Likuka za Bulapeli—Li Libile Kai?

“Batu ba 30 ba ba lela ku nyalana ba ya kwa mukopano wa [Katolika] wa manzibwana ko ba y’o ndangwa. Mwahal’a bona, ki ba balalu fela ba ba ipapata ku ba ni tumelo.”

La Croix, mutende wa Sifura wa Katolika.

LIKUKA za bulapeli za mbalanda. Fa likepe la yona la pili, koranta ya July 12, 1999, ya Newsweek ne i buzize kuli: “Kana Mulimu U Shwile?” Koranta yeo i alaba kuli, kwa wiko wa Yurope ku bonahala kuli luli Mulimu u shwile. Ka ku fa piho ka za mukopano wa Keleke ya Katolika o n’o ezelizwe mwa Rome ka October ya silimo seo, mutende wa Sifura o bizwa Le Monde n’o ize: “Keleke ya Katolika i fumana hahulu t’ata ku kolwisa batu kakuli batu ba nyikwile litaba zeo. . . . Mwa Italy, balapeli ba Katolika ha ba sa lumelelana. . . . Mwa Germany, likañi ka za tupatela to tu talima za ku sulula limba li ekeza kwa lifapano mwahal’a papa ni batu ba ba sa tabeli ku bulelelwa za ku eza. Batu ba bañwi se b’a nga kuli [Netherlands] i lumeleza hahulu mizamao ya batu ni kezo ya ku fuulula bakuli bakeñisa ku fela kapili kwa Bukreste mwa naha yeo.”

Lika zeo z’a ezahala ni mwa linaha ze ñwi. Ka 1999, yo muhulu wa mabishopu mwa Canterbury, George Carey, n’a lemusize kuli keleke ya Church of England ne i “ka wa hamulaho wa lilimonyana.” Mwa taba ye li “Ku Fela kwa Bukreste mwa Yurope,” mutende wa Sifura o bizwa Le Figaro n’o ize: “Ncwa yeo i kai ni kai. . . . Batu ba hanelela ku honona likuka za muzamao ni za bulapeli.”

Batu Ha Ba Sa Lata Hahulu za Bulapeli

Mwa Yurope, batu ha ba sa yanga hahulu kwa keleke. Ki ba ba sa kwani 10 pesenti ba Katolika ba mwa France ba ba yanga kwa Misa la Sunda ni la Sunda, mi ki 3 kamba 4 pesenti fela ya Makatolika ba mwa Paris  ba ba yanga kamita kwa keleke. Palo ye swana kamba ye nyinyani ni ku fita se i lemuhilwe ni mwa linaha za United Kingdom, Germany, ni za Scandinavia.

Nto ye bilaeza hahulu ba bahulu ba bulapeli ki ku fukuzeha kwa palo ya ba ba bata ku kena buprisita. Mwa lilimo ze sa kwani mwanda, palo ya baprisita mwa France i wile maswe. Kale mwahal’a bayahi ba 10,000 ne ku fumaneha baprisita b’a 14, kono kacenu se ku fumaneha ibat’o ba muprisita a li muñwi mwahal’a bayahi b’a 10,000. Mwa Yurope kaufela, se ku fumaneha sihulu baprisita be se ba hulile, mi ni mwa linaha ze cwale ka Ireland ni Belgium ha ku sa na hande baprisita. Mi hape, palo ya banana ba ba iñolisanga mwa litopa za katekisema ya fukuzeha, ili ku tahisa kuli batu ba kakanye ka za haiba Keleke ya Katolika ya kona ku tiya hape.

Batu ha ba sa sepa hahulu bulapeli. Ki 6 pesenti fela ya Mafura ba ba lumela kuli “niti i kona ku fumaneha fela mwa bulapeli bu li buñwi,” hailif’o mwa 1981 ne li 15 pesenti mi mwa 1952 ne li 50 pesenti. Ku sa tabela bulapeli se ku ekezeha. Palo ya batu ba ba li haki ba bulapeli bufi kamba bufi i pahami, ili ku zwa 26 pesenti mwa 1980 ku fita fa 40 pesenti mwa 2000.—Les valeurs des Français—Évolutions de 1980 à 2000 (Likuka za Sifura—Ku Zwa 1980 ku isa 2000).

Cinceho Ye Tuna ya Likuka za Muzamao

Likuka za muzamao ni zona za mbalanda. Sina mo se ku bulelezwi, balapeli ba bañata ba hana litaelo ka za muzamao ze ba fiwa ki likeleke za bona. Ha ba lumeli kuli baeteleli ba bulapeli ba na ni tukelo ya ku ba bulelela mwa ku pilela. Batu ba ba swana ba ba lumelelana ni mayemo a papa fa litukelo za butu ba hana ku mu utwa h’a bulela z’e ba ama ka sibili. Ka mutala, batu ba bañata, mane nihaiba bosinyalana ba bañata ba Makatolika, ha ba lumelelani ni yena mwa taba ya za ku tibela lupepo.

Mubonelo w’o u fumaneha kwa balapeli ni ku ba ba sa lapeli, bafi kamba bafi. Likezo ze nyaziwa fo ku sweu ki Mañolo a Kenile z’a tuhelelwa. Lilimo ze 20 kwamulaho, 45 pesenti ya ba kwa France ne ba hanyeza kalombe. Kacenu, 80 pesenti ba li ka lukile. Nihaike kuli buñata ba lumela kuli batu ba swanela ku sepahala mwa linyalo, ki 36 pesenti fela ya ba ba nyaza bubuki.—Maroma 1:26, 27; 1 Makorinte 6:9, 10; Maheberu 13:4.

Sikopekope sa Litumelo

Mwa linaha ze zwezipili, batu se ba iketela mwa ku lapelela ili m’o mañi ni mañi a iketela za ku lumela. Lituto ze ñwi ba li amuhela, kono ze ñwi ba li hana. Ba bañwi ba ipapata kuli ki Bakreste kono ba lumela mwa mukubilu, mi ba bañwi ba lumela litumelo za bulapeli bu sili. (Muekelesia 9:5, 10; Ezekiele 18:4, 20; Mateu 7:21; Maefese 4:5, 6) Buka ya Les valeurs des Français ne i bulezi ngambu kuli balumeli ba bañata kacenu ba sweli ku tuhela ku latelela lituto za likeleke.

Kono, moya wa ku iketela mwa ku lapelela u lubeta. Jean Delumeau, caziba wa litaba za bulapeli ili wa kopano ya Institut de France, u lumela kuli ha ku konahali kuli mutu a iketele litumelo ku si na ku latelela bulapeli bo bu tomilwe. U li: “Tumelo ha i koni ku pila haiba i sa tomi fa litumelo za bulapeli bu li buñwi.” Likuka ze nde za bulapeli ni likezo za teñi li lukela ku lumelelana ni bona bulapeli b’o. Kona ku lumelelana k’o ku kona ku fumanwa kai mwa lifasi le li tezi licinceho le?

Bibele mukatumbi i lu hupulisa kuli ki Mulimu ya toma likuka za muzamao, nihaike u tuhelela batu ku iketela ku latelela kamba ku sa latelela likuka zeo. Bolule-lule mwa lifasi kaufela ba lumela kuli buka yeo ye s’e kutekilwe ka lilimo-limo ya tusa kacenu ni kuli ki ‘lumonyi lwa mwa mautu a bona ni liseli la mwa nzila ya bona.’ (Samu 119:105) Ne ba fitile cwañi fa ku lumela cwalo? Puzo yeo i ka alabiwa mwa taba ye tatama.