Kreste U Bulela kwa Liputeho
Kreste U Bulela kwa Liputeho
“Ki ze, z’a bulela yena ya sweli linaleli ze 7 mwa lizoho la hae la bulyo.”—SINULO 2:1.
1, 2. Ki kabakalañi ha lu swanela ku isa pilu ku za n’a bulezi Kreste kwa liputeho ze 7 za kwa Asia Minor?
JESU KRESTE, mwana wa libanda ku Jehova, ki yena Toho ya puteho ya Sikreste. Kuli puteho ya balateleli ba hae ba ba tozizwe i be ye si na litiba, Kreste u sebelisa butoho bwa hae ka ku ba babaza ni ku ba kalimela. (Maefese 5:21-27) Ku na ni mitala ya zeo mwa Sinulo likauhanyo 2 ni 3, mo lu fumana manzwi a Jesu a ku kalimela ni a’ lilato a n’a bulelezi liputeho ze 7 za kwa Asia Minor.
2 Pili a si ka utwa manzwi a Jesu kwa liputeho ze 7, muapositola Joani n’a bile ni pono ya “lizazi la Mulena.” (Sinulo 1:10) “Lizazi” leo ne li kalisize muta Mubuso wa Mesiya ne u tomilwe ka 1914. Kacwalo, za n’a bulezi Kreste kwa liputeho zeo li butokwa hahulu-hulu mwa mazazi a maungulelo a. Susuezo ni kelezo ya hae li lu tusa ku talimana ni linako ze t’ata ze.—2 Timotea 3:1-5.
3. “Linaleli,” “mangeloi,” ni “malambi a gauda” a n’a boni muapositola Joani li yemelañi?
3 Joani n’a boni Jesu Kreste ya filwe kanya, ya “sweli linaleli ze 7 mwa lizoho la hae la bulyo” ni ku “zamaya fahali a malambi a gauda a 7,” ili ku talusa liputeho. “Linaleli” ki “mangeloi a (liputeho, NW) ze 7.” (Sinulo 1:20; 2:1) Fokuñwi, linaleli li yemelanga mangeloi, kono Kreste n’a si ke a itusisa mutu ku ñola litaba ze ama libupiwa za moya. Kacwalo, “linaleli” zeo li swanela ku ba ze yemela baokameli ba ba tozizwe ka moya, kamba litopa za maeluda. Linzwi la “mangeloi” li talusa kalulo ya bona ya ku ba linumwana. Bakeñisa kuli kopano ya Mulimu i hulile, “sikombwa se si sepahala” hape si ketile banna ba ba swanela kwa “lingu ze ñwi” za Jesu kuli ba be baokameli.—Luka 12:42-44; Joani 10:16.
4. Maeluda ba tuseha cwañi ka ku teeleza ku z’a bulela Kreste kwa liputeho?
4 “Linaleli” zeo li mwa lizoho la Jesu la bulyo—mwa m’ata, tamaiso, sishemo, ni silelezo ya hae. Kacwalo, li ikalabela ku yena. Ka ku utwa za n’a bulezi ku ye ñwi ni ye ñwi ya liputeho zeo ze 7, maeluda kacenu ba bona mo ba kona ku talimanela ni miinelo ye swana. Kaniti, Bakreste bote ba tokwa ku utwa Mwan’a Mulimu. (Mareka 9:7) Kacwalo, ki lifi ze lu kona ku ituta ka ku teeleza Kreste ha nze a bulela kwa liputeho?
Kwa Lingeloi la kwa Efese
5. Efese n’e li munzi o cwañi?
5 Jesu n’a babalize ni ku nyaza puteho ya mwa Efese. (Mu bale Sinulo 2:1-7.) Mwa munzi o onyokile w’o, o kwa likamba la kwa wiko wa Asia Minor, ili wa lipisinisi ni bulapeli, ne ku na ni tempeletuna ya Diana, mulimu wa musali. Nihaike kuli mwa Efese ne ku tezi buhule, bulapeli bwa buhata, ni mabibo, Mulimu n’a fuyozi bukombwa bwa muapositola Paulusi ni ba bañwi mwa munzi w’o.—Likezo, kauhanyo 19.
6. Bakreste ba ba sepahala kacenu ba swana cwañi ni ba kwa Efese wa kwaikale?
6 Kreste n’a babalize puteho ya mwa Efese, kuli: “Ni ziba misebezi ya hao, ni ku ikataza kwa hao, ni ku tiya pilu kwa hao, ni kuli ha u koni ku lumelelana ni ba ba maswe; mane u likile ba ba ipiza baapositola, be isi bona, mi wa ba fumana kuli ki mahata.” Kacenu, liputeho za balateleli ba niti ba Jesu ni zona li eza misebezi ye minde, ku ikataza, ni ku tiya pilu. Ha ba swalisani ni mizwale ba ba maswe ba ba bata ku ngiwa sina baapositola. (2 Makorinte 11:13, 26) Sina ba kwa Efese, Bakreste ba ba sepahala kacenu ha ba “koni ku lumelelana ni ba ba maswe.” Kacwalo, kuli ba tiiseze bukeni bwa bulapeli bwa Jehova ni ku sileleza puteho, ha ba ezi sango ni bakwenuheli ba ba sa baki.—Magalata 2:4, 5; 2 Joani 8-11.
7, 8. Ki butata mañi bo butuna bo ne bu li mwa puteho ya mwa Efese, mi luna lu kona ku talimana cwañi ni butata bo bu swana?
7 Niteñi, Bakreste ba kwa Efese ne ba na ni butata bo butuna. Jesu n’a ize: “Se ni nyaza ku wena, kikuli u tuhezi lilato la hao la pili.” Ba mwa puteho yeo ne ba tokwa ku zusulusa lilato la bona la pili ku Jehova. (Mareka 12:28-30; Maefese 2:4; 5:1, 2) Kaufel’a luna lu swanela ku swala ka t’ata lilato la luna la pili ku Mulimu. (3 Joani 3) Kono ku cwañi haiba lika ze cwale ka takazo ya sifumu kamba ku tabela minyaka se li ba za pili mwa bupilo bwa luna? (1 Timotea 4:8; 6:9, 10) Fohe lu swanela ku lapela hahulu ku Jehova kuli a lu tuse ku felisa litakazo ze cwalo, kuli lu mu late hahulu ni ku itebuha ze lu ezelizwe ki yena ni Mwan’a hae.—1 Joani 4:10, 16.
8 Kreste n’a susuelize Maefese kuli: “Hupula k’o wile, mi u bake, mi u eze misebezi ya hao ya pili.” Ha ne ba si ke ba eza cwalo bo? Jesu n’a ize: “Hakusicwalo, ni ka ta ku wena, ni zwise lambi ya hao mwa sibaka sa yona.” Lingu kaufela ha ne li ka tuhela lilato la zona la pili, “lambi,” kamba puteho, ne i ka shandauka. Kacwalo, ka ku ba Bakreste ba ba na ni tukufalelo, haike lu eze ka t’ata ku bona teñi kuli puteho i zwelapili ku benya kwa moya.—Mateu 5:14-16.
9. Litumelo ze keluhile li swanela ku ngiwa cwañi?
9 Nto ye nde kikuli ba kwa Efese ne ba toile “misebezi ya Manikolai.” Kwand’a ze bulezwi mwa Sinulo, ha ku na ze zibwa hande ka za simuluho, lituto, ni likezo za Manikolai bao. Niteñi, ka ku ba kuli Jesu na nyazize ku latelela lituto za batu, lu tokwa ku toya litumelo ze keluhile, sina mo ne ba ezelize Bakreste ba kwa Efese.—Mateu 23:10.
10. Ki lifi ze ba ka ikola ba ba utwa se u bulela moya?
10 Kreste na ize: “Ya na ni lizebe a utwe seo Moya u si bulelela liputeho.” Ha na li fa lifasi, Jesu na susumelizwe ku bulela ka moya wa Mulimu. (Isaya 61:1; Luka 4:16-21) Kacwalo Jesu cwale h’a fitisa manzwi a Mulimu ka moya o kenile, lu swanela ku teeleza ku s’a bulela. Ka moya, Jesu na sepisize kuli: “Ya tula, ni ka mu fa ku ca kwa kota ya bupilo ye mwahali a [Paradaisi] ya Mulimu.” Ku ba ba tozizwe ba ba mamela se u bulela moya, seo si talusa ku ba ni bupilo bwa kamita kwahalimu “mwa [Paradaisi] ya Mulimu,” kamba fapil’a Jehova ka sibili. “Buñata bo butuna bwa batu,” bao ni bona ili ba ba teeleza ku se u bulela moya, ba ka ikola paradaisi fa lifasi ili m’o ba ka nwa mwa ‘nuka ya mezi a bupilo’ mi ba ka alafiwa ka “matali a kota” ye kwatuko a yona.—Sinulo 7:9; 22:1, 2; Luka 23:43.
11. Lu kona ku tiiseza cwañi mwa lilato la ku lata Jehova?
11 Lilato la pili la ba kwa Efese ne li felile, kono ku cwañi haiba mwa puteho kacenu ku ba ni muinelo o cwalo? Haike lu tiiseze mwa lilato la ku lata Jehova ka ku bulela za linzila za hae ze lilato. Lwa kona ku bonisa buitumelo kwa lilato l’a bonisize Mulimu, ya fanile tiululo ka Mwan’a hae y’a lata hahulu. (Joani 3:16; Maroma 5:8) Ha ku swanela, lwa kona ku bulela za lilato la Mulimu mwa likalabo ni mwa lingambolo za luna kwa mikopano. Lwa kona ku bonisa lilato la luna ku Jehova ka ku lumbeka libizo la hae mwa bukombwa bwa Sikreste. (Samu 145:10-13) Kaniti, manzwi ni likezo za luna li kona ku tusa hahulu kwa ku zusulusa kamba ku tiisa lilato la pili la puteho.
Kwa Lingeloi la kwa Smirna
12. Litaba za kwaikale li bulelañi ka za Smirna ni ka za bulapeli bwa mwateñi?
12 Kreste, yena ‘wa Pili ni wa Mafelelezo, ya n’a shwile, mi a pila hape’ ka zuho, na babalize puteho ya mwa Smirna. (Mu bale Sinulo 2:8-11.) Munzi wa Smirna (o s’o bizwa Izmir, mwa Turkey) n’o yahilwe kwa likamba la kwa wiko wa Asia Minor. Magerike ne ba yahile mwa munzi w’o, kono ibat’o ba ka 580 B.C.E., batu ba naha ya Lydia ba u shandaula. Munzi wa Smirna n’o yahilwe hape fa sibaka se sinca ki be ne ba yolile Alexendere Yo Mutuna. Wa ba kalulo ya sibaka sa Asia sa Maroma, mi ne u li sibaka se situna sa lipisinisi se si tumile ka miyaho ye minde ya nyangela. Bakeñisa tempele ya Tibere Sesare ya mwa munzi w’o, munzi w’o n’o li sibaka sa ku lapelela teñi mulena. Balapeli ne ba na ni ku cisa insensenyana ni ku bulela kuli “Sesare ki yena Mulena.” Bakreste ne ba sa koni ku eza cwalo kakuli ku bona, “Jesu ki yena Mulena.” Kacwalo ne ba nyandisizwe.—Maroma 10:9.
13. Niha ne ba li babotana ku za kwa mubili, Bakreste ba kwa Smirna ne ba fumile ka nzila ifi?
13 Kwand’a ku nyandiswa, Bakreste ba kwa Smirna ne ba li mwa bubotana, mi mwendi ne ba timiwanga lika kakuli ne ba sa lapeli mulena. Batanga ba Jehova kacenu ni bona ba tahelwanga ki litiko ze cwalo. (Sinulo 13:16, 17) Niha ba li babotana, ba ba swana sina Bakreste ba kwa Smirna ba fumile kwa moya, mi yeo ki yona nto ya butokwa luli!—Liproverbia 10:22; 3 Joani 2.
14, 15. Ba ba tozizwe ba kona ku omba-ombiwa cwañi ki manzwi a kwa Sinulo 2:10?
14 Buñata bwa Majuda mwa Smirna ne ba li “sinagoge ya Satani” kakuli ne ba latelela lizo ze si za ka mañolo, ne ba hanile Mwan’a Mulimu, mi ne ba nyefula balateleli ba hae be ne ba tozizwe ka moya. (Maroma 2:28, 29) Kono manzwi a Kreste a tatama a omba-omba batoziwa! U li: “U si ke wa saba butuku b’o ka utwiswa. Bona, Diabulosi wa ta, s’a t’o kenya ba bañwi ku mina mwa tolongo kuli mu likwe; mu ka kalelwa mazazi a lishumi: U sepahale ku isa kwa lifu, mi ni ka ku fa kuwani ya bulena ya bupilo.”—Sinulo 2:10.
15 Jesu n’a sa sabi ku yemela bubusi bwa Jehova bo bu pahami. (Mafilipi 2:5-8) Nihaike kuli Satani u sweli ku lwanisa bomasiyaleti ba ba tozizwe, ha ba sabi manyando a’ ba tahela ka sikwata, ili nyandiso, ku tamiwa, kamba lifu le li butuku. (Sinulo 12:17) Ba ka tula lifasi. Mi ku fita mushukwe wa lipalisa ze oma o n’o fiwanga ba ba winile mwa lipapali za sihedeni, Kreste u sepisa batoziwa ba ba zusizwe kwa bafu “kuwani ya bulena ya bupilo” ka ku ba libupiwa ze sa shwi mwa lihalimu. Ki mpo kwa butuna!
16. Haiba lu mwa puteho ye swana ni ya kwa Smirna wa kwaikale, ki taba mañi ye lu swanela ku hupula kamita?
16 Ibe kuli sepo ya luna ki ya ku pila kwa lihalimu kamba fa lifasi, ku cwañi haiba puteho ye lu li ku yona i swana sina ya kwa Smirna wa kwaikale? Fohe, lu tuse balumeli ba bañwi ku hupula kamita kuli Mulimu h’a tuhelela nyandiso, ki ka libaka la taba ya bubusi bwa pupo kaufela. Paki kaufela wa Jehova ya zwelapili ku sepahala u fa bupaki bwa kuli Satani ki lihata, mi u bonisa kuli nihaiba mutu ya nyandiswa u kona ku ba ya yemela ka ku tiya tukelo ya Mulimu ya ku ba Muambakani-ya-Pahami. (Liproverbia 27:11) Haike lu susueze Bakreste ba bañwi ku tiyela nyandiso, mi ka cwalo, ba zwelepili ku ‘sebeleza Jehova ba si na sabo, ba li ba ba kenile, ba ba na ni niti fapil’a hae ka mazazi kaufela a ku pila kwa bona’—ni ku ya ku ile.—Luka 1:68, 69, 74, 75.
Kwa Lingeloi la kwa Pergamo
17, 18. Ki bulapeli bo bu cwañi bo ne bu li mwa Pergamo, mi ku hana ku abana mwa bulapeli bwa buhata b’o ne ku kona ku tahisañi?
17 Puteho ya mwa Pergamo ne i babalizwe ni ku nyaziwa. (Mu bale Sinulo 2:12-17.) Pergamo n’e li munzi o n’o li likilomita ze 80 kwa mutulo wa Smirna, mi ku ona ne ku atile bulapeli bwa sihedeni. Ku bonahala kuli Makalade be ne ba li banuhi ba ka linaleli ne ba balehezi teñi ku zwa kwa Babilona. Bakuli ne ba selahanelanga kwa tempele ya kwa Pergamo ye tumile ya Asclepius, mulimu wa buhata wa milyani ni lifoliso. Pergamo, ye n’e na ni litempele mo ne ku ezezwa bulapeli bwa Sesare Augusto, s’o bizizwe kuli “sibaka m’o mubuso wa kwa makalelo u tomile bulapeli bwa mubusi.”—Encyclopædia Britannica, 1959, Volyumu 17, likepe 507.
18 Mwa Pergamo, ne ku na ni aletare ya ku lapelela teñi Zeusi. Hape, ka kukuezo ya Diabulosi, batu ba mwa munzi w’o ne ba lapelwa. Ha ku komokisi puteho ya mwateñi ha ne i bulelwa kuli ne i li “fo ku inzi lubona lwa Satani”! Mutu ya n’a yemela bubusi bwa Jehova ya n’a hana ku lapela mulena n’a kona ku bulaiwa. Lifasi li sa lapalalezi mwatas’a Diabulosi, mi cwale lindembela za linaha z’a lapelwa. (1 Joani 5:19) Ku zwelela mwa lilimo za kwa makalelo ku to fita kacenu, Bakreste ba bañata ba ba sepahala ba bulaezwi tumelo ya bona, sina mutu y’a biza Kreste kuli “Antipasi, paki ya ka ye sepahala, ya bulailwe ku mina.” Kaniti, Jehova Mulimu ni Jesu Kreste ba hupula batanga ba ba sepahala bao.—1 Joani 5:21.
19. Balaami n’a ezizeñi, mi Bakreste kamukana ba swanela ku itibelela kwañi?
19 Kreste hape n’a bulezi za “tuto ya Balaami.” Ka ku ba ya n’a lakaza hahulu sifumu, Balaami, mupolofita wa buhata, n’a likile ku kuta Isilaele. Mulimu ha n’a fetuzi sikuto sa Balaami ku ba mbuyoti, Balaami a sebelisana ni Balaki, mulena wa Moabi, mi ba kenya Maisilaele ba bañata mwa ku lapela maswaniso ni ku eza buhule. Sina Finehasi ya n’a lwanisize misebezi ya Balaami, maeluda ba Sikreste ba swanela ku tiya mwa ku yemela ku luka. (Numere 22:1–25:15; 2 Pitrosi 2:15, 16; Juda 11) Kaniti, Bakreste kamukana ba lukela ku itibelela kwa ku lapela maswaniso ni kwa ku kenya buhule mwa puteho.—Juda 3, 4.
20. Haiba ku na ni Mukreste ya kenelwa ki mibonelo ya bukwenuheli, u swanela ku ezañi?
20 Puteho ya mwa Pergamo ne i li mwa lubeta kakuli ne i tuhelezi “ba ba ya ka tuto ya Manikolai.” Kreste n’a bulelezi puteho yeo kuli: “U bake; hakusicwalo ni ka ku akufela, ni t’o ba lwanisa ka mukwale wa mulomo wa ka.” Ba ba latelela lituto za buhata ba bata ku holofaza Bakreste kwa moya, mi ba ba bata ku tahisa likauhano ni lituto za buhata ha ba na ku kena mwa Mubuso wa Mulimu. (Maroma 16:17, 18; 1 Makorinte 1:10; Magalata 5:19-21) Haiba ku na ni Mukreste ya kenelwa ki mibonelo ya bukwenuheli mi u bata ku i hasanya, a utwe temuso ya Kreste! Kuli a itukulule kwa kozi, a bake ni ku kupa tuso ya kwa moya kwa maeluda mwa puteho. (Jakobo 5:13-18) Ku eza cwalo ka bubebe ku butokwa, kakuli Jesu u taha ka ku akufa ku to fa katulo.
21, 22. Ki bomañi ba ba ca kwa “manna ye patilwe,” mi seo si yemelañi?
21 Bakreste ba ba tozizwe ba ba sepahala ni balikani ba bona ba ba sepahala ha ba swaneli ku saba katulo ye taha. Kaufela ba ba utwa kelezo ya Jesu ye filwe ka moya o kenile wa Mulimu ba ka fiwa limbuyoti. Ka mutala, batoziwa ba ba tula lifasi ba ka memiwa ku to ca “manna ye patilwe,” mi ba ka fiwa “licwe le lisweu” fo ku ñozwi “libizo le linca.”
22 Ka lilimo ze 40 ze ne ba yambaezi mwa lihalaupa, Mulimu n’a fepile Maisilaele ka manna. Bo buñwi kwa “buhobe” b’o ne bu bulukilwe mwa piza ya gauda mwa aleka ya bulikani, mi kacwalo ne i patilwe mwa Sibaka se si kenile hahulu sa mwa tabernakele, ili mo ne ku inzi liseli le li yemela ku ba teñi kwa Jehova. (Exoda 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; Maheberu 9:3, 4) Ha ku na ya n’a lumelezwa ku ca manna ye n’e patilwe yeo. Kono fa zuho, balateleli ba Jesu ba ba tozizwe ba apala ku sa shwa, ili nto ye yemelwa ki ku ca “manna ye patilwe.”—1 Makorinte 15:53-57.
23. “Licwe le lisweu” ni “libizo le linca” li yemelañi?
23 Mwa likuta za Siroma, licwe le linsu ne li yemela ku fiwa mulatu, mi le lisweu ne li yemela ku lukululwa. Jesu ha na file Bakreste ba ba tozizwe “licwe le li sweu,” n’a talusa kuli u b’a nga kuli ki ba ba si na mulatu, ba ba si ka isilafaza, ba ba kenile. Ka ku ba kuli Maroma hape ne ba itusisanga macwe kuli ba kene mo ne ku na ni likezahalo ze tuna, “licwe le lisweu” li kona ku yemela ku lumelezwa kwa batoziwa ku kena mwa lihalimu kwa linyalo la Ngunyana. (Sinulo 19:7-9) Ku bonahala kuli “libizo le linca” li yemela tohonolo ya ku swalisana ni Jesu ka ku ba bacalifa ni yena mwa Mubuso wa lihalimu. Zeo kaufela li susueza batoziwa ni ba ba swalisani ni bona mwa sebelezo ya Jehova, ili ba ba na ni sepo ya ku pila mwa paradaisi fa lifasi.
24. Lu swanela ku ezañi ka za bukwenuheli?
24 Lu si libali kuli mwa puteho ya mwa Pergamo ne ku na ni bakwenuheli. Haiba mwa puteho ye lu li ku yona ku na ni muinelo o cwalo o’ sinya kwa moya, lu hane ka ku tala bukwenuheli mi lu zwelepili ku zamaya mwa niti. (Joani 8:32, 44; 3 Joani 4) Ka ku ba kuli baluti ba buhata kamba batu ba mihupulo ya bukwenuheli ba kona ku silafaza puteho mutumbi, lu swanela ku zwelapili ku lwanisa bukwenuheli ka ku tiya, ni ku sa tuhelela likukuezo ze maswe ku lu palelwisa ku utwa niti.—Magalata 5:7-12; 2 Joani 8-11.
25. Ki manzwi a’ bulelelwa liputeho lifi a’ ka ambolwa mwa taba ye tatama?
25 Manzwi a n’a bulezi Jesu Kreste ya filwe kanya, a ku babaza ni ku eleza liputeho ze talu ku ze supile za mwa Asia Minor, e lu nyakisisize, a tokwa nahanisiso luli! Kono ka moya o kenile, u na ni ze ñwi za ku bulelela liputeho z’e ne ze siyezi. Manzwi ao, a’ bulelelwa liputeho za Tiyatira, Sarde, Filadelfia ni Laodisea a ka ambolwa mwa taba ye tatama.
Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Ki kabakalañi ha lu swanela ku isa pilu ku z’a bulela Kreste kwa liputeho?
• Lu kona ku tusa cwañi ku zusulusa lilato la pili la puteho?
• Ku kona ku bulelelwañi kuli Bakreste ba kwa Smirna be ne ba li babotana kwa mubili ne ba fumile luli?
• Ha lu hupula muinelo o n’o li mwa puteho ya mwa Pergamo, lu swanela ku ba ni mubonelo mañi ka za mihupulo ya bukwenuheli?
[Lipuzo za Tuto]
[Mapa ye fa likepe 10]
(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)
GREECE
ASIA MINOR
Efese
Smirna
Pergamo
Tiyatira
Sarde
Filadelfia
Laodisea
[Siswaniso se si fa likepe 12]
“Buñata bo butuna bwa batu” ba ka pila mwa paradaisi fa lifasi
[Maswaniso a fa likepe 13]
Bakreste ba ba nyandiswa ki batuli ba lifasi