mushe n’a si ka petahala, tumelo ya hae ye sa zikinyehi ne i mu tusize mwa bupilo bwa hae kaufela, mi bunolo bwa hae bo bu zwile mubano bw’a lu susumeza niheba kacenu.—Maheberu 11:23-28.
Buhali ni Bunolo
16, 17. Lu ituta temuso ifi kwa taba ya bo Nabali ni Abigaili?
16 Mwa nako ya Davida, ne ku ezahezi nto ye li temuso ku luna. F’o mupolofita wa Mulimu, Samuele, kihona ha n’a sa z’o shwa. Taba ki ya Nabali ni musal’a hae, Abigaili. Batu bao ne ba shutana luli! Abigaili n’a “na ni kutwisiso hahulu,” kono munn’a hae yena “n’a li tata, a li ya maswe mwa mizamao ya hae.” Nabali a hana ka kashwau ku fa lindwalume za Davida lico ze ne ba kupile, imi ne ba tusize kwa ku sileleza mitapi ye mituna ya Nabali kwa masholi. Ka ku halifa ka tukelo, Davida ni sitopa sa lindwalume za hae ba nga mikwale ya bona kuli ba y’o lwanisa Nabali.—1 Samuele 25:2-13.
17 Ze n’e ezahezi ha li y’o welanga mwa lizebe za Abigaili, kapili-pili a lukisa linkwa, veine, nama, ni mañende a sisansa sa veine ni a lifeiga, kihona a patoka Davida. A itilelela ku yena kuli: “Mulatu u tahe ku na [muñ’a] ka! mulatu u tahe ku na! Na ku lapela, u lumelele mutang’a hao a ambolele mwa lizebe za hao, mi u utwe manzwi a mutang’a hao.” Buishuwo bwa Abigaili ha n’a itilelela bwa kuyula buhali bwa Davida. Davida ha s’a utwile manzwi a Abigaili, a li: “Ku lumbwe [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa Isilaele ya ku lumile ku t’o ni katanyeza kacenu le. Ku bubekwe ni kutwisiso ya hao, ku bubekwe ni wena ya ni tibezi kacenu, kuli ni si ke na y’o sulula mali.” (1 Samuele 25:18, 24, 32, 33) Buhali bwa Nabali kwa mafelelezo bwa mu bulaisa. Bakeñisa kuli n’a na ni tulemeno to tunde, Abigaili kwa mafelelezo yena a ba ni tabo ya ku nyaliwa ki Davida. Pilu ya hae ye bunolo ki mutala ku bote ba ba sebeleza Jehova kacenu.—1 Samuele 25:36-42.
Mu Tundamene ku Ba ni Bunolo
18, 19. (a) Ha lu apala bunolo, ku ezahala licinceho mañi ku luna? (b) Lu kona ku tusiwa kiñi ku itekula hande?
18 Kaniti, bunolo ki bwa butokwa. Haki ku eza fela lika ka musa; ki moya o munde o katulusa ba bañwi. Mwendi kwakale ne lu twaezi ku bulela ka buhali ni ku eza ka kutokwa sishemo. Kono ha se lu itutile Bibele, lwa fetuha mi lwa ba ni silikani. Paulusi n’a bulezi za ku fetuha k’o ha n’a elelize Bakreste ka yena kuli: “Mu apale maikuto a na ni makeke, ni musa, ni buikokobezo, ni bunolo, ni pilu-telele.” (Makolose 3:12) Bibele i likanya ku fetuha k’o sina ku fetuha kwa libatana ze buhali ze cwale ka sitongwani, ngwe, tau, bere, ni sibili, ili ku ba limunanu za kozo, ze cwale ka ngunyana, mwan’a puli, namani, ni komu. (Isaya 11:6-9; 65:25) Licinceho za butu zeo ki ze tuna hahulu kuli mane ba ba li bonanga ba ikomokelanga. Kono luna ka licinceho zeo lu fa mazoho kwa moya wa Mulimu, kakuli bunolo ki o muñwi wa muselo o munde hakalo wa moya w’o.
19 Kana seo si talusa kuli, ha se lu fetuhile cwalo ni ku ineela ku Jehova, ha lu sa tokwa ku sebeleza fa ku ba ni pilu ye bunolo? Batili. Ka mutala, liapalo ze nca li tokwa ku tokomelwa nako kaufela kuli li be ze kenile kamita, ze iketile. Ku ukumela mwa Linzwi la Mulimu ni ku kengeyela mitala y’e ku lona ku lu tusa ku itekula sinca. Siiponi sa Linzwi la Mulimu le li tahile ka moya si bonisañi ka za mina?—Jakobo 1:23-25.
20. Lu ka fita cwañi fa ku kona ku bonisa bunolo?
20 Ka sipepo, batu ba shutana mo ba inezi. Batanga ba bañwi ba Mulimu ha ba katazehangi ku bonisa bunolo sina ba bañwi. Nihakulicwalo, Bakreste kaufela ba tokwa ku hulisa muselo wa moya wa Mulimu, hamoho ni bunolo. Paulusi n’a layile Timotea, kuli: “U tundamene mwa ku luka, ni mwa bulapeli, ni tumelo, ni lilato, ni pilu-telele, ni musa [kamba bunolo].” (1 Timotea 6:11) Pulelo ye li “u tundamene” i bonisa kuli buikatazo bw’a tokwahala. Bibele ye ñwi i toloka kelezo yeo kuli ‘u ise pilu ya hao kwa.’ (New Testament in Modern English, ye tolokilwe ki J. B. Phillips) Ha mu ikataza ku kengeyela mitala ye minde ye mwa Linzwi la Mulimu, ya kona ku mi kena, inge nto ye calilwe mwa pilu ya mina. I ka mi fetula ni ku mi supeza nzila.—Jakobo 1:21.
21. (a) Ki kabakalañi ha lu swanela ku tundamena ku ba ni bunolo? (b) Taba ye tatama i ka talimañi?
21 Mo lu ezeza ba bañwi ku bonisa zwelopili ya luna mwa taba yeo. Mulutiwa Jakobo u buza kuli: “Kana ku mina ku na ni ya na ni butali ni kutwisiso?” H’a feza u li: “A bonahalise ka muzamao wa hae o munde kuli misebezi ya hae i eziwa ka musa [kamba ka pilu ye bunolo] o lukela mutu ya butali.” (Jakobo 3:13) Lu kona ku bonisa cwañi kalemeno ka Sikreste kao fa lapa, mwa bukombwa bwa Sikreste, ni mwa puteho? Taba ye tatama i fa likuka ze tusa.
Lundululo
• Mu itutileñi ka za bunolo kwa mutala wa
• Jehova?
• Jesu?
• Mushe?
• Abigaili?
• Ki kabakalañi ha lu tokwa ku tundamena ku ba ni bunolo?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 16]
Ki kabakalañi Jehova ha n’a katezwi nubu ya Abele?
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Jesu n’a bonisize kuli bunolo ni buikokobezo za zamaelela
[Siswaniso se si fa likepe 18]
Mushe n’a file mutala o munde wa bunolo