Mutu ni Mutu U Ka Ina mwa Kota Ya Hae Ya Feiga

NAKO ya mbumbi fo ku cisezanga hahulu mwa Middle East, muluti u liliwanga meto telee. Kota ifi kamba ifi ye fa muluti kwa kazazi ya lakazeha, sihulu haiba i melezi fakaufi ni lapa la mutu. Kota ya feiga ye na ni matali a matuna ni mitai ye bapuhile hahulu i fa muluti o munde hahulu ku fita ibat’o ba kota ifi kamba ifi mwa sibaka seo.

Ka ku ya ka buka ya Plants of the Bible, “muluti [wa kota ya feiga] u bulelwa kuli w’a katulusa mi w’a bata ku fita wa tende.” Mwa Isilaele wa kwaikale batu be ne ba belekanga mwa masimu ne ba ishumusezanga mwa likota za feiga ze n’e mela kwa milulwani ya masimu a likota za veine.

Manzibwana ba mwa lubasi ne ba kona ku ina mwatas’a kota ya bona ya feiga ni ku ikola sango. Hape likota za feiga li kona ku fa bañi ba zona muselo o munde ili o fepa. Kacwalo ku zwa nako ya Mulena Salumoni, mutu ku ina mwatas’a kota ya hae ya feiga ne ku yemela kozo, mbombolelwa, ni ku atelwa.—1 Malena 4:24, 25.

Lilimo-limo kwamulaho, mupolofita Mushe n’a talusize Naha ya Sepiso ku ba ‘naha ya lifeiga.’ (Deuteronoma 8:8) Matwela b’a 12 ne ba bonisize ku nuna kwa naha yeo ka ku shimba lifeiga ni miselo ye miñwi ha ba kutela kwa mafulo a Isilaele. (Numere 13:21-23) Lilimo ze fitelela mwanda kwamulaho, muzamai ya n’a ile kwa Middle East n’a bihile kuli kota ya feiga ne li ye ñwi ya likota ze n’e atile hahulu mwateñi. Ku swanezi Mañolo h’a bulela hañata ka za lifeiga ni likota za feiga!

Kota Ye Kutulwa Habeli mwa Silimo

Kota ya feiga i kona ku mela ibat’o ba kai kamba kai, mi kabakala mibisi ya yona ye yambalakananga hahulu, i tiyelanga nako ye telele ya mbumbi mwa Middle East ha ku omanga hahulu. Kota yeo i ipitezi kakuli i beyanga miselo ye itahanelanga ye kutulwanga mwa June mi kutulo ye tuna yeo hañata i kalisanga mwa August ku ya cwalo kwapili. (Isaya  28:4) Hañata Maisilaele ne ba canga miselo ya kutulo ya pili i sa li ye mezi. Ne ba yanehanga miselo ya kutulo ya bubeli kuli ba itusise yona silimo mutumbi. Lifeiga ze omile ne li konwa ku eziwa mañende, mi fokuñwi ni ku beiwa lialumondi. Mañende a feiga ao n’a li a bunolo, a fepa, ni ku tabusa.

Abigaili musali wa kutwisiso n’a file Davida mañende a’ 200 a feiga ye lubilwe, mwendi ili ka ku nahana kuli babalehi ne ba ka tabela hahulu mufaho o cwalo. (1 Samuele 25:18, 27) Hape feiga ye lubilwe ne i itusiswa sina mulyani. Sitipwitipwi sa feiga ye omile ye lubilwe ne si beilwe fa sitombo se ne si batile ku bulaya Mulena Ezekiasi, nihaike kuli ha n’a folile, sihulu ne li kabakala tuso ya Mulimu.  *—2 Malena 20:4-7.

Kwakale, lifeiga ze omile ne li latiwa hahulu mwa libaka kaufela za Mediteranea. Mueteleli Cato n’a bonisize ba katengo ka ka pahami ka Siroma feiga ili ku ba kolwisa ku kalisa ndwa ye n’e bizwa Third Punic War, ya ku lwanisa muleneñi wa Carthage. Mwa Roma, lifeiga ze omile ze nde ka ku fitisisa ne li zwanga kwa Caria, mwa Asia Minor. Kacwalo, carica ya ba lona libizo la Silatini la lifeiga ze omile. Mwa sibaka se si swana sa naha ye bizwa Turkey cwale, ku sa simuluha lifeiga ze omile ze nde hahulu.

Hañata Maisilaele ba linjimi ne ba suñanga likota za feiga mwa masimu a likota za veine, kono ze sa beyi miselo ne ba li lemanga. Mubu o munde n’o li t’ata hahulu ku u fumana, kacwalo ne ba sa koni ku u sinyeza kwa likota ze sa beyi. Mwa swanisezo ya Jesu ya kota ya feiga ye sa beyi miselo, muñ’a simu n’a bulelezi mulimi wa veine kuli: “Bona, se li myaha ye milalu ni nze ni t’o bata feiga kwa kota yeo ya feiga, mi ha ni i fumani. U i leme! Kiñi ha i sinya mubu fela?” (Luka 13:6, 7) Bakeñisa kuli likota za miselo ne li tomezwi mitelo mwa miteñi ya Jesu, kota ye sa beyi hape ne i ka luzisa mutu.

Lifeiga ne li za butokwa hahulu ku ze ne ba ca Maisilaele. Kacwalo, ku sa ba ni lukau lo lunde lwa lifeiga neikaba bumai bo butuna—mwendi ili kabakala sikuto se si zwa ku Jehova. (Hosea 2:12; Amosi 4:9) Mupolofita Habakuki n’a ize: “Likota za feiga ha li na ku tubula, ni za veine ha li na ku beya; olive i ka tokwahala kwa likota za olive, ni lico mwa masimu . . . Nihakulicwalo, ni ka tabela [Muñ’a] Bupilo, ni wabelelwe Mulimu ya ni pilisa.”—Habakuki 3:17, 18.

Sisupo sa Sicaba Se Si Sa Sepahali

Mañolo fokuñwi a itusisa lifeiga kamba likota za zona ka swanisezo. Ka mutala, Jeremia n’a bapisize lihapwa ze sepahala za Majuda kwa sizuma sa lifeiga ze nde, ili lifeiga ze itahanelanga zeo hañata ne li ciwa li sa li mezi. Kono lihapwa ze sa sepahali ne li likanyizwe ni lifeiga ze maswe, ze n’e si ke za ciwa ili ze n’e ka yumbiwa fela.—Jeremia 24:2, 5, 8, 10.

Mwa swanisezo ya hae ya kota ya feiga ye sa beyi, Jesu n’a bonisize pilu-telele ya Mulimu kwa sicaba sa Majuda. Sina ha se ku bulezwi, n’a kandekile za munna ya n’a na ni kota ya feiga  mwa simu ya hae ya veine. Kota yeo n’e ngile lilimo ze talu i sa beyi se siñwi, mi muñ’a yona n’a bata kuli i lemiwe. Kono mulimi wa veine a li: “Mulena, u i lisele ni ka mwaha wo hape, ni i limele, ni i sele musutelo; mwendi i ka beya feiga; ku zwa fo, haiba ha i beyi, kihona u ka i lema.”—Luka 13:8, 9.

Jesu ha n’a bulezi swanisezo yeo, n’a s’a kutalize ka lilimo ze talu, ili ku lika ku hulisa tumelo mwa lipilu za Majuda. Jesu a tukufalelwa hahulu musebezi, a sela “mununo” kwa kota ya feiga ya swanisezo yeo—sona sicaba sa Majuda—ili ku i fa kolo ya ku beya. Kono ku sa siyezi sunda kuli Jesu a shwe, kwa iponelwa kuli sicaba seo ko si ya ko si kuwa ne si hanile Mesiya.—Mateu 23:37, 38.

Jesu hape n’a itusisize kota ya feiga ku bonisa kuli sicaba ne si kula kwa moya. Ha n’a ya kwa Betania ku zwa kwa Jerusalema mazazi a mane pili a si ka shwa kale, a bona kota ya feiga ya matali a mañata kono ili ko ne ku lenga ni muselo. Bakeñisa kuli lifeiga ze itahanelanga li tahelelanga ni matali a manca—mi mane fokuñwi ni matali a si ka shoshela kale—kota yeo ne i si na tuso kakuli ne i si na muselo.—Mareka 11:13, 14. *

Sina kota ya feiga ye sa beyi ha n’e bonahala hande, sicaba sa Majuda ne si bonahala hande fahalimu. Kono ne si si ka beya miselo ya silumeli, mi kwa mafelelezo sa hana Mwan’a Jehova wa libanda. Jesu n’a kutile kota ya feiga ye sa beyi, mi habusa, balutiwa ba lemuha kuli i omile. Kota ye omile yeo ne li sisupo se si swanela sa kuli Mulimu n’a inzi fakaufi ni ku kapula Majuda, baketiwa ba hae.—Mareka 11:20, 21.

‘Mu Itemuse ka Kota ya Feiga’

Jesu hape n’a lutile ka kota ya feiga tuto ya butokwa ka za ku ba teñi kwa hae. N’a ize: “Mu itemuse ka nguli ya kota ya feiga: Mitai ya yona ha i ba bunolo, mi i shoshela matali, mu ziba kuli mbumbi i fakaufi. Honacwalo, ni mina ha mu bona zeo kaufela, mu zibe kuli Mwan’a mutu u fakaufi, u fa munyako.” (Mateu 24:32, 33) Matali a kota ya feiga, a’ butala bo bunde, a bonisa hande-nde haiba mbumbi i fakaufi. Ka ku swana, bupolofita bwa Jesu bo butuna bo bu ñozwi kwa Mateu kauhanyo 24, Mareka kauhanyo 13, ni Luka kauhanyo 21 ki bupaki bo bu ngwelukile bwa ku ba teñi kwa hae cwale sina Mulena mwa Mubuso wa kwa lihalimu.—Luka 21:29-31.

Bakeñisa kuli lu pila ka nako ya butokwa hahulu yeo, kaniti lu bata ku itemusa ka kota ya feiga. Haiba lu eza cwalo ni ku zwelapili ku tona kwa moya, lu na ni sepo ya ku iponela talelezo ya sepiso ye nde-nde ye li: “Ba ka ina, mutu ni mutu mwa kota ya hae ya veine ni mwa kota ya hae ya feiga, ku si na ya ba sabisa; kakuli ki s’o bulezi mulomo wa [Muñ’a] Bupilo wa limpi.”—Mika 4:4.

[Litaluso za kwatasi]