Linyalo Le Li Si Ka Libelelwa la Boazi ni Ruti

BATU fa sihoto se si fakaufi ni Betelehema ba patehile. Se li manzibwana. Munko o munati wa likobe ze besizwe u zibisa babeleki ba ba katezi kuli se li nako ya ku ca. Mañi ni mañi u ka ikola ze zwile mwa mabote a hae.

Boazi, muñ’a masimu wa mufumi, u ca ni ku nwa ni ku kula mi u ikatulusa kwatuko a libunda le lituna la mabele. Hamulaho, batu ba tuhela ku kutula, mi mañi ni mañi u bata kwa ku pumulela hande. Boazi, u tabile, mi cwale u ikapesa ni ku ya mwa buloko.

Ku Shondalela mwa Lififi

Fahal’a busihu, Boazi u pasumuka inz’a njanja silami. U komoka ku bona kuli u apuzwi kwa mahutu mi ku na ni mutu ya lobezi kwateñi! Ka ku sa ziba kuli ki mañi mwa lififi, u buza kuli: “Ki wena mañi?” U alabiwa ki linzwi la musali le li li: “Ki na Ruti, mutang’a hao. U nge neku le liñwi la kubo ya hao, u apese mutang’a hao, kakuli u wahesu.”—Ruti 3:1-9.

Ba ambolisana mwa lififi. Basali ha ba yangi cwalo kwa sihoto. (Ruti 3:14) Niteñi, ka ku lumelelwa ki Boazi, Ruti u zwelapili ku lobala kwa mahutu a hae ku fitela masa ha patalala kihona a zuha ni ku ya, kuli batu ba si ke ba ba nahanela bufosi.

Kana ne ba kopani ka ku bata ku eza buhule? Kana munna ya fumile wa musupali y’o n’a shembiwa ki Ruti—mbelwa wa mubotana, ya zwa kwa naha ya batu ba ba sa lapeli? Kamba mwendi Boazi ka ku lemuha miinelo ya Ruti ni buinosi bwa hae, n’a shemba Ruti? Batili. Ze n’e ezahezi luli li ama busepahali ni lilato ku Mulimu. Mi hape ze n’e ezahezi zeo z’a shwisa makeke.

Kono Ruti ki mañi? Mulelo wa hae ki ufi? Mi munna y’o wa mufumi, Boazi, ki mañi?

“Musali Ya Na ni Mikwa Ye Minde”

Lilimo-limo taba ye isi ka ezahala kale, mwa Juda ne ku keni lukupwe. Lubasi lwa batu ba bane ba Maisilaele—ili Elimeleki; musal’a hae, Naomi; ni bana ba bona ba babeli, bo Mahaloni ni Kilyoni—ne ba tutezi kwa naha ya Moabi ko ne ku na ni lico. Bana ba bona ba yo nyala basali ba babeli ba Mamoabi, bo Ruti ni Olipa. Banna ba bona ha se ba shwile mwa Moabi, basali ba balalu bao ba utwa kuli mwa Isilaele ne se ku na ni lico. Kacwalo Naomi—yo cwale n’a s’a li mbelwa, ya swabile, ya sina bana kamba baikulu—a lela ku kuta kwa naha ya habo.—Ruti 1:1-14.

Mwa musipili wa ku ya kwa Isilaele, Naomi a kolwisa Olipa ku kutela kwa sicaba sa habo. Ku tuha f’o, Naomi a li ku Ruti: “Bona, mwanahenu u kutezi kwa sicaba sa habo, ni kwa  milimu ya habo; latelela mwanahenu kw’a ile.” Kono Ruti a li: “U si ke wa ni pihelela kuli ni ku siye, . . . kakuli ni ka ya k’o ka ya, . . . sicaba sa hao ikaba sicaba sa ka, mi Mulimu wa hao ibe Yena Mulimu wa ka; ni ka y’o shwela m’o ka y’o shwela, ni ku yepelwa mwateñi.” (Ruti 1:15-17) Kacwalo limbelwa ze peli ze shebile zeo za kutela kwa Betelehema. Teñi k’o ba mwa munzi wa habo ba tabiswa ki lilato ni pabalelo ya Ruti ku mukwenyan’a hae, kuli mane ba mu nga kuli n’a ‘na ni tuso ku fita bana ba Naomi ba bashimani ba 7.’ Ba bañwi ne ba talusize Ruti kuli ki “musali ya na ni mikwa ye minde.”—Ruti 3:11; 4:15.

Kutulo ya mabele ha i kalisa mwa Betelehema, Ruti a li ku Naomi: “U ni lumelele ni y’o bubula makunka mwamulaho a mutu ya ka ni shemuba.”—Ruti 2:2.

Ha yo kumbuluka u mwa simu ya Boazi, wahabo mukwenyan’a hae, Elimeleki. U kupa muzamaisi ku mu lumeleza ku bubula. U bubula ka t’ata luli, mi muzamaisi u babaza musebezi wa hae ku Boazi.—Ruti 1:22–2:7.

Musilelezi ni Mutusi

Boazi ki mulapeli wa Jehova y’a tiile. Kakusasana ni kakusasana, Boazi n’a lumelisa bakutuli ba hae, a li: “[Muñ’a] Bupilo a be ni mina,” mi bona ne ba alaba kuli: “[Muñ’a] Bupilo a ku fuyole!” (Ruti 2:4) Ha s’a lemuhile ku sebeza ka t’ata kwa Ruti ni ku ziba busepahali bwa hae ku Naomi, Boazi u fa Ruti litaelo za butokwa za ku bubula. Ka bukuswani, u mu bulelela kuli: ‘U ine mwa simu ya ka; ha u tokwi ku ya ku sili. U siyale mo ni basizana ba ka; ha u na ku kena mwa butata. Ni laezi batangana kuli ba si ke ba ku swala. Ha u ka shwa linyolwa, ba ka ku kela mezi.’—Ruti 2:8, 9.

Ruti u kubama ni ku bulela kuli: ‘Kiñi ha ni fumani ku ezwa ka sishemo ki wena, kanti ni mutu wa muzwahule?’ Boazi u alaba kuli: ‘Ni zibisizwe kaufela m’o ezelize mukwenyan’a hao, munn’a hao a li ku tokwahalela—m’o tuhelezi ndat’aho ni m’aho, bahenu, ni naha y’o pepezwi ku yona, ku to ba mwa sicaba s’o n’o sa zibi pili. [Muñ’a] Bupilo a ku fe mupuzo kwa musebezi wa hao, mi ibe mupuzo o tezi.’—Ruti 2:10-12.

Boazi ha liki ku colaula Ruti kuli a mu late. W’a mu babaza luli. Ruti u ikokobeza ha buniti, mi u itumela ku yena kwa ku mu wisa pilu. U bona kuli pabazo yeo ha i mu lukeli mi u zwelapili ku sebeza ka t’ata ni ku fita. Ka nako ya ku ca, Boazi u biza Ruti, u li: ‘Sutelela, u t’o ca buhobe, u sunse lico za hao mwa vinegar.’ Wa ca ku kula mi u buluka lico ze ñwi kuli a shimbele kwateñi Naomi.—Ruti 2:14.

Kwa mafelelezo a ku bubula, Ruti u taza sikala sa mabele. U si shimba ni lico za n’a siile ku isa kwa hae ku Naomi. (Ruti 2:15-18) Ka ku tabiswa ki buñata, Naomi u buza kuli: “U il’o bubula kai kacenu? . . . Ya ku tokomezi a lumbwe!” Ka ku ziba kuli ki Boazi, Naomi u li: “A fuyolwe ki [Muñ’a] Bupilo, Yena ya s’a liseli ku eza ka musa ba ba pila ni ba ba shwile!  . . . Munna yo ki wa lusika lwa hesu, ki yo muñwi wa bahabo luna.”—Ruti 2:19, 20.

Ku Fumana ‘Sibaka sa Pumulo’

Ka ku lakaza ku fumanela mukwenyan’a hae ‘sibaka sa pumulo,’ kamba ndu, Naomi u itusisa muinelo w’o kwa ku kupa muliululi, ka ku lumelelana ni Mulao wa Mulimu. (Livitike 25:25; Deuteronoma 25:5, 6) Cwale Naomi u laela Ruti ka za muezezo o sebeza hande, mane o tabisa—ili mukwa wa ku swasa ka ona Boazi. Ha s’a itukiselize ni ku laelwa hande, Ruti u ya busihu kwa sihoto sa Boazi. U mu fumana u mwa buloko. U mu apula kwa mahutu ni ku mu libelela kuli a zuhe.—Ruti 3:1-7.

Boazi h’a zuha, kezo ya Ruti yeo i mu tusa luli ku utwisisa kupo ya Ruti ya kuli ‘a nge neku le liñwi la kubo ya hae, a apese mutang’a hae.’ Kezo ya Ruti i tusa musupali wa Mujuda y’o ku lemuha tamo ya hae ya ku ba muliululi, kakuli n’a li wahabo munn’a Ruti, yena Mahaloni.—Ruti 3:9.

Ku pota kwa Ruti busihu ne ku si ka libelelwa. Kono muhato wa Boazi u bonisa kuli ku bata ku liululwa kwa Ruti ne si nto ye n’e si ka libelelwa. Boazi n’a tabela ku eza za n’a kupile Ruti.

Ruti u lukela ku ba ya n’a utwahala ku ikalelwa, ili ku tahisa kuli Boazi a mu tiise pilu kapili-pili kuli: “Cwale mwan’a ka, si sabi; kakuli nyangela ya sicaba sa munzi wa hesu ba ziba kuli u musali ya na ni mikwa ye minde.”—Ruti 3:11.

Se si bonisa kuli Boazi n’a boni kezo ya Ruti ku ba ya ka busepahali ki manzwi a hae a’ li: “U fuyolwe ki [Muñ’a] Bupilo mwan’aka, kakuli s’o eza cwale mwamulaho ki se sinde ku fita z’o ezize pili.” (Ruti 3:10) Pili Ruti n’a bile ni musa ku Naomi. Za n’a ezize mwamulaho kikuli n’a itatezi ku itibahaza ku Boazi, munna wa musupali hahulu, kakuli n’a li muliululi. N’a tabezi ku pepa bana mwa libizo la Mahaloni, munn’a hae ya n’a shwile, ni Naomi.

Muliululi W’a Itatula

Habusa kakusasana, Boazi u biza muhabo, ya bizwa “Ngete,” ya n’a li wahabo Naomi yo mutuna ku fita Boazi. Fapil’a ba ba yahile mwa munzi ni fapil’a ba bahulu ba sicaba, Boazi u li: ‘Ni ize, swanelo kikuli ni ku zibise tukelo ya hao ya kuli u leke ku Naomi neku le liñwi la naha ye n’e li ya munn’a hae Elimeleki, kakuli u lukela ku i lekisa.’ Boazi u ekeza kuli: ‘Kana u ka i leka? Hakusicwalo, na ni ka i leka.’ Ha utwa cwalo, Ngete u bonisa kuli u ka i leka.—Ruti 4:1-4.

Kono ku na ni nto ye ka komokisa Ngete! Cwale Boazi u bulela fapil’a lipaki kaufela kuli: “Lizazi l’o ka leka simu ku Naomi, swanelo kikuli u i leke ni ku Ruti wa Mumoabi, musal’a mutalahali; ilikuli u zuse libizo la mutalahali fa sanda sa hae.” Ka ku saba kuli  mwendi u ka sinya sanda sa hae, muhabo y’o u hana tukelo ya hae ya ku ba muliululi ka ku bulela kuli: “Na ha ni koni ku i liulula.”—Ruti 4:5, 6.

Ka ku ya ka sizo, mutu ya hana ku liulula n’a na ni ku tubula sikatulo sa hae, ni ku si fa wahabo. Kacwalo muliululi y’o ha bulelela Boazi kuli, “Itekele yona ili wena,” u tubula sikatulo sa hae. Kacwalo Boazi u bulelela ba bahulu ni sicaba kaufela kuli: “Kacenu ki mina lipaki za kuli ni lekile ku Naomi linto kaufela ze ne li za Elimeleki, ni linto ze ne li za Kilyoni ni za Mahaloni. Ni Ruti wa Mumoabi musal’a Mahaloni, ni [itiululezi] yena, ibe musal’a ka, kuli ni zuseze fateñi libizo la mutalahali fa sanda sa hae, . . . kacenu mu lipaki.”—Ruti 4:7-10.

Batu kaufela be ne ba li fa kuta ba li: “[Muñ’a] Bupilo a eze musali yo ya kena mwa ndu ya hao, mw’a n’a ezelize Rahele ni Lea, bona ba babeli ba ba kile ba yaha ndu ya Isilaele; u bonahalise mata a hao mwa Efrata, mi libizo la hao li zibwe mwa Betelehema.”—Ruti 4:11, 12.

Ka tumelezo ya sicaba, Boazi u nga Ruti ku ba musal’a hae. U mu pepela mwana wa mushimani wa libizo la Obedi, mi kacwalo Ruti ni Boazi ba ba bokukw’a Mulena Davida ni ba Jesu Kreste.—Ruti 4:13-17; Mateu 1:5, 6, 16.

“Mupuzo O Tezi”

Mwa taba ye kaufela, ku kala ka ku lumelisa babeleki ba hae ka musa ku isa kwa ku amuhela buikalabelo bwa ku sileleza libizo la Elimeleki, Boazi u bonisa kuli ki mutu yo munde—ili munna ya sa zina-zini ni y’a m’ata. Mi hape n’a li munna ya na ni buiswalo, tumelo, ni busepahali. Hape Boazi n’a na ni sishemo, musa, muzamao o munde, mi n’a utwa litaelo za Jehova.

Ruti u zibahala hahulu ka lilato la hae ku Jehova, ka musa wa hae ku Naomi, ni ka ku sebeza ka t’ata ni buikokobezo bwa hae. Ki kabakaleo batu ne ba mu nga kuli ki “musali ya na ni mikwa ye minde.” N’a sa ci “buhobe bwa buzwa,” mi kabakala ku sebeza ka t’ata kwa hae, n’a na ni za ku ikabela ni mukwenyan’a hae ya n’a li mwa butokwi. (Liproverbia 31:27, 31) Ka ku babalela Naomi, Ruti u lukela ku ba ya n’a ikutwile tabo ye zwa mwa ku fana.—Likezo 20:35; 1 Timotea 5:4, 8.

Lu fumana mitala ye minde hakalo mwa buka ya Ruti! Naomi u hupulwa ki Jehova. Ruti u amuhela “mupuzo o tezi” wa ku ba kuku wa Jesu Kreste. Boazi u fiwa “musali ya na ni mikwa ye minde.” Haili luna, lu fumana mitala ya tumelo kwa batu bao.

[Mbokisi fa likepe 26]

Sepo I Teñi

Haiba mu ikutwa kuli mu pila mwa linako ze sa tabisi, likande la Ruti li kona ku mi fa sepo. Buka ya Ruti i fa mafelelezo a mande kwa buka ya Baatuli. Buka ya Ruti i bulela m’o Mulimu n’a itusiselize mbelwa ya shebile wa kwa naha isili ya Moabi kwa ku fa sicaba sa hae mulena. Ka ku shutana ni ze mwa buka ya Baatuli, tumelo ya Ruti i benya sina liseli mwa nako yeo.

Ka ku bala likande la Ruti, mwa kona ku ba ni sepo ya kuli linako li be ze t’ata limane, Mulimu kamita w’a babalela sicaba sa hae ni ku peta milelo ya hae.