Mwa ku Tiiseza Linyalo la Mina

MU NAHANE ndu ye se i ngile nako ye telele i sa lukiswi. Mupende wa yona wa lamauka fa limota, situwa si sinyehile, mi ndu yeo i yowami mwa bucwañi. Ku si na kuli cwañi, ndu yeo i sinyizwe ki mañungwa mwahal’a lilimo ze fitile, mi i silwe likeela. Kana i swanela ku tubakiwa? Kutokwa. Ndu yeo mwendi ya konwa ku lukiswa sinca haiba mutomo ni muyaho wa yona li tiile.

Kana muinelo wa ndu yeo u mi hupuza linyalo la mina? Mwahal’a lilimo ze fitile, miinelo ye t’ata ye swana sina mañungwa, i kana i amile maswe linyalo la mina. Ikana iba kuli mina kamba sibeli sa mina mu keshebisize linyalo la mina ka nzila ye ñwi. Mu kana mwa ikutwa sina mwa n’a ikutwezi Sandy. Hamulaho wa ku ba mwa linyalo ka lilimo ze 15, n’a ize: “Ha ku na fo ne lu lumelelana, konji fela kuli lu nyalani. Mi seo ne si si ka likana.”

Nihaikaba kuli linyalo la mina se li fitile fa sipimo se si cwalo, mu si ke mwa matukela kuli li feliswe. Linyalo la mina la kona ku kondoloka. Taba i itingile fa buitamo bwa mina ni bwa ba ku mina. Buitamo bu kona ku tiisa linyalo ha li mbalanda. Kono buitamo kiñi. Mi Bibele i kona ku mi tusa cwañi ku bu tiisa?

Buitamo Ki ku Itama Luli

Buitamo ki ku itama ku eza nto ye ñwi kamba ku tamiwa ki maikuto. Fokuñwi, linzwi leo li itusiswanga kwa lika ze sa bonahali, inge cwalo tumelelano ya pisinisi. Ka mutala, muyahi a kana ikutwa ku ba mwa tamo ya ku peta musebezi w’a sainile wa ku yaha ndu. N’a kana a sa zibi mutu y’o ya mu file musebezi. Niteñi, u ikutwa ku ba mwa tamo ya ku eza seo a sepisize.

Nihaike kuli linyalo haki pisinisi ye si na maikuto, buitamo bwa mwa linyalo ki ku itama ku peta tamo yeo. Mwendi mina ni ba ku mina mu itamile fapil’a Mulimu ni batu kuli mu ka ina hamoho, ku si na taba ni ze ka ezahala. Jesu n’a ize: “Ya n’a ba ezize kwa simuluho, n’a ezize munna ni musali. Mi a li: Kabakaleo, munna u ka tuhela ndat’ahe ni m’ahe, a kumalele musal’a hae.” Jesu n’a  ekelize kuli: “Mulimu s’a kopanyize hamoho, mutu a si ke a si kauhanya.” (Mateu 19:4-6) Kacwalo, muta matata a zuha, mina ni ba ku mina mu swanela ku tundamena ka t’ata ku taleleza buitamo bo ne mu itamile. * Musali yo muñwi ya nyezwi u li: “Lika ne li kalile ku ba hande ha ne lu tuhezi ku lelisana za telekano.”

Niteñi, tundamo ya ku bata ku zwisezapili linyalo i ama ze ñata ku fita ku ikutwa fela ku itama. Ki lifi ze ñwi hape ze amiwa?

Ku Swalisana ku Tiisa Tamo ya Linyalo

Tamo kwa linyalo ha i talusi kuli bosinyalana ha ba na ku fapana. Haiba ku ba ni ku sa utwana, ku swanela ku ba ni buikatazo bwa ku tatulula taba isiñi fela kabakala buitamo bo bu ezizwe kono kabakala tamo ya maikuto. Jesu n’a ize ka za bosinyalana kuli: “Ha ba sa li ba babeli, kono ki nama i liñwi fela.”

Ku talusañi ku ba “nama i liñwi” ni ba ku mina? Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli “banna ba swanezi ku lata basali ba bona sina mubili wa bona.” (Maefese 5:28, 29) Kacwalo, kwa neku le liñwi, ku ba “nama i liñwi” ku talusa kuli mu iyakatwa za buiketo bwa ba ku mina sina mo mu iyakatwela bwa mina. Ba ba nyalani ba swanela ku cinca munahanelo wa bona; ku fita ku nga lika ka buñwi, ba lukela ku kopanya litoho ni ba ku bona. Muelezi yo muñwi n’a ize: “Ba ba nyalani ba lukela ku tuhela ku nahana ni ku ikutwa inge kuli ki makwasha, kono ba ikutwe kuli ba mwa linyalo.”

Kana mina ni ba ku mina mu ikutwa kuli luli mu nyalani? Bosinyalana ba kona ku ba hamoho ka lilimo-limo ba sa bi “nama i liñwi” ka mo ku taluselizwe f’o. Seo sa kona ku ezahala, kono buka ye li Giving Time a Chance i li: “Linyalo ki ku pilisana hande hamoho, mi batu ba babeli ha ba lumelelana linyalo la bona li ka hula hahulu ni ku fita.”

Bosinyalana ba bañwi ba ba si na tabo ba ina fela hamoho kabakala bana ba bona kamba kabakala ku pilela fela fateñi. Ba bañwi ba tiyela fela muinelo w’o kabakala ku sa lumelelana ni taba ya telekano kamba kabakala ku saba ze ba ka nahana ba bañwi haiba ba kauhana. Nihaike kuli ki hande kuli manyalo a cwalo a ina nako ye telele, mu hupule kuli mulelo o mutuna u swanela ku ba wa ku ba ni linyalo mo ku na ni lilato, isiñi fela le li ina nako ye telele.

 Likezo Ze Si Na Buitati Li Hulisa Tamo ya mwa Linyalo

Bibele n’e bulezi cimo kuli mwa “mazazi a maungulelo,” batu ba ka ba “baitati.” (2 Timotea 3:1, 2) Sina ka mo ne ku polofitezwi, batu kacenu ba bonahala ku isa hahulu mamelelo ku bona beñi. Mwa manyalo a mañata, ku ifana mutu a sa libeleli se siñwi ku ngiwa kuli ki bufokoli. Kono mwa manyalo a mande bosinyalana ba bonisana moya wa buitomboli. Mu kona ku eza cwañi cwalo?

Mwa sibaka sa ku ikataza ku ipuza kuli, ‘Ki tuso mañi ye ni fumana mwa linyalo le?’ mu ipuze kuli, ‘Ki sifi se ni eza ka butu kuli linyalo la ka li tiye?’ Bibele i bulela kuli Bakreste ba swanela ku “[sa tokomela za bona] fela, kono [ba] talime ni za ba bañwi.” (Mafilipi 2:4) Ha mu nze mu kengeela sisupo sa mwa Bibele se, mu tatubisise likezo za mina mwa viki ye felile. Ne mu ezize hakai kezo ye nde ku ba ku mina? Kana ne mu teelelize ba ku mina ha ne ba bata ku bulela ni mina—niha ne mu sa tabeli luli ku teeleza? Ki lifi ze ñwi ze ne mu ezize ze ne tabisize hahulu ba ku mina mane ku fita mo ne li tabiselize mina?

Ha mu nyakisisa lipuzo ze cwalo, mu si ke mwa bilaela kuli bunde bo mu eza ha bu na ku lemuhiwa kamba ha mu na ku kutelwa ki se siñwi. Buka ye ñwi i li: “Mwa manyalo a mañata, mikwa ye minde ya itebuhiwa, kacwalo ha mu eza hande mo mu konela kaufela mu ka susueza ba ku mina ku ezanga hande.” Likezo za ka ku itombola li tiisa linyalo la mina kakuli li bonisa kuli mu lata hahulu linyalo la mina mi mu bata ku li bukeleza.

Mubonelo wa ku Sa Fela kwa Linyalo Ki Wa Butokwa

Jehova Mulimu u nga ka butuna busepahali. Mane Bibele i li: “Ku ya sepahala, u iponahalisa ku sepahala.” (Samu 18:25) Ku ba ya sepahala ku Mulimu ku talusa ku ba ya sepahala kwa tukiso ya linyalo yeo a tahisize.—Genese 2:24.

Haiba mina ni ba ku mina mu sepahala yo muñwi ku yo muñwi, mu ka ikutwa kuli linyalo la mina li ka ina nako ye telele. Ha mu nahana ka za likweli, lilimonyana, ni lilimo-limo ze sa taha, mu ipona mu sa nyalani. Ku sa ba hamoho mwa linyalo ki nto ye sa lolwi, mi ona mubonelo w’o u bukeleza linyalo la mina. Musali yo muñwi ya nyezwi u ize: “Ni ha ni nyemelanga hahulu [bo munna ka] ni ku filikanywa ki ze ezahala mwahal’a luna, ha ni bilaelangi kuli linyalo la luna li ka fela. Ni bilaelanga fela kuli lu ka tatulula cwañi butata. Ha ni bilaelangi ni hanyinyani kuli ha lu na ku kutisana lipilu—nihaike kuli ka nako yeo ha ni zibangi kuli lu ka kutisana cwañi lipilu.”

Mubonelo wa ku ba mwa linyalo ka nako ye telele ki nto ye tiisa hahulu tamo ya mina ku ba ku mina, kono kwa swabisa kuli mubonelo  o cwalo ha u yo mwa manyalo a mañata. Ha mu omana, yo muñwi a kana a bulela ngambu kuli, “Na ku siya!” kamba kuli, “Ni ka ipatela u sili ya ni utwisisa!” Ki niti kuli, hañata lipulelo ze cwalo haki za niti. Niteñi, Bibele i lemusa kuli lilimi li kona ku ba le “li tezi sifanu se si bulaya.” (Jakobo 3:8) Ku bemba ni ku fumbela li kona ku talusa kuli: ‘Ni bona kuli linyalo la luna ha li na ku ina nako ye telele. Na kona ku li siya ka nako ifi kamba ifi.’ Ku hanelela mukwa w’o ku kona ku sinya linyalo.

Ha mu ba ni mubonelo wa ku sa fela kwa linyalo, mu ka ina ni ba ku mina mwa mapacaca kaufela. Mubonelo w’o wa tusa mo kuñwi hape. U ka mi biseza hahulu bunolo ku amuhela bufokoli ni mafosisa a ba ku mina ni ku ezana hande ni ku swalelana ku si na ñoñoleho. (Makolose 3:13) Buka ye ñwi i ize: “Mwa linyalo le linde ku na ni ku libelela kuli sibeli sa mina mu ka eza mafosisa, ni kuli linyalo li ka zwelapili ku si na taba ni mafosisa ao.”

Fa lizazi la sinawenga sa mina, ne mu ezize buitamo, isiñi kwa tukiso ya linyalo, kono ku mutu ya pila—ee, ku ba ku mina. Taba yeo i swanela ku ama hahulu mo mu nahanela ni mo mu ezeza lika cwale ka ku ba mutu ya mwa linyalo. Kaniti mu swanela ku zwelapili ku pila ni ba ku mina isi fela kuli mu lumela hahulu mwa bukeni bwa linyalo kono hape ni kuli mu lata mutu ye mu nyalani ni yena.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 5]

Ze Mu Kona ku Eza Cwale

M’u nga cwañi buitamo mwa linyalo la mina? Mwendi mu bona kuli ku na ni fo ku tokwa ku sebelezwa. Kuli mu kone ku tiisa tamo ya mina, mu like ze latelela:

● Mu itatube ili mina. Mu ipuze kuli: ‘Kana luli ni mwa linyalo ku zwelela kwa pilu, kamba kana ni sa nahananga ni ku eza inge mutu wa likwasha?’ Mu buze ba ku mina mo ba ikutwela mwa taba yeo.

● Mu bale taba ye ni ba ku mina. Cwale, ka nzila ye musa, mu buhisane m’o mina ni ba ku mina mo mu kona ku tiiseza buitamo bwa mina kwa linyalo la mina.

● Mu eze lika ni ba ku mina ze kona ku tiisa tamo ya mina. Ka mutala: Mu buhe maswaniso a fa sinawenga sa mina ni a fa likezahalo ze ñwi ze nde. Mu eze lika ze ne mu ikolanga ha ne mu sa batana kamba ha ne mu sa zo nyalana. Mu itute hamoho litaba ze tomile fa Bibele ze mwa Toya ya ku Libelela ni Awake! ze ama manyalo.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 6]

Mwa Linyalo, Buitamo Bu Talusa . . .

● Ku Itama “Eza ka buitamo b’o itamile ka bona. Se sinde kikuli u si ke wa itama, isi kuli u itame mi u palelwe ku lifa.”—Muekelesia 5:4, 5.

● Swalisano “Ba babeli ba fita a li muñwi . . . Ha ku wa yo muñwi, wahabo wa mu zusa.”—Muekelesia 4:9, 10.

● Buitomboli “Ku na ni mbuyoti mwa ku fana, ye fita ye mwa ku fiwa.”—Likezo 20:35.

● Mubonelo wa ku Sa Fela kwa Linyalo “Lilato . . li itiisa mwa linto kaufela.”—1 Makorinte 13:4, 7.

[Maswaniso a fa likepe 7]

Kana mwa teelezanga ba ku mina ha ba bata ku bulela?