Bunjebwe Ku Fumana Tatululo Ya Kamita

KU SI na taba ni lipiho ze bilaeza za mwa lifasi kamukana ka za bunjebwe, ku na ni ba ba na ni sepo ya kuli si teñi se si konwa ku ezwa luli ka za bona. Ka mutala, mutende wa Manila Bulletin n’o ize, panga ya Asian Development Bank ne i file piho ya kuli “Asia i kona ku feza bunjebwe mwa lilimo ze 25.” Panga yeo ne i bulezi kuli ku hulisa sifumu sa naha ki nzila ye ñwi ya ku cimbula batu mwa bunjebwe.

Likopano ni miuso ye miñwi se li ezize mikoloko ye mitelele ya liakalezo ni milelo ya ku lika ku tatulula butata b’o. Ze ñwi za zona ki: litukiso za silelezo ya sicaba, lituto ze zwezipili, ku kansula likoloti zeo linaha ze sa zwelapili li kolota linaha ze zwezipili, ku zwisa mikwalelo ya lika ze kena mwa naha ilikuli linaha ze na ni batu ba bañata ba ba shebile li kone ku lekisa lika za zona ka bunolo, ni mandu a cipile a ba ba shebile.

Mwa silimo sa 2000, mukopano wa United Nations General Assembly ne u tomile milelo ye ne ka petiwa silimo sa 2015 ha si ka to fitanga. Milelo yeo i kopanyeleza ku felisa bunjebwe ni lukupwe ze tulile tikanyo hamohocwalo ni ku sa likanelela ko ku tuna kwa lituwelo mwa linaha. Milelo yeo ni ha i bonahala ku ba ye minde, ba bañata ba honona kuli ha i konwi ku petiwa mwa lifasi le, le li sa swalisani.

 Mihato Sakata ya mwa ku Talimanela ni Bunjebwe

Bakeñisa kuli sepo sakata ya zwelopili ha i bonahali mwa lifasi kaufela, mutu u kona ku fumana kai tuso? Sina ha se ku bulezwi kwa makalelo, ku na ni simbule sa butali sakata se si kona ku tusa batu ona cwale fa. Ki sifi sona seo? Ki Linzwi la Mulimu, yona Bibele.

Kiñi se si bisa Bibele ku ba ye shutana ni limbule ze ñwi kaufela za litaba? I zwa ku ya m’ata a pahami ka ku fitisisa, Mubupi wa luna. Ku yona u beile teñi butali bwa butokwa hahulu, ili likuka ze sebeza kwa batu kaufela, mwa libaka kaufela, ni ka nako kaufela. Likuka zeo ha li latelelwa, li kona ku tusa ba ba shebile ku ikola bupilo bo bu tabisa ni haiba ona cwale. Ha lu boneñi mitala i sikai.

Mu be ni mubonelo o munde wa masheleñi. Bibele i li: “Mwa mukunda wa butali mutu wa silelezwa, sina mwa mukunda wa mali; kono bunde bwa zibo, kikuli butali bu babalela bupilo bwa ya na ni bona.” (Muekelesia. 7:12) Sisupo ki sifi? Ha ku talusi kuli masheleñi h’a siyo kipeto ku felile. Ka niti, a fa silelezonyana. A lu konisa ku leka lika ze ñwi ze lu tokwa, kono a na ni maciñekelo. Ku na ni lika za butokwa hahulu zeo masheleñi a sa koni ku leka. Ku lemuha buniti b’o ku ka lu tusa ku ba ni mubonelo o lukile wa za sifumu, ili ku sa ba ni lipilaelo zeo ba ba itingile fa ku ikubukanyeza masheleñi ba na ni zona. Masheleñi ha koni ku leka bupilo, kono ku eza ka butali ku kona ku sileleza bupilo cwale mi mane ni ku fumanisa mutu bupilo bo bu sa feli.

Mu pile ka ze mu na ni zona. Ze lu bata ku ba ni zona ha li swani ni ze lu tokwa luli. Mamelelo ye tuna i swanelwa ku isiwa ku ze lu tokwa. Lu kana lu ikolwisa ka bunolo kuli lu tokwa nto ye ñwi, hailif’o ki nto ye lu bata fela ku ba ni yona mi isi nto ye lu tokwa. Mutu ya butali u ka aba pili tuwelo ya hae kwa lika z’a tokwa luli—lico, liapalo, makundamo, ni ze ñwi cwalo. Ku zwa f’o, pili a si ka itusisa masheleñi a siyezi kwa lika ze ñwi, u ka nyakisisa ku bona haiba masheleñi a siyezi a kona ku leka lika ze ñwi za fahalimu. Ku ye ñwi ya linguli za hae, Jesu n’a bulezi kuli mutu u ‘ina pili ku likanyisa teko, ku bona haiba u na ni a likani.’—Luka 14:28.

Mwa Philippines, Eufrosina, mushemi wa likwasha ya na ni bana ba balalu, u bile ni butata bwa ku ipyanga ni ku aba hande masheleñi a za ku itusisa haisali munna ya na mu nyezi a mu siya lilimonyana kwamulaho. Ha nze a eza cwalo, u twaelize bana ba hae ku lemuha lika za butokwa ku ze ba lela ku leka. Ka mutala, bana ba kana ba bona nto ye ne ba kana ba tabela. Mwa sibaka sa ku bulela fela kuli awa, u buhisananga ni bona ka ku bulela kuli: “Wa kona ku ba ni yona haiba wa i lata, kono u na ni ku eza keto. Lu na ni masheleñi a kwana fela nto i liñwi. Lwa kona ku leka nto ye y’o lata, kamba lwa kona ku leka kanama kamba muloho o lu ka cisa laisi viki ye. Cwale, ki sifi s’o bata? Keta.” Hañata, banana kapili-pili ba bonanga sisupo mi ba lumelanga kuli ba ka bata za ku ca ku fita nto ye ñwi isili.

Mu kolwe ki zona. Sikuka se siñwi sa mwa Bibele si li: “Ha lu na ni lico ni liapalo, lu kolwe ki zona.” (1 Timotea 6:8) Masheleñi ka ili ona ha tahisi tabo. Bafumi ba bañata ha ba na tabo, hailif’o ba ba shebile ba bañata ba tabile. Ba ba shebile ba itutile ku kolwa ka li sikai fela ze tokwahala mwa bupilo. Jesu n’a bulezi ka za ku ba ni ‘liito le li bona hande’ le li landalala fa lika za butokwa hahulu. (Mateu 6:22) Seo si tusa mutu  ku kolwa ka z’a na ni zona. Batu ba bañata ba ba shebile ba ikutwa ku anguluka kakuli ba hulisize silikani se sinde ni Mulimu ni ku ba ni bupilo bwa lubasi bo bu tabisa—ili lika ze sa konwi ku lekiwa ka masheleñi.

Ye ki mitala i sikai fela ya liakalezo ze sebeza za mwa Bibele ze kona ku tusa ba ba shebile ku talimana ni miinelo ya bona. Ku na ni ye miñwi ye miñata. Ka mutala, mu tokolomohe mikwa ye maswe ye cwale ka ku zuba ni papali ya likwinano za mali, ili ze sinya masheleñi; mu lemuhe lika za butokwa hahulu mwa bupilo, sihulu-hulu milelo ya kwa moya; k’o misebezi i sa fumanehi hahulu, mu like ku eza kasebezi kamba ku eza zeo ba bañwi ba tokwa ku ezezwa. (Liproverbia 22:29; 23:21; Mafilipi 1:9-11) Bibele i susueza ku sebelisa “butali ni buitemuso” ze cwalo kakuli “ki zona ze ka pilisa moya wa hao.”—Liproverbia 3:21, 22.

Hailif’o liakalezo za mwa Bibele li kana za fa tuso ye ñwi ku ba ba tandaniswa ki bunjebwe, lipuzo ka za nako ya kwapili li sa siyezi. Kana ba ba shebile ku bona ku felile, ba ka zwelapili mwa bunjebwe ku ya ku ile? Kana ku sa likanelela ko ku mwahal’a ba ba fumile ni ba ba botanile hahulu ku ka feliswa? Ha lu nyakisiseñi tatululo yeo ba bañata ba sa zibi.

Bibele I Fa Libaka la Sepo

Ba bañata ba lumela kuli Bibele ki buka ye nde. Niteñi, hañata ha ba zibi kuli i fa taba ye nongile ye bonisa kuli licinceho ze tuna li tuha li ezahala.

Mulimu u lela ku nga muhato wa ku felisa matata a batu, ku kopanyeleza ni bunjebwe. Bakeñisa kuli mibuso ya batu i bonahezi kuli ha i koni kamba ha i tabeli ku eza cwalo, Mulimu u lela ku i yolisa. Ka nzila ifi? Bibele i bulela ka ku utwahala kwa Daniele 2:44 kuli: “Mulimu wa mwa lihalimu u ka tahisa mubuso o si na ku sinyeha ku ya ku ile; mi bulena bwa ona ha bu na ku shimbulukela kwa sicaba si sili. Mubuso wo, u ka ketula ni ku feza mibuso kaufela; kono ona u ka ba teñi kamita ni ku ya ku ile.”

Ha sa zwisize yona “mibuso,” kamba milonga yeo, Mubusi ya ketilwe ki Mulimu u ka busa. Mubusi y’o haki mutu inge luna kono ki sibupiwa se si m’ata sa kwa lihalimu se si swana ni Mulimu ka sibili, se si kona ku eza licinceho ze tuna ze tokwahala kwa ku feza ku sa likanelela ko ku li teñi cwale. Mulimu u ketile Mwan’a hae ku eza seo. (Likezo 17:31) Samu 72:12-14 i talusa seo Mubusi y’o a ka eza, ha i li: “U ka lamulela mubotana ya itilelela ku yena, ni yena mukunyandela ya si na ya mu tusa. Ya fokozi, ni ya shebile, u ka ba utwela butuku, a lamulele bupilo bwa ba ba nyandile; a ba liulule ku ba ba limba, ba ba ba nyandisa. Mali a mwa mibili ya bona a ka babaleha mwa meto a hae.” Ki sepo kwa bunde! I ka ba ku anguluka luli! Mubusi ya ketilwe ki Mulimu u ka yemela ba ba shebile ni ba ba ishuwa.

Kacwalo, matata a mañata a’ tiswa ki bunjebwe a ka feliswa ka nako yeo. Timana 16 ya Samu 72 i bulela kuli: “Buloto bu ka ba bo buñata mwa naha, mane ni fahalimu a malundu.”  Ha ku sa na ku ba ni lukupwe kabakala ku taela kwa lico, kutokwa masheleñi, kamba tamaiso ye nyazahala.

Matata a mañwi ni ona a ka tatululwa. Ka mutala, kacenu batu ba bañata fa lifasi ha ba koni ku ba ni mandu a bona tenyene. Kono Mulimu u sepisa kuli: “Ba ka yaha mandu, ba pile ku ona; ba cale likota za veine mi ba ce ze bewa ki zona. Ha ba na ku ikahela mandu mi ku pile ba sili mwateñi, kamba ku cala likota za veine mi li ciwe ki ba sili, kakuli mazazi a ba sicaba sa ka, a ka likana ni mazazi a likota; mi baketiwa ba ka, ba ka ikola misebezi ya mazoho a bona nako ye telele.” (Isaya 65:21, 22) Mañi ni mañi u ka ba ni ndu ya hae ye mu konka ni ku ikola musebezi wa mazoho a hae. Kacwalo Mulimu u sepisa tatululo ye tezi ni ya kamita ye ka feza bunjebwe. Ha ku sa na ku ba ni lishutano ze tuna za cwale ze mwahal’a ba ba fumile ni ba ba shebile, ha ku sa na ku ba ni batu ba ba ka mbindana kuli ba pilise fela bupilo bwa bona.

Mutu a kana a ikutwa kuli ha ku utwahali ku ba kwa niti, ha utwa lwa pili lisepiso za Bibele zeo. Kono tatubisiso ye tungile ya Bibele i bonisa kuli lisepiso kaufela za Mulimu za kwamulaho li bile za niti. (Isaya 55:11) Kacwalo haki taba fela ya kuli haiba ku ka ezahala. Kono puzo ye tuna ki ya kuli, Ki sifi se mu lukela ku eza kuli mu tusehe ha ku ka ezahala cwalo?

Kana Mu Ka Ba Mwateñi?

Bakeñisa kuli mulonga ki wa Mulimu, lu lukela ku ba batu bao Mulimu a lumeleza ku ba babusiwa mwa puso yeo. Ha si ka lu siya mwa simbwi ka za mo lu kona ku bela mwateñi. Liketelelo li fumanwa mwa Bibele.

Mubusi ya ketilwe, Mwan’a Mulimu, ki ya lukile. (Isaya 11:3-5) Kacwalo, ba ba lumelelwa ku ba ni bupilo mwa mubuso wo ba libelelwa ku ba ba ba lukile. Liproverbia 2:21, 22 i li: “Ba ba eza niti ba ka yaha mwa naha, ba ba sa nyazahali ba ine ku yona. Kono ba ba maswe ba ka kauhelwa mwa lifasi, ba ba pila ka bupumi ba zwiswe mwateñi.”

Kana ku na ni nzila ya ku kona ku ituta ka yona ku kwanisa zona litukelo zeo? Ee, ku na ni. Ka ku ituta Bibele ni ku latelela ketelelo ya yona, mwa kona ku ba ni tohonolo ya ku ikola nako ye nde ya kwapili. (Joani 17:3) Lipaki za Jehova ba ka tabela ku mi tusa ku ba ni tuto yeo. Lu mi mema kuli mu ikungele tohonolo yeo kuli mu kone ku balelwa kwa sikwata se si si ke sa ipumana hape ni kamuta mwa bunjebwe kamba ketululo.

[Siswaniso se si fa likepe 5]

Eufrosina: “Ku aba hande masheleñi ku tusa lubasi lwa ka ku ba ni ze lu tokwa”

[Maswaniso a fa likepe 6]

Silikani se sinde ni Mulimu ni lubasi lo lu tabile ha li konwi ku lekiwa ka masheleñi