Ku Tiyela Litiko ku Tahisa Tumbo ku Jehova

“Ha mu utwiswa butuku ha mu eza hande, mi mu itiisize, fo ki nto ye lumelelwa ki Mulimu.”—1 PITROSI 2:20.

1. Bakeñisa kuli Bakreste ba niti ba iyakatwa ka za ku kwanisa za buineelo bwa bona, ki puzo mañi ye lukelwa ku nyakisiswa?

BAKRESTE ba ineezi ku Jehova mi ba bata ku eza tato ya hae. Kuli ba kwanise za buineelo bwa bona, ba lika ka t’ata ku paka niti ni ku hata mwa n’a hatile Jesu Kreste, yena Mutala wa bona. (Mateu 16:24; Joani 18:37; 1 Pitrosi 2:21) Kono Jesu ni ba bañwi ba ba sepahala ne ba itombozi bupilo bwa bona mi ne ba shwezi tumelo ya bona. Kana seo si talusa kuli Bakreste kaufela ba kona ku libelela ku shwela tumelo ya bona?

2. Bakreste ba nga cwañi miliko ni manyando?

² Ka ku ba Bakreste, lu susuezwa ku sepahala ku isa lifu, isi ku talusa kuli haisi kuli luli lu shwele tumelo ya luna. (2 Timotea 4:7; Sinulo 2:10) Seo si talusa kuli hailif’o lwa tabela ku nyandela tumelo ya luna—mi, haiba ku tokwahala, ni ku shwa bakeñisa yona—ha lu lakazi ku eza cwalo. Ha lu tabeli ku nyandiswa ni ku utwiswa butuku kamba ku tompololwa. Kono ka ku ziba kuli lu ka tahelwa ki miliko ni nyandiso, lu tokwa ku nyakisisa ka tokomelo mo lu kona ku ezeza muta lu tahelwa ki lika zeo.

Ku Tiyela Miliko

3. Ki ifi mitala ya mwa Bibele ye mu kona ku kandeka ya za mwa ku tiyela nyandiso? (Mu bone sikwenda se si li “Mo Ne Ba Tiyezi Nyandiso,” fa likepe le li tatama.)

³ Mwa Bibele, lu fumana litaba ze ñata ze bonisa mo ne ba ezelize batanga ba Mulimu ba kwaikale ha ne ba li mwa miinelo ye lubeta. Mihato ye shutana-shutana ye ne ba ngile i bonisa Bakreste kacenu ze ba kona ku eza muta ni bona ba ipumana mwa miinelo ye swana. Mu nyakisise litaba ze mwa sikwenda se si li “Mo Ne Ba Tiyezi Nyandiso,” mi mu bone ze mu kona ku ituta ku bona.

4. Ku kona ku bulelwañi ka za m’o Jesu ni batanga ba bañwi ba ba sepahala ne ba ezelize ha ne ba li mwa miliko?

⁴ Nihaike kuli Jesu ni batanga ba ba sepahala ba bañwi ba Mulimu ne ba ngile mihato ye shutana-shutana ka ku ya ka miinelo, kwa iponelwa hande-nde kuli ne ba si ka ikenya mwa kozi. Ha ne ba ipumani mwa likozi, ne ba na ni bundume ni maseme. (Mateu 10:16, 23) Mulelo wa bona n’e li kuli ba zwisezepili musebezi wa ku kutaza ni ku zwelapili ku sepahala ku Jehova. Mo ne ba ezelize mwa miinelo ye shutana-shutana ki mitala kwa Bakreste bao kacenu ba talimana ni miliko ni nyandiso.

5. Ne ku zuhile nyandiso mañi mwa Malawi mwa ma 1960, mi Lipaki ne ba ezize cwañi?

⁵ Mwa miteñi ye, batu ba Jehova hañata se ba ipumani mwa miinelo ya bubotana ni manyando a matuna bakeñisa lindwa, ku kwaliwa, kamba ku nyandiswa luli. Ka mutala, mwa ma 1960, Lipaki za Jehova ba mwa Malawi ne ba nyandisizwe maswe. Mandu a Mubuso a bona, mandu a bona, lico za bona, ni lipisinisi za bona—ili buñata bwa ze ne ba luwile—ne li sinyizwe. Ne ba natakilwe ni ku nyandiswa ka linzila ze ñwi ze sabisa. Mizwale bao ne ba ezize cwañi? Ba bañata-ñata ne ba na ni ku baleha mwa minzi ya bona. Ba bañata ne ba iz’o kundama mwa mishitu, mi ba bañwi ne ba balehile ku y’o ina mwa Mozambique ka nakonyana. Nihaike basepahali ba bañata ne ba shwile, ba bañwi ne ba ikatulezi  ku mata kozi, ili nto ye n’e bonahalile ku ba ye nde ku i eza mwa miinelo ye cwalo. Ka ku eza cwalo, mizwale bao ne ba latelezi mutala o n’o tomilwe ki Jesu ni Paulusi.

6. Ki nto mañi ye ne ba si ka yubeka Lipaki ba mwa Malawi ku si na taba ni nyandiso ye situhu?

⁶ Nihaike mizwale ba mwa Malawi ne ba na ni ku baleha kamba ku ipata, ne ba batile ni ku latelela ketelelo ya ka teokratiki mi ne ba zwezipili ku eza misebezi ya bona ya Sikreste ka ku pata-pata ka mo ne ba konela kaufela. Ne ku zwileñi mwateñi? Nakonyana musebezi u si ka kwaliwa kale, ili ka 1967, ne ba bile ni palo ye tuna ka ku fitisisa ya bahasanyi ba 18,519. Nihaike musebezi ne u sa kwalilwe mi ba bañata ne ba balehezi kwa Mozambique, ku t’o fita ka 1972, ne ku bihilwe palo ye nca ye tuna ka ku fitisisa ya bahasanyi ba 23,398. Fa avareji ka kweli ni kweli, ne ba bihanga lihora za mwa bukombwa ze 16. Ku si na kuliñi, likezo za bona ne li tahisize tumbo ku Jehova, mi Jehova n’a fuyozi mizwale ba  ba sepahala bao mwa nako yeo ye t’ata hahulu. *

7, 8. Ki ka mabaka mañi ba bañwi ha ba ikatulelanga ku sa baleha, nihaike ku hanyezwa ku tisa butata?

⁷ Kono mwa linaha m’o ku hanyezwa ku tisa butata, mizwale ba bañwi ba kana ba ikatulela ku sa baleha, niha ba kona ku eza cwalo. Ku baleha ku kana kwa felisa butata bo buñwi, kono mwendi hape ku ka tahisa bo buñwi. Ka mutala, kana ba ka kona ku zwelapili ku swalisana ni mizwale ba Sikreste ni kuli ha ba na ku lapa kwa moya? Kana ba ka kona ku zwelapili ku eza za kwa moya ha ba nze ba satalala ku fumana hande maino, mwendi ili mwa naha ye fumile kamba mo ba kona ku fumana sifumu ka bunolo?—1 Timotea 6:9.

⁸ Ba bañwi ba ikatulelanga ku sa baleha kakuli ba iyakatwa za buiketo bwa kwa moya bwa mizwale ba bona. Ba ikatulelanga ku ina ni ku tiyela miliko ilikuli ba zwelepili ku kutaza mwa kalulo ya simu ya bona ni kuli ba susueze balapeli ba bañwi. (Mafilipi 1:14) Ka ku ikatulela cwalo, ba bañwi mane ba konile ku tusa kwa ku wina mizeko ya mwa kuta mwa naha ya bona. *

9. Ki lika mañi zeo mutu a lukela ku nyakisisa pili a si ka keta ku ina kamba ku baleha bakeñisa nyandiso?

⁹ Ku keta ku ina kamba ku baleha kaniti ku itingile ku mutu ni mutu. Kono liketo ze cwalo li swanela ku eziwa ha se lu kupile ketelelo ya Jehova ka tapelo. Kono ku si na taba ni keto ye lu kana lwa eza, lu lukela ku hupula manzwi a muapositola Paulusi a’ li: “Mutu kaufela ku luna u ka ba ni ku ikalabela ku Mulimu.” (Maroma 14:12) Sina ha se lu boni, s’a tokwa Jehova kikuli mutang’a hae kaufela a zwelepili ku sepahala mwa miinelo kaufela. Batanga ba hae ba bañwi ba talimana ni miliko ni nyandiso kacenu; ba bañwi ba kana ba talimana ni zona kwapili. Kaufel’a bona ba ka likiwa mo ni mwale, mi ha ku na ya lukela ku hupula kuli yena ki mwan’a moola. (Joani 15:19, 20) Ka ku ba batanga  ba Jehova ba ba ineezi, ha lu koni ku picuka taba ya bubusi bwa pupo kamukana ye ama ku boniswa ku kena kwa libizo la Jehova ni ku luka kwa puso ya hae.—Ezekiele 38:23; Mateu 6:9, 10.

“Mu Si Ke Mwa Kutisa Bumaswe ka Bumaswe”

10. Jesu ni baapositola ba hae ne ba lu tomezi mutala mañi wa butokwa ka za ku tiyela butata ni twaniso?

¹⁰ Sikuka se siñwi sa butokwa se lu kona ku ituta kwa muhato w’o Jesu ni baapositola ba hae ne ba ngile ha ne ba li mwa butata ki sa ku sa kutisa bumaswe ku ba ba lu nyandisa. Ha ku na taba ni ye kana mwa Bibele ye bulela kuli Jesu kamba balateleli ba hae ne ba ezize kopano ya ku hanyeza ka yona banyandisi kamba ku eza mifilifili ilikuli ba lwanise ba ba ba nyandisa. Kono, muapositola Paulusi n’a elelize Bakreste kuli: “Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe.” “Balatiwa, mu si ke mwa kutisa bumaswe ili mina, kono mu fe buhali sibaka; kakuli ku ñozwi kuli: Ku likanyisa ki kwa ka, ki Na ni ka kutisa, ku bulela Mulena.” Hape, “u si ke wa tulwa ki bumaswe, kono u tule bumaswe ka bunde.”—Maroma 12:17-21; Samu 37:1-4; Liproverbia 20:22.

11. Caziba yo muñwi wa ze ezahezi u bulelañi ka za m’o Bakreste ne ba ngela Muuso?

¹¹ Bakreste ba makalelo ne ba mamezi kelezo yeo. Cecil J. Cadoux, caziba wa ze ezahezi, mwa buka ya hae ya The Early Church and the World, u talusa m’o Bakreste mwa lilimo za 30-70 C.E. ne ba ngela Muuso. U ñola kuli: “Ha lu na bupaki luli bwa kuli Bakreste ne ba kile ba lika ku hanyeza nyandiso ka ku lwana. Nto fela ye tuna ye ne ba kona ku eza n’e li ku nyaza hahulu babusi ba bona kamba ku ba filikanya ka ku baleha. Kono mo ne ba ezezanga fela Bakreste ha ne ba nyandiswa ki ku hana ka ku tiya ku utwa litaelo za muuso zeo ne ba ikutwa kuli ne li lwanisana ni ku utwa Kreste.”

12. Ki kabakalañi ha ku li ko kunde ku tiyela manyando ku fita ku kutisa bumaswe ka bumaswe?

¹² Kana ku eza cwalo ki nto ye nde luli? Kana ba ba eza cwalo ne ba si ke ba swasiwa ka bunolo ki ba ba lelile ku ba timeza? Kana ne ku si ke kwa ba hande ku itwanela? Kwa batu, ku eza cwalo ne ku kana kwa swanela. Kono ka ku ba batanga ba Jehova, lu kolwa kuli ku latelela ketelelo ya Jehova mwa litaba kaufela ki yona nto ye nde ka ku fitisisa ya ku eza. Lu hupula manzwi a Pitrosi a’ li: “Ha mu utwiswa butuku ha mu eza hande, mi mu itiisize, fo ki nto ye lumelelwa ki Mulimu.” (1 Pitrosi 2:20) Lu lumela kuli Jehova wa ziba hande muinelo mi h’a na ku u tuhelela ku zwelapili ku ya ku ile. Lu kona ku kolwa cwañi ka za seo? Kwa batu ba hae be ne ba li bahapiwa mwa Babilona, Jehova n’a ize: “Ya mi ngunyuta, u ngunyuta taku ya liito la [ka, NW].” (Zakaria 2:8) Mutu n’a ka lumela kuli taku ya liito la hae i ngunyutwe ka nako ye kuma kai? Jehova u ka lamulela ka nako ye swanela. Ha ku na ku kakanya ni hanyinyani ka za taba yeo.—2 Matesalonika 1:5-8.

13. Ki kabakalañi Jesu ha n’a tuhelezi lila za hae ku mu tama?

 ¹³ Ka za seo, lwa kona ku likanyisa mutala wa Jesu. Ha n’a tuhelezi lila za hae ku mu tama mwa simu ya Getsemani, n’e si kuli n’a sa koni ku itwanela. Mane, n’a bulelezi yo muñwi wa balutiwa ba hae kuli: “Kana u hupula kuli ne ni ka palelwa ku lapela Ndate, mi n’a ka ni fa honacwale limpi za mangeloi ze lishumi ka ze peli, ni ku fita? Kono ka ku eza cwalo, Mañolo n’a ka ezahala cwañi, a’ li: Ku swanezi ku ba cwalo?” (Mateu 26:53, 54) Ku peta tato ya Jehova n’e li yona nto ya butokwa hahulu ku Jesu, niha n’a ka nyandela ku i eza. N’a sepile hahulu manzwi a bupolofita a walisamu Davida, a’ li: “Ha u na ku siya moya wa ka mwa sibaka sa ba ba shwile; ha u na ku lumela kuli ya kenile wa hao a bone ku bola.” (Samu 16:10) Lilimo-limo hasamulaho, muapositola Paulusi n’a bulezi ka za Jesu kuli: “Kabakala tabo y’a n’a beezwi kwapili, Jesu a itiisa kwa [kota ya linyando, NW], a sa tokomeli lishwau la yona; mane a y’o ina ku la bulyo la lubona lwa Mulimu.”—Maheberu 12:2.

Tabo ya ku Bonisa Bukeni bwa Libizo la Jehova

14. Jesu n’a tiisizwe ki tabo mañi mwa miliko ya hae kaufela?

¹⁴ Ki tabo mañi ye n’e tiisize Jesu mwa tiko ye t’ata ka ku fitisisa? Kwa batanga ba Jehova kaufela, Jesu, Mwana ya lateha wa Mulimu, kaniti n’a li yena y’o Satani n’a bata hahulu ku lwanisa. Kacwalo, Jesu ha n’a ka zwelapili ku sepahala mwa muliko, ne i ka ba kalabo ya butokwa ka ku fitisisa kwa nyazo ya Satani ku Jehova. (Liproverbia 27:11) Kana mwa kona ku nahana tabo ni buikolwiso bwa n’a bile ni bona Jesu ha n’a zusizwe? U lukela ku ba ya n’a tabile, ka ku  lemuha kuli n’a petile musebezi wa n’a filwe ha n’a li mutu ya petehile, ona wa ku bonisa ku luka kwa puso ya Jehova ni ku kena kwa libizo la Hae! Hape, ku ina “ku la bulyo la lubona lwa Mulimu” kaniti ki tompo ye ipitezi, ye fa Jesu tabo ye tuna ka ku fitisisa.—Samu 110:1, 2; 1 Timotea 6:15, 16.

15, 16. Ki nyandiso mañi ye situhu ye ne ba tiyezi Lipaki mwa Sachsenhausen, mi ki nto mañi ye n’e ba tusize ku itiisa?

¹⁵ Ni kwa Bakreste, ki tabo ku abana mwa ku bonisa ku kena kwa libizo la Jehova ka ku tiyela miliko ni nyandiso, ka ku latelela mutala wa Jesu. Mutala o munde ki wa ze ne ezahezi kwa Lipaki be ne ba nyandile ha situhu mwa munganda wa tukufazo wa Sachsenhausen, ili be ne ba punyuhile ku zamaiswa musipili o lubeta o mutelele kwa mafelelezo a Ndwa ya Lifasi ya II. Mwa ku zamaiswa k’o, batamiwa ba bañata-ñata ne ba shwile kwa silami, matuku, kamba tala, kamba ne ba bulailwe ha situhu bukaufi fela ni mikwakwa ki mapokola ba Nazi. Lipaki, ba 230 kaufel’a bona, ne ba punyuhile ka ku ba hamoho ni ka ku tusana, ku eza cwalo niha ne ku ba beya mwa kozi.

¹⁶ Ki nto mañi ye n’e tusize Lipaki bao ku tiyela nyandiso ye situhu cwalo? Ba man’o fita ba iketile, ba ñola ka za tabo ni buitebuho bwa bona ku Jehova mwa liñolo le li li “Katulo ya Lipaki za Jehova ba 230 ba ba zwa mwa linaha ze 6, ba ba putehani mwa mushitu bukaufi ni Schwerin mwa Mecklenburg.” Mwa liñolo leo, ne ba ize: “Luna ni ba bañwi ba ba bandukile lu punyuhile nako ye telele ya ku likiwa maswe, inge ba ba pamuzwi mwa mulilo, kono ba ba si na sifuka sa mulilo. (Mu bone Daniele 3:27) Kono ba tiisizwe ki Jehova mi ba libelela ka tukufalelo litaelo ze nca ku Mulena za kuli ba zwelepili ku eza misebezi ya hae.” *

17. Batu ba Mulimu kacenu ba talimana ni miliko ya mifuta mañi?

¹⁷ Ka ku swana ni basepahali ba 230 bao, ni luna lwa kona ku likiwa, nihaike ha lu si ka likiwa kuli lwa “lwana mane ku zwe mali.” (Maheberu 12:4) Kono muliko u kona ku taha ka linzila ze ñata. U kona ku ba ku nenaunwa ki balikani kwa sikolo, kamba mwendi ku kukuezwa ki litaka ku eza buhule ni libi ze ñwi. Hape, ku ikatulela ku itima kwa mali, ku nyala fela ku Mulena, kamba ku hulisa bana mwa niti mwa lapa m’o ba bañwi ba lapela ku sili fokuñwi ku kona ku tisa miliko ye t’ata.—Likezo 15:29; 1 Makorinte 7:39; Maefese 6:4; 1 Pitrosi 3:1, 2.

18. Lu na ni buikolwiso mañi bwa kuli lwa kona ku tiyela niheba miliko ye t’ata hahulu?

¹⁸ Kono ku si na taba ni miliko ye kana ya lu tahela, lu ziba kuli ze lu nyandela kikuli lu beya Jehova ni Mubuso wa hae mwa sibaka sa pili, mi lu nga kuli ku eza cwalo ki tompo ye tuna, ye nyakalalisa. Lu susuezwa ki manzwi a Pitrosi a’ li: “Ha mu nyefulelwa Libizo la Kreste, mu na ni mbuyoti; kakuli Moya wa kanya, Moya wa Mulimu, u inzi fahalimu a mina.” (1 Pitrosi 4:14) Ka m’ata a moya wa Jehova, lu tiiswa ku tiyela niheba miliko ye t’ata hahulu, mi ku eza cwalo ku tisa kanya ni tumbo ku yena.—2 Makorinte 4:7; Maefese 3:16; Mafilipi 4:13.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Kona ku Talusa?

• Bakreste ba nga cwañi twaniso ni nyandiso?

• Lu kona ku itutañi kwa muhato w’o Jesu ni basepahali ba bañwi ne ba ngile ha ne ba li mwa muliko?

• Ki kabakalañi ha ku li ko kunde ku sa kutisa bumaswe ka bumaswe ha lu nyandiswa?

• Jesu n’a tiisizwe ki tabo mañi mwa miliko ya hae, mi lu kona ku itutañi ku seo?

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 15]

Mo Ne Ba Tiyelezi Nyandiso

• Masole ba Heroda ba si ka fita kale mwa Betelehema kuli ba t’o bulaya limbututu kaufela za bashimani za lilimo ze peli ku ya kwatasi, Josefa ni Maria ne ba bulelezwi ki lingeloi ku nga Jesu ni ku balehela ni yena kwa Egepita.—Mateu 2:13-16.

• Hañata-ñata mwa bukombwa bwa Jesu, lila za hae ne li batile ku mu bulaya kabakala bupaki bwa hae bo bu m’ata. Linako zeo kaufela, Jesu n’a ba picukile.—Mateu 21:45, 46; Luka 4:28-30; Joani 8:57-59.

• Masole ni linumwana ha ne ba tile mwa simu ya Getsemani ku t’o tama Jesu, n’a ipulezi patalaza, ili ku ba bulelela habeli kuli: “Ki na yo.” Mane n’a hanisize balateleli ba hae ku mu lwanela mi n’a tuhelezi sikwata seo ku mu isa.—Joani 18:3-12.

• Mwa Jerusalema, Pitrosi ni ba bañwi ne ba tamilwe, ku shapakiwa, ni ku laelwa ku tuhela ku bulela ka za Jesu. Kono ba sin’o lukululwa, ba “zwa . . . , ha ba si ka lisela, ka mazazi kaufela, ku luta batu, ni ku bulela mwa Tempele ni mwa mandu kuli Jesu ki Kreste.”—Likezo 5:40-42.

• Saule, ya n’a til’o ba muapositola Paulusi hasamulaho, ha n’a zibile mulelo wa Majuda ba mwa Damaseka wa ku mu bulaya, mizwale ba mu beya mwa lishiño, ba mu shetumuna fa lukwakwa lwa munzi busihu, mi a baleha.—Likezo 9:22-25.

• Lilimo-limo hasamulaho, Paulusi n’a iketezi ku ipileza ku Sesare, nihaike Mubusisi Festusi ni Mulena Agripa ne ba fumani kuli “h’a si ka eza se siñwi se si swanela lifu.”—Likezo 25:10-12, 24-27; 26:30-32.

[Maswaniso a fa likepe 16, 17]

Niha ne ba na ni ku baleha bakeñisa nyandiso ye situhu, Lipaki ba bañata-ñata ba ba sepahala ba mwa Malawi ne ba zwezipili mwa sebelezo ya Mubuso ka tabo

[Maswaniso a fa likepe 17]

Tabo ya ku bonisa ku kena kwa libizo la Jehova ne i tiisize basepahali ba, ha ne ba zamaisizwe musipili o lubeta o mutelele ni ku beiwa mwa minganda ya tukufazo ki ba Nazi

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Musipili o lubeta: KZ-Gedenkstätte Dachau, ka tumelezo ya USHMM Photo Archives

[Maswaniso a fa likepe 18]

Miliko i kona ku taha ka linzila ze ñata