Mu Kona ku Eza Cwañi Liketo Ze Nde?

SALUMONI, mulena wa Isilaele wa kwaikale n’a ize, “mutu ya talifile a t’o utwa, mi u ka ekeza kwa zibo ya hae.” Buñata bwa luna ka linako ze ñwi se lu ezize liketo ze sa swaneli bakeñisa fela kuli ne lu hanile kelezo ya ba bañwi.—Liproverbia 1:5.

Manzwi ao a Salumoni hamoho cwalo ni “mashitanguti a eza 3,000” a n’a ñozi, n’a til’o ñolwa mwa Bibele. (1 Malena 4:32) Kana lwa kona ku fumana tuso ka ku ziba ni ku mamela lipulelo za hae ze butali? Lwa kona. Li lu tusa “ku luta mutu butali ni tuto; ku mu utwisa manzwi a zibo; ku mu talifisa mizamao ye na ni ngana, ye na ni niti, ye lukile, ye sepahala.” (Liproverbia 1:2, 3) Ha lu nyakisiseñi liketelelo ze ketalizoho ze tomile fa Bibele ze kona ku lu tusa ku eza liketo ze nde.

Mu Nyakisise Bumaswe Bo bu Ina Nako ye Telele Bo bu Zwa Mwateñi

Liketo ze ñwi li kona ku tahisa ze maswe. Kacwalo, mu like pili ku nahanisisa kuli ki lifi ze ka zwa mwateñi. Mu tokomele kuli lituso ze ina nakonyana fela li si ke za mi palelwisa ku lemuha bumaswe bo bu ina nako ye telele bo bu kona ku zwa mwateñi. Liproverbia 22:3 i lemusa kuli “mutu ya na ni ngana u bona kozi i sa taha, mi wa isabisa; kanti likuba li ipitelela fela mi za ziyeleha.”

Ne ku kana kwa tusa ku ñola ze ka zwa mwateñi ze ina nakonyana ni ze ina nako ye telele. Ze nde za ka nakonyana ze zwa mwa ku keta musebezi o muñwi li kona ku ba ku hola mali a mañata ni ku ba ni musebezi o munde. Kono ku cwañi haiba ze maswe ze zwa mwateñi ki ku ba ni musebezi wa sa koni ku sepa mutu kuli u ka ina nako ye telele? Kana ku ka tokwa kuli hasamulaho mu tute, mwendi ku siya balikani kamba lubasi lwa mina? Kana ku ka mi inisa mwa sibaka se si maswe kamba se si sa tabisi ili se si ka mi zwafisa hahulu? Mu nahanisise bunde ni bumaswe bwa teñi, mi kihona mu ka keta se si swanela hande.

Mu Be ni Nako ye Likani

Liketo ze ezwa ka kazatu li kona ku ba ze maswe. Liproverbia 21:5 i lemusa kuli: “Milelo ya mutu ya sebeza ka tata i mu atiseza lika; kono ya pakisa ku fuma u akufela kwa bubotana.” Ka mutala, ba ba sa nonoboka ba ba tukulwa ki pilu ba swanela ku bona teñi kuli ha ba akufeli ku kena mwa linyalo. Hakusicwalo, ba kana ba ipumana mwa muinelo wa n’a bulezi William Congreve, muñoli wa lipapali za Sikuwa wa mwa lilimo za kwa makalelo a ma-1700, kuli: “Ba ba akufela ku ba mwa linyalo ba ka inyaza nako ye telele.”

Kono ku nga nako ye likani ha ku talusi kuli lu liyehe-liyehe. Liketo ze ñwi li butokwa hahulu mi kacwalo neikaba nto ye butali ha ne li ka ezwa kapili-pili. Ku liyeha-liyeha ku eza keto  ku si na libaka ku kona ku kenya luna kamba ba bañwi mwa butata. Ku liyeha-liyeha ku eza keto ku si na libaka ku kona ku ba yona keto ye mu ezize—mi yeo ki keto ye maswe.

Mu Amuhele Kelezo

Bakeñisa kuli ha ku na miinelo ye mibeli ye swana hahulu, batu ba babeli haki nako kaufela ba eza liketo ze swana ha ba talimani ni butata bo bu swana. Niteñi, kwa tusa ku utwa ka m’o ba bañwi ba tatululezi matata a swana ni a luna. Mu ba buze ka mo ba ikutwela cwale ka za keto ye ne ba ezize. Sina ka mutala, ha mu keta musebezi wa ku ituta, mu buze ba ba eza musebezi wo kuli ba mi taluseze bunde ni bumaswe bwa ona. Ki lituso mañi ze ba fumani mwa keto ye ne ba ezize, mi ki bufi bumaswe kamba likozi ze zwile mwateñi?

Lu lemuswa kuli: “Mo ku si na likelezo, milelo ha i weli likamba; kono i tiya ka ku lelisana kwa ba bañata.” (Liproverbia 15:22) Kono ha lu bata kelezo kamba ha lu ituta ku ze ne ba ipumani ku zona ba bañwi, lu swanela ku eza cwalo ka ku ziba kuli kwa mafelelezo lu na ni ku eza keto luna beñi ni ku talimana ni ze ka zwa mwateñi.—Magalata 6:4, 5.

Mu Latelele Lizwalo Le Li Lutilwe Hande

Lizwalo l’a kona ku lu tusa ku eza liketo ka ku lumelelana ni likuka ze mutomo ze lu keta kuli li lu zamaise mwa bupilo. Ku Mukreste, seo si talusa ku twaeza lizwalo kuli li lumelelane ni mihupulo ya Mulimu. (Maroma 2:14, 15) Linzwi la Mulimu li lu bulelela kuli: “U beye [Muñ’a] Bupilo mwa milelo ya hao kaufela, mi yena u ka lukisa linzila za hao.” (Liproverbia 3:6) Kono, mwa miinelo ye miñwi, batu ba babeli—ba mazwalo a lutilwe hande—ba kona ku eza lika ka ku shutana mi kacwalo ni ku eza liketo ze shutana.

Nihakulicwalo, lizwalo le li lutilwe hande li ka hana tukuluho ye cwalo ha ku taha ku ze i nyaza Bibele ka ku nonga. Ka mutala, lizwalo le li si ka twaezwa ka likuka za Bibele li kona ku lumeleza munna ni musali ba ba lela ku nyalana kuli ba bone nji ba swanelana ka ku pila fela hamoho ba si ka nyalana kale. Ba kona ku ikutwa kuli ba ezize keto ye nde, ka ku nahana kuli ku eza cwalo ku ka ba tibela ku akufela ku kena mwa linyalo le li maswe. Mazwalo a bona a kana a sa ba nyazi. Niteñi, mutu kaufela ya na ni mubonelo o swana ni wa Mulimu ku za tobali ni linyalo u ka hana tukiso ye cwalo ya ka swalelele, ya buhule.—1 Makorinte 6:18; 7:1, 2; Maheberu 13:4.

Ka M’o Liketo za Mina Li Amela Ba Bañwi

Hañata, liketo ze mu eza li ka ama ba bañwi. Kacwalo ni kamuta mu si ke mwa eza keto ye sa swaneli—nihaiba ya butoto—ye kona ku sinya swalisano ye nde ni balikani ni bahabo luna kamba, mane ni Mulimu. Liproverbia 10:1 i li: “Mwana ya talifile u tabisa ndat’ahe; kono mwana wa sikuba u swabisa m’ahe.”

Kono mu lemuhe kuli ka linako ze ñwi ki kwa butokwa ku eza liketo ze ñwi. Ka mutala, mu kana mwa iketela ku hana mihupulo ya bulapeli ye ne mu lumela sapili kono ye se mu ziba cwale kuli ha i lumelelani ni Mañolo. Kamba mu kana mwa iketela ku eza licinceho ze tuna ka butu ilikuli mu kone ku lumelelana ni likuka za Mulimu ze mu amuhezi cwale. Keto ya mina ya kona ku sa tabisa ba bañwi kwa balikani  kamba ku bahabo mina, kono keto ifi kamba ifi ye tabisa Mulimu ki yona keto ye nde.

Mu Eze ka Butali Keto Ye Tuna Hahulu

Nihaike kuli batu ba bañata ha ba zibi, mañi ni mañi kacenu u sweli ku keta mwahal’a bupilo ni lifu. Maisilaele ba kwaikale ne ba li mwa muinelo o swana ha ne ba tibelezi fa museto wa Naha ya Sepiso ka 1473 B.C.E. Ka ku ba mubuleli wa Mulimu, Mushe a ba bulelela kuli: “Ni beile fapil’a hao bupilo ni lifu, ni beile mbuyoti ni sikuto. Hakulicwalo, iketele bupilo kuli u pile, wena ni baikulu ba hao. Iketele ku lata [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao, ku utwa linzwi la hae ni ku mu kumalela; kakuli ki Yena bupilo bwa hao, mi butelele bwa mazazi a hao bu ku Yena; mi u ka yaha mwa naha y’a itamile [Muñ’a] Bupilo ka luci ku bondat’aho, bo Abrahama, ni Isaka, ni Jakobo, kuli u ka ba fa yona.”—Deuteronoma 30:19, 20.

Bupolofita ni linako ze bulezwi mwa Bibele li bonisa kuli lu pila mwa “linako ze tata” ni kuli “mukwa wa lifasi le wa fela.” (2 Timotea 3:1; 1 Makorinte 7:31) Licinceho ze ne bulezwi cimo li ka fela fa ku sinyiwa kwa muinelo wa batu o sinyehile, o ka yoliwa ki lifasi le linca la Mulimu la ku luka.

Lu fa museto wa lifasi leo le linca. Kana mu ka kena mwa Mubuso wa Mulimu kuli mu ikole bupilo bo bu sa feli fa lifasi? Kamba kana mu ka zwiswa mwa lifasi muinelo wa Satani ha u ka feliswa? (Samu 37:9-11; Liproverbia 2:21, 22) Ki luna ba ba na ni ku eza keto ye lu lukela ku latelela, keto luli ya bupilo kamba lifu. Kana ne mu ka tabela ku tusiwa ku eza keto ye nde?

Ku keta nzila ya bupilo ku ama pili ku ituta za tokwa Mulimu. Likeleke sihulu li palezwi ku luta litokwahalo zeo ka ku nepahala. Ba bahulu ba likeleke hañata ba kwashekile batu kuli ba lumele buhata ni ku eza lika ze sa tabisi Mulimu. Ba keshebisize ku talusa butokwa bwa ku eza keto ya ka butu ya ku lapela Mulimu “ka Moya ni ka niti.” (Joani 4:24) Kacwalo batu ba bañata ha ba mu lapeli ka moya ni ka niti. Kono mu lemuhe sa n’a bulezi Jesu kuli: “Ya sa ni lwaneli, wa ni lwanisa; ya sa kubukanyi ni na, wa hasanya.”—Mateu 12:30.

Lipaki za Jehova ka tabo ba tusa batu ku fumana zibo ye nde ya Linzwi la Mulimu. Ba buhisananga lituto za Bibele kamita ni batu kamba likwata za batu ka nako ni sibaka se ba bata batu bao. Ba ba tokwa lituto ze cwalo ba swanela ku atumela Lipaki ba ba pila mwa silalanda sa bona kamba ku ñolela kwa bahatisi ba Tora ya ku Libelela.

Kaniti, ba bañwi mwendi se ba zibile kale ze ñwi za z’a tokwa Mulimu. Mwendi ba ziba kale kuli Bibele ki ya niti mi ya itingwa. Niteñi, buñata bwa bona ha ba si ka eza kale keto ya ku ineela ku Mulimu. Libaka? Ku kona ku ba ni mabaka a balwa.

Esi mwendi ha ba zibi butokwa bwa ku eza cwalo? Jesu n’a bulezi ka ku utwahala hande kuli: “Hasi batu kaufela ba ba li ku na: Mulena, Mulena, ba ba ka kena mwa Mubuso wa kwa lihalimu; kono ku ka kena ya eza se si latwa ki Ndate ya kwa lihalimu.” (Mateu 7:21) Ku ziba fela Bibele ha ku si ka likana; ku nga muhato kwa tokwahala. Puteho ya Sikreste ya kwa makalelo ne i lu tomezi mutala. Lu bala ka za batu ba bañwi ba mwa linako za baapositola kuli: “Kono ha ba se ba lumezi Filipi, h’a ba bulelela Evangeli ya Mubuso wa Mulimu ni Libizo la Jesu Kreste, banna ni basali ba kolobezwa.” (Likezo 2:41; 8:12) Kacwalo, haiba mutu u amuhezi Linzwi la Mulimu ka pilu kaufela, u lumela se li bulela, mi u cincize bupilo bwa hae ka ku lumelelana ni lipimo za Mulimu, ki sika mañi se si mu palelwisa ku kolobezwa kuli a bonise buineelo bwa hae? (Likezo 8:34-38) Kono kuli mutu ya cwalo a amuhelwe ki Mulimu, u lukela ku nga muhato ka ku itatela ni ka tabo.—2 Makorinte 9:7.

Ba bañwi ba kana ba ikutwa kuli ha ba na hahulu zibo kuli ba ineele ku Mulimu. Kono mutu ni mutu ya kalisa ku eza nto ye ñwi mwa bupilo u kalanga ka zibo ye nyinyani. Ki  caziba ufi ya ka itumba kuli ku zwelela fela kwa makalelo musebezi wa hae n’a u ziba sina mwa u zibela kacenu? Ku keta ku sebeleza Mulimu ku tokwa fela zibo ya likuka ni lituto ze mutomo za Bibele, hamoho cwalo ni takazo ye buniti ya ku pila ka zona.

Kana ba bañwi ba liyehanga ku eza keto yeo ka ku saba kuli ba ka suhana ba palelwa ku i peta? Mwa ku eza litamo ze ñata, luna batu lu ikalelwanga kuli mwendi lu ka palelwa. Munna ya iketela ku nyala ni ku uta bana a kana a ikutwa ku sa kona hande, kono ku eza buitamo ku mu susueza ku eza hande ka mwa konela kaufela. Ka ku swana, mukulwani ya na ni liñolo le linca la ku zamaisa mota n’a kana a ba ni sabo ya ku ba mwa kozi ya fa mukwakwa—sihulu haiba wa izibela hande ka za lipiho ze bonisa kuli mandilaiba ba mikulwani ba kona ku eza ka bunolo kozi fa mukwakwa ku fita mandilaiba ba ba hulile. Kono zibo yeo y’a kona ku mu tusa, i ka mu susueza ku zamaisa mota ka tokomelo ye tuna luli. Ku sa nga liñolo la ku zamaisa mota haki kona ku tatulula butata!

Mu Iketele Bupilo!

Bibele i bonisa kuli miinelo ya mwa lifasi kaufela ya bupolitiki, sifumu, ni bulapeli ni ba ba i yemela ba tuha ba zwiswa mwa lifasi-mubu. Kono, batu ba ba ezize keto ye nde ya bupilo ni ku i latelela ha ba na ku sinyiwa. Ka ku ba mutomo wa nyangela ya lifasi le linca, ba ka abana mwa ku eza lifasi ku ba paradaisi, sina mwa na lelezi Mulimu kwa makalelo. Kana ka ku etelelwa ki Mulimu, ne mu ka tabela ku ikola ku abana mwa musebezi wo o tabisa?

Haiba ku cwalo, mu eze keto ya ku ituta Linzwi la Mulimu. Mu eze keto ya ku ituta ze tokwahala kuli mu tabise Mulimu. Mu eze keto ya ku li latelela. Mi sihulu, mu zwelepili ku latelela keto ya mina yeo ku isa kwa mafelelezo. Ka bukuswani kikuli, mu iketele bupilo!

[Maswaniso a fa likepe 4]

Mu be ni nako ye likani ha mu eza liketo ze tuna

[Siswaniso se si fa likepe 5]

Mu amuhele kelezo ha mu keta musebezi

[Maswaniso a fa likepe 7]

Ba ba iketela ku sebeleza Mulimu cwale ba ka abana mwa ku eza lifasi ku ba paradaisi