Kiñi Ze N’e Ezahezi ku Yona?

NOFI ni No ki mabizo a’ bulezwi mwa Bibele a mileneñi ye n’e bubana ya Egepita ili ye bizwa Memfisi ni Thebes. Nofi (Memfisi) ne u fumaneha ibat’o ba likilomita z’e 23 kwa mboela ya Cairo ili kwa lineku la kwa wiko wa Nuka ya Nile. Kono ku si ka fita nako ye telele, Memfisi ya tuhela ku ba ona muleneñi o mutuna wa Egepita. Silimo sa 1500 B.C. E ha si to fitanga, Egepita ne se i na ni muleneñi o mutuna o munca, ona wa No (Thebes), o’ fumaneha ibat’o ba likilomita z’e 500 kwa mboela wa Memfisi. Mwahal’a matota a litempele ze ñata za mwa Thebes ku na ni ya Karnak, y’e ngiwa ku ba muyaho o mutuna ka ku fitisisa o kile wa sehezwa ka misumo ya sehezo. Thebes ni tempele ya yona ya Karnak ne li neezwi ku Amoni, mulimu o mutuna wa Maegepita.

Bibele ne i polofitileñi ka za Memfisi ni Thebes? Katulo ne i filwe Faro wa Egepita ni milimu ya mwateñi, sihulu mulimu o mutuna, ili “Amoni wa mwa No.” (Jeremia 46:25, 26) Macaba a balapeli a n’a tutanelanga kwateñi n’a ka bulaiwa. (Ezekiele 30:14, 15) Mi ne ku bile ona cwalo. Ze s’e siyezi fela kwa bulapeli bwa Amoni ki matota a tempele. Tolopo ya cwale ya Luxor i fumaneha fa kalulo ya sisa fo ne ku banga Thebes ya kwaikale, mi ku na ni minzi ye minyinyani ye fumaneha mwa matota a yona.

Haili Memfisi, ki ze nyinyani ze sa fumaneha kwand’a matutaeti a yona. Caziba wa litaba za Bibele Louis Golding u li: “Ka mianda-nda ya lilimo Mambali be ne ba hapa Egepita ne ba itusisize sifako sa bimbandungulu bya matota a Memfisi kwa ku yaha muleneñi wa bona o mutuna [Cairo] mwa buse bwa nuka. Kabakala misebezi ya bayahi ba Mambali ni isibyaeti ya Nile, buñata bwa sisa fo n’o fumaneha muleneñi wa kale w’o ha si sa na niheba licwe li li liñwi le li umbukile fa mubu o munsu.” Kaniti, ka mo ne i polofitezi Bibele, Memfisi ne i bile ‘litota, ili ku tokwa ya yaha mwateñi.’—Jeremia 46:19.

Yeo ki ye mibeli fela kwa mitala ye miñata ye bonisa ku nepahala kwa bupolofita bwa Bibele. Ku sinyeha kwa Thebes ni Memfisi ku lu fa mabaka a utwahala a ku sepa bupolofita bwa Bibele bo bu si ka talelezwa kale.—Samu 37:10, 11, 29; Luka 23:43; Sinulo 21:3-5.

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 32]

Siswaniso se s’i ngilwe ka tumelezo ya British Museum