Jakobo N’a Itebuha Likuka za Bulapeli

BUPILO bwa Jakobo bu tezi mifilifili ni matomola. Bakeñisa buhali bwa muhulwan’a hae y’a bata ku mu bulaya, Jakobo wa baleha kuli a ipilise. Ku fita kuli a nyale musali y’a lata, u pumiwa kuli a nyale pili mutu u sili mi mafelelezo u ipumana a nyezi basali ba bane ni ku welwa ki matata a mañata. (Genese 30:1-13) Ka lilimo ze 20 u belekela munna y’a mu nyandisa. U mangana ni lingeloi mi u ba sihole. Mwan’a hae wa musizana u swalwa likalala, bana ba hae ba bashimani ba shangumuna pulaotuna, mi u liloka lifu la mwana ni musal’a hae ba n’a lata hahulu. Ha s’a tutile a li musupali ka ku saba lukupwe, u itumelela kuli mazazi a hae a bile “a makuswanyani mi hape ki a maswe.” (Genese 47:9) Ku si na taba ni zeo kaufela, Jakobo ki mulumeli ya sepile Mulimu. Kana tumelo ya hae ha i na tuso? Ki lifi ze kona ku itutiwa mwa ku nyakisisa ze ñwi za n’a ipumani ku zona Jakobo?

N’a Shutana Hahulu ni Muhulwan’a Hae

Se ne si tisize kuli a shelane ni muhulwan’a hae kikuli Jakobo n’a itebuha likuka za bulapeli, ili zeo Isau n’a keshebisa. Jakobo n’a cisehela lisepiso za bulikani ze n’e filwe ku Abrahama mi a ineela ku babalela lubasi l’o Mulimu n’a ketile ku ca sanda. Kacwalo Jehova a mu ‘lata.’ Jakobo n’a li “mutu ya si na mukwa [“ya sa nyazahali,” NW],” ili pulelo ye talusa muzamao o munde. Ka ku fapahana, Isau n’a keshebisa sanda sa hae sa kwa moya mi a si lekisa ku Jakobo ka nto ye nyinyani-nyani. Jakobo ha n’a lumelelizwe ki Mulimu ku nga s’e li sa hae ni ku amuhela limbuyoti ze n’e swanela ku ba za muhulwan’a hae, Isau a nyema h’a situhu. Kacwalo, Jakobo a siya za n’a lata kaufela, kono ze n’e ezahezi hamulaho kaniti ne li mu tobile pilu.—Malaki 1:2, 3; Genese 25:27-34; 27:1-45.

Mwa tolo, Mulimu a bonisa Jakobo mangeloi a pahama ni ku tuluka fa pahamelo, kamba “macwe a beilwe inge pahamelo,” (NW, litaluso za kwatasi) mwahal’a lihalimu ni lifasi ni ku bulela kuli u ka sileleza Jakobo ni peu ya hae. “Mishobo kaufela ya lifasi i ka fiwa mbuyoti ka wena ni lusika lwa hao. Bona, Na, ni inzi ni wena; ni ka ku babalela kaufela m’o ka ya, mane ni ku kutiseze mwa naha ye; kakuli ha ni na ku ku tokolomoha, ni si ka eza se ni ku bulelezi.”—Genese 28:10-15.

 Ne ku omba-omba hakalo! Jehova n’a bulezi kuli lisepiso za hae ku Abrahama ni Isaka ne li ka fuyola Jakobo ni lubasi lwa hae kwa moya. Jakobo n’a lemusizwe kuli ba ba katelwa ki Mulimu ba kona ku sebelezwa ki mangeloi, mi n’a sepisizwe kuli Mulimu n’a ka mu sileleza. Ka ku bonisa buitebuho, Jakobo a itama ku sepahala ku Jehova.—Genese 28:16-22.

Jakobo ni kamuta n’a si ka byangula Isau sanda sa hae. Bashimani bao ba si ka pepwa kale, Jehova n’a ize “yo muhulu u ka sebeleza yo munyinyani.” (Genese 25:23) Mutu a kana a buza kuli: ‘Kana ne ku si ke kwa ba bunolo kambe Mulimu n’a tahisize kuli Jakobo a pepwe pili?’ Ze n’e ezahezi hamulaho ne li file lituto za butokwa. Mulimu ha bulukelangi limbuyoti ba ba ipapata kuli z’a ba lukela, kono u shemubanga b’a keta. Kacwalo buhulu ne bu filwe Jakobo, isi ku muhulwan’a hae, ya n’a bu keshebisa. Ka nzila ye swana, bakeñisa kuli sicaba sa Majuda ba ka sipepo ne si bile ni moya o swana ni wa Isau, ne si yolisizwe ki Isilaele wa kwa moya. (Maroma 9:6-16, 24) Kacenu silikani se sinde ni Jehova haki sanda se si itahela ku si na ku ikataza, mutu ni kw’a ka pepelwa mwa lubasi lo lu saba Mulimu kamba mwahal’a batu ba ba Mu saba. Bote ba ba lata ku fuyolwa ki Mulimu ba lukela ku satalala ku ba balumeli, ili ku itebuha luli za bulapeli.

U Amuhelwa ki Labani

H’a fitile kwa Padan-Arami kuli a bate musali mwahal’a banabahabo, Jakobo a katana Rahele mwan’a malum’ahe, Labani, kwa siliba mi a zwisa licwe le li bukiti fa siliba kuli Rahele a fe limunanu za n’a lisa mezi. * Rahele a kitimela kwahae ku y’o zibahaza kuli Jakobo u tile, mi Labani a mata ku yo mu katanyeza. Haiba Labani n’a hupula sifumu seo ba ndu ya hae ne ba filwe ki mutang’a Abrahama, u zibe n’a swabile, kakuli Jakobo n’a taha mazoho-zoho. Kono ku bonahala kuli Labani n’a boni kuli n’a kona ku belekisa hahulu Jakobo.—Genese 28:1-5; 29:1-14.

Jakobo a yala lushango lwa hae. Ha ku zibahali nji n’a bulezi ka za bupumi bo ne bu itusisizwe mwa k’u nga buhulu, kono ha s’a utwile “litaba za Jakobo,” Labani a li: “Luli u lisapo la ka ni nama ya ka!” Caziba yo muñwi n’a ize pulelo yeo i kona k’u ngiwa ku ba memo ye nde ya kuli Jakobo a ine kamba ku ba buitumelelo bwa Labani bwa kuli n’a tamehile ku sileleza Jakobo ka ku ba muhabo yena. Ka mo ne ku bezi kaufela, Labani a kala ku nahana mwa n’a ka itusiseza maswe mwan’a kaizel’a hae.

Labani a labula taba ye ne til’o tisa butata mwa lilimo ze 20 ze n’e latelezi. A buza kuli: “Hailifo u li mwanahesu, kikuli u ka ni sebeleza fela? U ni bulelele, mupuzo wa hao i ka ba iñi?” Nihaike kuli Labani n’a ipumisa ku ba malume y’a lata ku tusa, n’a fetuzi sihabo ni Jakobo ku ba tumelelano ya musebezi. Jakobo ka ku ba ya n’a lata Rahele, a alaba kuli: “Ni ka ku sebeleza myaha ye 7 bakeñisa Rahele mwan’a hao yo munyinyani.”—Genese 29:15-20.

Linyalo ne li tomilwe ka ku lifa malobolo ku ba mwa lubasi lwa habo musali. Hamulaho Mulao wa Mushe n’o tomile mali a’ fita fa mashekele a mashumi aketalizoho a silivera a ku lifa mwalyanjo y’a pepelizwe. Caziba Gordon Wenham u lumela kuli ao ne li “malobolo a’ pahami ka ku fitisisa” kono u li buñata n’a li “mwatasi hahulu ku ao.” (Deuteronoma 22:28, 29) Jakobo n’a sa koni ku lifa malobolo ao. N’a file Labani myaha ye supile ya ku mu sebeleza. Wenham u ekeza kuli: “Bakeñisa kuli ba mibeleko ya mazoho ne ba fiwa tifo ye zwa fa licika la shekele ku ya fa shekele i liñwi ka kweli mwa miteñi ya Babilona ya ikale,” (ili mashekele a’ 42 ku isa ku a’ 84 mwa lilimo z’e supile), “Jakobo n’a fa Labani malobolo a mañata hahulu a ku lifela Rahele.” Labani a amuhela ku si na ñoñoleho.—Genese 29:19.

Ku Jakobo myaha ye supile ne i bonahalile inge “mazazinyana fela,” bakeñisa kuli n’a lata  hahulu Rahele. Hamulaho, a nga musal’a hae ya n’a apesizwe lisila fa pata, ku si na ku lemuha bupumi bwa Labani. Mu nahane fela mwa n’a kakamalezi kakusasana wa lizazi le li tatama ha bona kuli u lobezi ni Lea isi munyan’a hae Rahele! Jakobo a buza kuli: “Ki taba ye cwañi y’o ni ezize? Kana ha ni si ka ku sebeleza bakeñisa Rahele? Kiñi ha u ni pumile?” Labani a alaba kuli: “Ha ku ezwangi cwalo kwanu haesu, kuli yo munyinyani a nyalwe pili ku yo muhulu, ina sunda i li ñwi ni yo, mi lu ka ku fa ni yo muñwi, ka sebelezo yeo u ka ni sebeleza hape myaha ye miñwi ye 7.” (Genese 29:20-27) Ka ku ba ya swasehile y’a sa koni ku ikemela, Jakobo a amuhela fela ze n’e tokwahala kuli a nyale Rahele.

Ka ku shutana ni lilimo ze supile za pili, ze ne tatami ne li ze maswe. Jakobo n’a ka itibaza cwañi bupumi bwa Labani bo bu situhu? Mi kikuli n’a ka swalela Lea ya n’a swalisani mwa bupumi b’o? Labani n’a sa iyakatwi matata a n’a ka labukela bo Lea ni Rahele kwapili. N’a iyakatwa za hae fela. Lifufa la ekeza kwa bunyemi bwa Rahele ya n’a li mumba, Lea ha n’a pepile bana ba bane ka ku tatamana. Mi Rahele, ka ku bata hahulu ku ba ni bana, a fa mutang’a hae kuli a mu pepele, mi ka ku bata ku kangisana, Lea ni yena a eza nto ye swana. Jakobo a ipumana a na ni basali ba bane, bana b’a 12, mi kwa tokwa ku ba ni tabo mwa lubasi. Niteñi, Jehova n’a eza Jakobo sicaba se situna.—Genese 29:28–30:24.

Ku Fuyolwa ki Jehova

Ku si na taba ni litiko, Jakobo n’a boni kuli Mulimu u inzi ni yena ka ku ya ka sepiso ya hae. Ni Labani n’a boni cwalo, kakuli lifolofolo li sikai za n’a na ni zona Jakobo h’a taha, ne li bile ze ñata mwa pabalelo ya mwan’a kaizel’a hae. Ka ku sa lata ku lukulula Jakobo, Labani a mu buza tifo ya n’a ka mu fa kuli a zwelepili ku sebeza, mi Jakobo a iketela lifolofolo ze na ni mubala o ipitezi mwa mulaka wa Labani. Ku bulelwa kuli mwa sibaka seo, lingu kamita ne li ze sweu mi lipuli ne li ze nsu kamba ze soto; ki ze nyinyani fela ze n’e li za mibala-bala. Ka ku nahana kuli yeo ne li tifo ye nyinyani, Labani a lumela ka bubebe mi a pakisa ku kasheza kwahule lifolofolo za hae za mubala o ipitezi kaufela kuli li si ke za kopana ni lifolofolo ze n’e babalelwa ki Jakobo. Kaniti n’a lumela kuli Jakobo n’a si ke a tusiwa hahulu ki tumelelano yeo; kaniti ne i sa kwani 20 pesenti ya bana ba lipuli ni lingu ze ne ba lifiwa balisana ka yena ba kwaikale. Kono Labani n’a si ka nepa, kakuli Jehova n’a inzi ni Jakobo.—Genese 30:25-36.

Ka ketelelo ya Mulimu, Jakobo a ba ni lifolofolo ze nde ili ze tiile ze na ni mubala o kateleha. (Genese 30:37-42) Miutelo ya n’a hupuzi ku uta ka yona lifolofolo ne si ye sebeza. Niteñi, caziba Nahum Sarna u talusa kuli “ka ku ya ka sayansi, mufuta o tokwahala u kona ku fumanwa haiba folofolo ya mubala u li muñwi i pepa ni . . . folofolo ya mubala u li muñwi zeo sibeli sa zona li na ni sihozonyana mwa mali sa mubala wa bundolindoli,” mi “lifolofolo ze cwalo li zibwa ka . . . m’ata a matuna [e li na ni ona].”

Ka ku bona ze ezahala, Labani a lika ku cinca tumelelano ka za mufuta wa lifolofolo ze n’e li za mwan’a kaizel’a hae—ili za mitila, bundolindoli, mapataka, kamba za malimbalimba. N’a lela za hae, kono ku si na taba ni mo Labani n’a likezi ku cinca tumelelano yeo, Jehova n’a boni teñi kuli Jakobo wa kondisa nako kaufela. Labani konji ha bilela fela mwa pilu. Ku si ka fita nako, Jakobo a atelwa ki sifumu, mitapi, batanga, likamele, ni limbongolo, isi ka butali bwa hae, kono ka tuso ya Jehova. Hamulaho a taluseza Rahele ni Lea kuli: “Ndat’a mina u ni pumile, u fetuzi mupuzo wa ka linako ze lishumi; nihakulicwalo Mulimu h’a si ka mu lumelela kuli a ni eze maswe. . . . Mulimu u amuhile ndat’a mina mitapi ya hae, u ni file yona.” Hape Jehova n’a bulelezi Jakobo kuli N’a boni za n’a eza Labani kono a li Jakobo a si ke a bilaela. Mulimu a li: “Kutela mwa naha ya henu ni ku bahenu, mi ni ka ku eza hande!”—Genese 31:1-13; 32:9.

Ha s’a zwile ku Labani wa muputeleli, Jakobo a liba habo. Nihaike kuli ne se ku fitile  lilimo ze 20, n’a sa saba Isau, sihulu ha n’a utwile kuli Isau n’a atumela a na ni banna ba ba eza mianda ye mine. Ki sifi sa n’a ka eza Jakobo? Ka ku ba mutu ya n’a sepile Mulimu, a eza ka tumelo. A lapela, ku ipulela kuli n’a sa lukelwi ki sishemo sa Jehova ni ku kupa kuli Mulimu, ka ku ya ka lisepiso za Hae a mu yangwele ni lubasi lwa hae ku Isau.—Genese 32:2-12.

Mi kwa ezahala nto ye n’e si ka libelelwa. Mutu, y’o kanti n’a li lingeloi, a bitana ni Jakobo busihu, mi ka ku swala hañwi fela a sikula noka ya Jakobo. Jakobo a hana ku lisela lingeloi leo kuli li ye li si ka mu fuyola pili. Mupolofita Hosea hamulaho n’a bulezi kuli Jakobo a “lila, a ikupela ku shemubiwa.” (Hosea 12:2-4, NW; Genese 32:24-29) Jakobo n’a zibile kuli kwamulaho mangeloi ha n’a bonahalanga ne li ka ku ama talelezo ya bulikani bwa Abrahama ka peu ya hae. Kacwalo a itiisa mwa ku mangana k’o mi a fuyolwa. Ka nako yeo, Mulimu a cinca libizo la hae ku mu beya la Isilaele, le li talusa “Ya Kangisani ni (Ya Tundamezi) Mulimu,” kamba “Mulimu W’a Kangisana.”

Kana Mw’a Itatela ku Mangana?

Ku mangana ni lingeloi ni ku kopana ni Isau ne si ona fela mapacaca a n’a talimani ni ona Jakobo. Kono likezahalo ze alakanyizwe f’a li bonisa kuli n’a li mutu ya cwañi. Hailif’o Isau n’a palezwi ku tiyela talanyana kuli a bukeleze buhulu bwa hae, Jakobo n’a satalalile mwa bupilo bwa hae kaufela kuli a fuyolwe, mane a mangana ni lingeloi. Ka mwa n’a sepiselize Mulimu, Jakobo a etelelwa ni ku silelezwa ki Mulimu, mi a ba mushemi wa sicaba se situna ni kukululu wa Mesiya.—Mateu 1:2, 16.

Kana mwa itakaleza ku satalala kuli mu shemubwe ki Jehova, ili ku manganela sishemo seo, ka swanisezo? Kacenu bupilo bu tezi matata ni miliko ku ba ba lata ku eza tato ya Mulimu, mi fokuñwi ku t’ata ku eza likatulo ze lukile. Niteñi, mutala o munde wa Jakobo u lu fa libaka le lituna la ku tundamena kuli lu fumane mupuzo w’a lu sepisize Jehova.

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso a fa likepe 31]

Jakobo n’a ikatalize mwa bupilo bwa hae kaufela kuli a fuyolwe