Mafelelezo a Ndwa

‘Lu na ni fela lilimo ze 12. Ha lu koni ku ikenya mwa litaba za lipuso kamba mwa lindwa, kono lu bata ku pila! Lu libelela kozo. Kana kozo yeo lu ka i bona mwa linako za luna?’—Bana ba sikolo ba mwa giledi 5

‘Lu bata ku kena sikolo, ni ku potela balikani ni lubasi lwa luna ku si na sabo ya ku tobiswa. Ni sepa kuli muuso u ka teeleza. Lu bata bupilo bo bunde. Lu bata kozo.’—Alhaji, wa lilimo ze 14

MANZWI a tomohisa pilu ao a bonisa sepo ye tuna ye ba na ni yona banana ba ba nyandisizwe ki lindwa za mukowa ka lilimo-limo. Se ba bata fela ki ku pila mwa buiketo. Kono ku t’ata hahulu kuli z’a nyolezwi mutu mwa pilu li ezahale. Kana lu ka bona lifasi le li si na lindwa mwa linako za luna?

Mwa lilimonyana ze felile, linaha za lifasi li ikatalize ku feza lindwa za mukowa ka ku hapeleza balwani ku saina tumelelano ya kozo. Linaha ze ñwi li lumile masole ba zona kuli ba yo tiisa litumelelano zeo. Kono ki linaha ze sikai fela ze na ni mali ni takazo ya ku tiisa kozo mwa linaha za kwahule mo ku na ni sitoyo se situna se si tahisa kuli litumelelano zeo mane li si ke za tiya ni ku tiya. Kacwalo hañata lindwa hape za tumbukanga lisundanyana kamba likwelinyana fela ku zwa fo i sainezwi tumelelano ya kozo. Sina ba Stockholm International Peace Research Institute mo ba bulelela, “ku t’ata ku tahisa kozo haiba balwani ba sa na ni takazo ni m’ata a ku zwelapili ku lwana.”

Kono yona mifilifili yeo ye sa feli ye yambile libaka ze ñata za lifasi i hupuza Bakreste ka za bupolofita bo buñwi bwa Bibele. Buka ya Sinulo i bulela za nako ye t’ata muta mupahami wa pizi wa swanisezo a ka “zwisa kozo mwa lifasi.” (Sinulo 6:4) Zona lindwa ze sa feli zeo ze polofitilwe ki kalulo ya sisupo se situna se si bonisa kuli se lu pila mwa miteñi ye bulezwi mwa Bibele kuli ki “mazazi a maungulelo.” * (2 Timotea 3:1) Kono Linzwi la Mulimu li lu sepisa kuli ona mazazi a maungulelo ao a ka libisa kwa kozo.

Kwa Samu 46:9, Bibele i bonisa kuli, kuli ku be ni kozo sakata, lindwa li swanela ku feliswa kai ni kai mwa lifasi, isi fela mwa sibaka si li siñwi. Ku zwa f’o, samu ye swana yeo i bulela za ku sinyiwa kwa lilwaniso ze ne li teñi mwa miteñi ye ne ñolwa Bibele—buta ni lilumo. Lilwaniso ze atile kacenu ni zona li swanela ku sinyiwa kuli batu ba kone ku pila mwa kozo.

Kono se si tahisa lindwa luli ki sitoyo ni mukwañuli isiñi malumo ni litobolo. Ku lata sifumu, kamba mukwañuli ki kona ko ku tahisa hahulu lindwa, mi sitoyo hañata si isanga kwa mifilifili. Kuli yona mikwa ye maswe  yeo i feliswe, batu ba swanela ku cinca munahanelo wa bona. Ba swanela ku lutiwa ku pila ka kozo. Ki lona libaka mupolofita Isaya wa kwaikale ha bulela ka ku nepahala kuli lindwa li ka fela muta batu ‘ba si ke ba ituta ndwa.’—Isaya 2:4.

Kono ka nako ya cwale lu pila mwa lifasi mo ku eza kuli banana ni ba bahulu ba lutiwa ku lata ndwa ku fita kozo. Ka bumai, niheba banana ba lutiwa ku bulaya.

Ne Ba Itutile ku Bulaya

Ha n’a na ni lilimo ze 14, Alhaji n’a zwisizwe fa musebezi wa busole. Ne li fela wa lilimo ze 10 ha n’a swelwi ki bakwenuheli ba muuso ni ku mu luta ku lwana ka tobolo ya AK-47. Ha s’a hapelelizwe ku kena mwa busole, a bukula batu lico za bona ni ku cisa mandu. Hape a bulaya ni ku holofaza batu. Kacenu le, Alhaji ku mu bela t’ata ku libala ndwa ni ku pila sina mo ba pilela batu kaufela. Abraham, lisole yo muñwi wa mwanana, ni yena n’a itutile ku bulaya mi n’a zina-zina ku kutisa tobolo ya hae. N’a ize: “Kuli ba ni amuhe tobolo ya ka, ha ni zibi mo ni ka ezeza, mo ni ka fumanela lico.”

Masole ba banana ba ba fitelela 300,000—ba bashimani ni basizana—ba sa lwana ni ku shwa mwa lindwa za mukowa ze sa feli ze sweli ku kolota mwa lifasi le. Mueteleli yo muñwi wa balwani ba bakwenuheli n’a ize: “Ba latelela litaelo; ha ba nahani za ku kuta ku yo bona musal’a bona kamba bahabo bona; mi ha ba na sabo.” Niteñi, banana bao ba bata ku pila hande mi luli ba swanela ku pila hande.

Mwa linaha ze zwezipili, muinelo o sabisa o ba li ku ona masole ba banana u kana u sa utwisiswi. Nihakulicwalo, banana ba bañata ba mwa linaha zeo ze zwezipili ba itutela ku lwana mwa malapa a bona. Ka nzila ifi?

Mu nge ka mutala José wa kwa mboela-wiko wa Spain. Ne li mwanana ya n’a ikola hahulu lipapali za milenzele ni liñindi. Nto ya n’a lata hahulu ne li mukwale wa hae o mutelele wa kwa Japan w’o bondat’ahe ne ba mu lekezi sina mpo ya fa Ngilisimusi. Mi n’a lata hahulu lipapali za fa vidio, sihulu za lindwa. La April 1, 2000, a likanyisa luli ndwalume ya n’a lata hahulu wa mwa lipapali za vidio. Ka buhali, a bulaya bondat’ahe, bom’ahe, ni kaizel’a hae ka ona mukwale o ne ba kile ba mu fa bondat’ahe w’o. N’a taluselize mapokola kuli: “Ne ni bata ku pila ni nosi mwa lifasi; ne ni sa lati kuli bashemi ba ka ba no ni batanga.”

Ka za lipapali za mifilifili, muñoli ni musole ya bizwa Dave Grossman, n’a ize: “Se lu ya lu cinela hahulu ku eza kuli mane se lu ikola ku buha batu ba ba utwiswa butuku ni ku nyandiswa: se ku li munyaka ku fita ku tomohisa pilu. Lu ituta ku bulaya, mi lu ituta ku lata ku bulaya.”

Bo Alhaji ni José ne ba itutile ku bulaya. Ne ba si na milelo ya ku ba babulai, kono tuto ye ne ba filwe ne i cincize munahanelo wa bona. Tuto ye cwalo—ibe kuli i fiwa kwa banana kamba ba bahulu—i suñanga moya wa mifilifili ni lindwa.

Ku Ituta Kozo ku Fita Ndwa

Kozo ye inelela ha i koni ku ba teñi batu inze ba sweli ku ituta ku bulaya. Lilimo-limo kwamulaho k’o, mupolofita Isaya n’a ñozi kuli: “Kabe n’o utwile milao ya [Mulimu]! n’o kabe u pilile mwa kozo ye swana inge nuka.” (Isaya 48:17, 18) Batu ha ba ipumanela zibo ye nepahezi ya Linzwi la Mulimu ni ku ituta ku lata mulao wa Mulimu, mifilifili ni lindwa li ba lika ze nyenyisa ku bona. Nihaiba cwale, bashemi ba swanela ku bona teñi kuli bana ba bona ha ba bapali lipapali ze susueza mifilifili. Ba bahulu ni bona ba kona ku ituta ku tula sitoyo ni mukwañuli. Lipaki za Jehova hañata-ñata ba fumani kuli Linzwi la Mulimu li na ni m’ata a ku cinca batu.—Maheberu 4:12.

Mu nahane mutala wa Hortêncio. Ne li mutangana ha n’a hapelelizwe ku ba lisole. U  bulela kuli mulelo wa tuto ye ne lu filwe ne li wa ku “suña ku luna takazo ya ku bulaya batu ba bañwi ni ku sa ba ni sabo ni ye kana ya ku bulaya.” N’a lwanile mwa ndwa ya mukowa ya ka nako ye telele mwa Africa. U li: “Ndwa ne i ni cincize. Ni kacenu le ni sa hupula ze ne ni ezize kaufela. Ni ikutwa hahulu bumaswe ha ni nahana ze ne ni hapelelizwe ku eza.”

Lisole yo muñwi ha n’a ambozi ni Hortêncio ka za Bibele, Hortêncio a tabeha hahulu kwa pilu. Sepiso ya Mulimu ya ku felisa lindwa za mufuta kaufela ye kwa Samu 46:9 ne i mu tabisize hahulu. Ha n’a nz’a ituta hahulu Bibele, takazo ya hae ya ku lwana ne i ya inge i fela. Ku si ka fita nako, yena ni balikani ba hae ba babeli ba lundulwa mwa busole, mi ba neela bupilo bwa bona ku Jehova Mulimu. Hortêncio u li: “Niti ya mwa Bibele ne i ni tusize ku lata sila sa ka. Ne ni boni kuli ka ku lwana mwa ndwa, mane ne ni eza sibi fapil’a Jehova, kakuli Mulimu u bulela kuli ha lu lukeli ku bulaya ba bañwi. Kuli ni bonise lilato leo, ne ni cincize munahanelo wa ka ni ku sa nga batu kuli ki lila za ka.”

Litaba ze ezahezi luli ze cwale ka zeo li bonisa kuli tuto ya Bibele i tahisa kozo luli. Seo ha si komokisi. Mupolofita Isaya n’a bulezi kuli tuto ye fiwa ki Mulimu i tahisa kozo. N’a polofitile kuli: ‘Bana ba hao kaufela i ka ba ba ba lutilwe ki Mulena; mi kozo ye ba ka pila ku yona bana ba hao, i ka ba ye tuna.’ (Isaya 54:13) Mupolofita ya swana y’o n’a bonezi cimo nako muta batu ba macaba kaufela ba ka selehanela kwa bulapeli bo bu kenile bwa Jehova Mulimu ku y’o ituta linzila za hae. Ne ku ka zwañi mwateñi? ‘Ka mikwale ya bona ba ka tula mihuma, ka malumo a bona ba ka tula licekesi; sicaba se siñwi ha si sa na ku pumela se siñwi ka lilumo, mi ha ba sa na ku ituta ndwa.’—Isaya 2:2-4.

Ku likana ni bupolofita b’o, Lipaki za Jehova lifasi kaufela ba sweli ku eza musebezi wa ku luta batu mi s’o tusize kale bolule-lule ku feza sitoyo se si tahisa lindwa mwahal’a batu.

Ze Bonisa Kuli Kozo I Ka Ba Teñi Lifasi Lote

Kwand’a ku lu fa tuto, Mulimu u lu file mulonga, kamba “mubuso” o kona ku tisa kozo mwa lifasi kaufela. Mane, Bibele i talusa Mubusi ya ketilwe ki Mulimu, yena Jesu Kreste, kuli ki “Mulena wa Kozo.” Hape i sa lu sepisa kuli u ka “hulisa mubuso, ni ku tiisa kozo ye sa feli.”—Isaya 9:6, 7.

Kiñi ze lu kolwisa kuli puso ya Kreste i ka felisa lindwa za mufuta kaufela? Mupolofita Isaya u ekeza kuli: ‘Ki sona s’a tukufalezwi ku eza Muñ’a Bupilo wa limpi.’ (Isaya 9:7) Mulimu u bata ku bukeleza kozo ku ya ku ile mi u na ni m’ata a ku eza cwalo. Jesu u kozwi hahulu yona sepiso yeo. Kona libaka ha n’a lutile balateleli ba hae ku lapela kuli Mubuso wa Mulimu u tahe ni kuli se si latwa ki Mulimu si ezwe mwa lifasi. (Mateu 6:9, 10) Kupo ya niti yeo ha i ka alabiwa, ndwa ha i sa na hape ku sinya-sinya lifasi.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 7]

Tuto ya ku ituta Bibele i tahisa kozo ya niti