Ku Cisa Insense Kana kwa Lukela mwa Bulapeli bwa Niti?

“MILIMU i lata minunko ye minde.” Yeo ki pulelo ye ne tumile mwahal’a Maegepita ba ikale. Ku bona, ku cisa insense ne li kalulo ye tuna ya bulapeli bwa bona. Kakuli ne ba lumela kuli milimu i fakaufi, Maegepita ne ba cisa insense ka zazi kwa litempele ni kwa lialetare za fa mandu mane nihaiba mwa lipisinisi. Ni macaba a mañwi n’a na ni lizo ze swana.

Insense ki nto mañi? Linzwi leo li kona ku ama kwa musi kamba nto ye cisiwa. I pangiwa fa njilela, mafula, ni minunkiso ye munati. Lika zeo li sitiwa ku eza bupi bo bu nekile mi hañata li zwakiwa ni lika ze cwale ka linatifiso, makwati a kota, ni lipalisa ili ku eza mununko o itusiswa kwa nto ye ñwi.

Insense n’e lakazeha hahulu mi kacwalo n’e li nto ya butokwa mwa linako za ikale kuli mane lika ze ne itusiswa ku i panga ne li lekeha hahulu. Milongolongo ya be ne ba zamaisa lipisinisi ne i lwala lika zeo ku zwa kwa linaha za kwahule. Mwendi mwa hupula kuli Josefa mwan’a Jakobo yo munyinyani wa mushimani n’a lekisizwe kwa Maishimaele ba lipisinisi be ne “ba zwa kwa Giliadi; likamele za bona li lwalisizwe minunkiso ni mafula a milyani ni mira, ba zamaya ba ya ni zona kwa Egepita.” (Genese 37:25) Insense ne i batahala hahulu kuli mane nzila ya balekisi ba minunkiso ye munati, ye ne kalilwe ki balekisi ba insense, ne i kwaluzwi mwahal’a Asia ni Yurope.

Insense i sa fiwa kwa mikiti ni kwa lizo za bulapeli bo buñata kacenu. Hape buñata-ñata bwa batu ba itatela ku cisa insense fa ndu ya bona kabaka fela la ku bata ku ikola mununko o munati. Bakreste ba swanela ku nga cwañi ku cisa insense? Kana Mulimu wa lumeleza ku cisa insense mwa bulapeli? Ha lu tatubisiseñi se i bulela Bibele fa taba yeo.

‘Nto Ye Kenile, Ya Jehova’

Kwa Maisilaele ba ikale, ku cisa insense ne li kalulo ye tuna ya misebezi ya buprisita kwa tabernakele. Cyclopedia ya bo McClintock ni Strong i li: “Kaniti, ku bonahala kuli ku cisa insense ne ku ngiwa sina kalulo ye tuna ya bulapeli bwa Maheberu kamba sina mpo ye kenile, kuli mane ha ku na fo lu bala za kuli mwahal’a bona insense n’e itusiswa kwa milelo i sili.”

Jehova n’a laezi lika z’e ne ze n’e na ni ku zwakiwa ni ku cisiwa kwa tabernakele: “U nge minunkiso ye munati, bo sitakati, ni liketa ze munko o munati, ni galabano. Minunkiso yeo ye munati, ku beya libano le li kenile, i likanelele kwa bukiti. U li zwake ku eza ka zona insense ye munko o munati, ka mukwa wa muzwaki wa minunko ye munati; i lungiwe ka lizwai le lisweu le li kenile. U i site hahulu kuli i neke, mi u i beye fapil’a Bupaki mwa Tabernakele ya kopano.” (Exoda 30:34-36) Bocaziba ba bañwi ba akaleza kuli lika li sili ne li beiwa kwateñi ki  baluti ba Sijuda kuli i no itusiswanga kwa tempele.

Insense ye ne cisiwa kwa tabernakele n’e li ye kenile, n’e i itusiswa fela kwa ku lapela Mulimu. Jehova n’a laezi kuli: “Insense yeo, ye u ka eza ka muzwakelo wa yona, ha mu na ku ikezeza yona; ku wena ikaba ye kenile, ya [Muñ’a Bupilo]. Mutu ni mutu ya ka eza insense ye cwalo kuli a i nunke, u ka zwiswa mwa sicaba sa habo.” (Exoda 30:37, 38) Baprisita ne ba cisa insense habeli ka zazi, fa aletare ye ketilwe. (2 Makolonika 13:11) Mi fa Lizazi la Swalelo ya Libi, muprisita yo muhulu n’a cisa insense mwa Sibaka se si kenile hahulu.—Livitike 16:12, 13.

Mulimu n’a sa amuheli insense kaufela. N’a fa koto batu-tu fela ili bao ka ku ikuhumusa ne ba fa insense inge kuli n’e li baprisita. (Numere 16:16-18, 35-40; 2 Makolonika 26:16-20) Insense ye n’e ciswa ki Majuda ne i halifisa Jehova haiba ka nako ye swana ne ba ikenya mwa likezo za bulapeli bwa buhata ni ku taza mazoho a bona ka mali. Buipi bwa bona ne bu tahisize kuli Jehova a bulele kuli: “Insense ya mina ki masila ku Na.” (Isaya 1:13, 15) Maisilaele ne ba keshebisize litaelo za bulapeli bwa Jehova kuli mane ne ba kwalile tempele ni ku ciseza insense kwa lialetare li sili. (2 Makolonika 28:24, 25) Lilimo-limo hamulaho insense ye kenile ne i itusiswa mane ni mwa bulapeli bo bu silafezi bwa milimu ya buhata. Likezo ze cwalo n’e li za ku kwenuhela Jehova.—Ezekiele 16:2, 17, 18.

Insense Kwa Bakreste Ba Makalelo

Bulikani bwa Mulao, hamoho ni taelo ya baprisita ya ku cisa insense, ne li felile Kreste ha n’a tomile bulikani bo bunca ka 33 C.E. (Makolose 2:14) Ha ku na litaba ze bonisa kuli Bakreste ba makalelo ne ba cisanga insense mwa bulapeli. Ka ku ama kwa taba yeo, Cyclopedia ya bo McClintock ni Strong i li: “Kwa izibelwa hande kuli insense ne i sa itusiswi [ki Bakreste ba makalelo]. Mane ku itusisa insense ne ku bonahaza buhedeni . . . Mutu ha na ka hasa bubeke bu sikai bwa insense fa aletare ya bahedeni ne ku ngiwa kuli ki bulapeli.”

Bakreste ba makalelo hape ne ba hana ku cisa insense ka mulelo wa ku fa mubusisi wa Roma likute le li lukela Mulimu, nihaike kuli ku sa eza cwalo ne ku kona ku ba bulaisa. (Luka 4:8; 1 Makorinte 10:14, 20) Ka ku bona m’o insense ne i itusisezwa kwa sebelezo ya milimu, ha ku komokisi Bakreste ba makalelo ha ne ba sa koni nihaiba ku ikenya mwa pisinisi ya insense.

Ku Cisa-Insense Kacenu

Insense i itusiswa cwañi kacenu? Bulapeli bo buñata bwa Krestendomu bu itusisa insense fa mikiti ni fa lisebelezo za bona. Kwa Asia, mabasi a mañata a ciseza insense kwa litempele kamba fapil’a lialetare za fa ndu ka ku kuteka milimu ya bona ni ku sileleza bafu. Mwa lisebelezo za bulapeli, insense i itusisizwe kwa ku tahisa munko o munde mwa ndu, ku folisa, ku kenisa, ni ku sileleza.

 Cwanoñu fa insense i kalile ku itusiswa hape ki batu ba ba sa lapeli. Ba bañwi ba cisa insense kuli kuti ba nahanisise lika hande. Buka ye ñwi i akaleza ku itusisa insense ka mulelo wa ku “icumba mwa munahano” ni ku fumana “m’ata” a siyo mwa lifasi le. Ku za ku tatulula matata a bupilo, buka yeo i sa susueza lizo za ku cisa insense ze ama ku ambola ni “libupiwa za kwa moya.” Kana Bakreste ba kona ku eza likezo zeo?

Jehova u nyaza hahulu ba ba lika ku zwaka mikwa ya bulapeli bwa buhata ni bulapeli bwa niti. Muapositola Paulusi n’a bulezi mañwi a bupolofita bwa Isaya ni ku itusisa ona kwa Bakreste, ku ba susueza ku ikauhanya kwa likukuezo ze si ka kena za bulapeli bwa buhata. N’a ñozi kuli: “Mu zwe ku bona, mi mu kauhane, ku bulela Mulena; mu si ke mwa swala se si masila, mi ni ka mi amuhela.” (2 Makorinte 6:17; Isaya 52:11) Bakreste ba niti ba bona teñi kuli ba ambuka nto ifi kamba ifi ye swalisani ni bulapeli bwa buhata kamba za budimona.—Joani 4:24.

Kana kikuli insense ha i itusiswa kwa mikiti ya ba bulapeli ni kwa ku lapela milimu kipeto ku fosahalile ku i cisa? Haki cwalo. Mwendi mutu u bata fela ku cisa insense kuli mwa ndu ku be ni mununko o munati. (Liproverbia 27:9) Nihakulicwalo, Mukreste ha atula za haiba wa swanela ku cisa insense kamba kutokwa, u na ni ku nyakisisa lika ze ñwi. Kana ba bañwi mwa silalanda sa mina ba nga kuli ku itusisa insense ki ku ikenya mwa bulapeli bwa buhata? Mwa silalanda sa mina, kana hañata insense i ngiwa kuli i itusiswa kwa lizo za balimu? Kamba kana hañata i itusiswa kwa lika ze sa ami bulapeli?

Haiba mutu a ikatulela kuli wa kona ku cisa insense, a beye mwa munahano lizwalo la hae ni maikuto a ba bañwi. (1 Makorinte 10:29) Manzwi a muapositola Paulusi ki a butokwa mwa taba ye. N’a ñozi kuli: “Lu tundamene mwa ku bata ze tahisa kozo, ni ze lu ka yahisana ka zona. U si ke wa wisa musebezi wa Mulimu ka sico sa hao. Luli, linto kaufela ki ze kenile, kono bumaswe ki mutu h’a li ca mi a wisa yo muñwi. Bunde kikuli ku si ke kwa ciwa nama, ku si ke kwa nwiwa veine, mi ku si ke kwa ezwa nto ye ñwi ye ka wisa mwanahenu.”—Maroma 14:19-21.

Litapelo Ze ‘Amuhelwa Sina Insense’

Insense ye ne fiwa ki Maisilaele ne i swaniseza hande litapelo ze utwiwa ki Mulimu. Kabakaleo, walisamu Davida n’a opelezi Jehova kuli: “Tapelo ya ka i amuhelwe ki Wena sina insense.”—Samu 141:2.

Maisilaele ba ba sepahala ne ba sa ngi ku fa insense kuli ki sizo se si si na taluso. Ne ba tokomela hahulu kuli ba lukise insense ni ku i cisa ka nzila ya n’a ba laezi Jehova. Ku fita ku itusisa insense ka sibili, Bakreste kacenu ba fa litapelo ze bonisa buitebuho ni likute le lituna ku Ndat’a luna wa kwa lihalimu. Sina insense ya mununko o munati ye ne fiwa ki baprisita kwa tempele, Linzwi la Mulimu li lu kolwisa kuli: “U tabela tapelo ya ya na ni niti.”—Liproverbia 15:8.

[Maswaniso a fa likepe 29]

Insense ye ne cisiwa kwa tabernakele ni kwa tempele n’e li ye kenile

[Siswaniso se si fa likepe 30]

Kana ku cisa insense kuli mutu a nahanisise lika hande kwa swanela kwa Bakreste?