Ku Kateleha kwa Pupo ya Jehova

‘Likota za Jehova Li Kusi’

KANA mu kile mwa yema mwa mushitu liseli ha li nze li benya mwahal’a likota ze telele? Kana ne mu utwile mulumo wa moya o fuka mwahal’a matali?—Isaya 7:2.

Mwa libaka ze ñwi za lifasi ka linako ze ñwi za silimo, matali a likota ze fitana-fitana a benyanga ka mubala o mufubelu, wa olonji, wa ñandatalukeke, ni mibala ye miñwi cwalo. Mane ku bonahalanga inge kuli mushitu u ca mulilo! Nto yeo i lumelelana luli ni manzwi a li: “Malundu a opele lipina, hamoho ni mishitu ni likota ze ku yona.”—Isaya 44:23. *

Kalulo ye tuna ya lifasi ki mushitu. Ka nzila ye komokisa, mushitu ni lika ze ñata ze pila ku ona li kanyisa Muezi ni Mubupi wa zona, Jehova Mulimu. Muñoli wa Lisamu n’a opezi ka ketelelo ya moya wa Mulimu kuli: ‘Likota ze beya, ni yona misidare kaufela li lumbeke Muñ’a Bupilo.’—Samu 148:7-9.

Buka ye bizwa The Trees Around Us i bulela kuli: “Likota ki za butokwa ku mutu kakuli li mu fa za tokwa mi za kateleha mwa meto a hae.” Mushitu u sileleza, ku buluka, ni ku kenisa mezi e ba itusisa batu. Likota hape li kenisa moya. Ka ku itusisa nzila ye komokisa ye bizwa photosynthesis, matali a fetula moya wa carbon dioxide, mezi, tuka-ka cwalo, ni liseli ku li bisa mununo ni moya wa oxygen.

Mushitu u pangilwe ka ku kateleha ni ka bukwala bo butuna. Likota ze tuna hañata ki zona ze kateleha hahulu mwa mushitu. Mwahal’a zona ku melanga lipalisa, limela ze namalala fafasi, ni tukota. Limela zeo li itingile fa likota ze li teñi, kakuli li melanga mwa muluti wa likota zeo ni ku anya mukamo wa mushitu.

Mwa mishitu ye miñwi ya likota ze tutula matali, kwa mafelelezo a silimo, matali a’ eza 10 milioni a kona ku wela mwa sibaka se si eza fela hekele i liñwi. Ku ezahalangañi kwa matali ao? Likokwani, muuta ni matiya li fetulanga matali ao ku a bisa mununo wa mubu. Kacwalo, likokwani ze sa bonahali zeo ha li nze li lukisa mubu kuli ku mele limela ze ñwi fateñi, ha ku na nto ye isinyehela fela.

Mubu o kwatas’a matali a wezi mwa mushitu u tezi lika ze pila. Ka ku ya ka buka ya The Forest, “ze pila ze bat’o eza 1,350 . . . li kona ku fumaneha mwa kabakanyana fela, lu sa bali zona libupiwa ze sa bonahali ze eza bolule-lule ze fumaneha mwa mubu o kwana fela mwa lizoho.” Ku zwa f’o, mushitu u tezi lika ze zamaya ka mba, linyunywani, likokwani, ni lifolofolo. Ki mañi ya swanela ku fiwa tumbo kabakala bunde ni ku ñatafala kwa lika zeo? Ka ku swaneleha, Mubupi wa zona u li: “Lifolofolo kamukana za mwa mushitu ki za ka, ni likomu ze fula fa malundu ka mianda-nda.”—Samu 50:10.

Lifolofolo ze ñwi li bupilwe ni buikoneli bwa ku mbumbanga mwa maliha ni ku pila li sa ci sico ka nako ya tala. Kono haki lifolofolo kaufela ze bupilwe cwalo. Nihaiba mwa maliha, mwa kona ku bona tufolofolo ha tu tulaka mwa mushitu. Tufolofolo to tu cwalo ha tu mbumbangi kamba ku buluka lico, kono tu zamayanga tu bata lico ka ku sota hanyinyani-hanyinyani matali a shoshela, sina mo mu kona ku bonela fa siswaniso se se si zwa kwa Germany.

Mwa Mañolo ku bulezwi hahulu za lipalisa. Ku bulelwa kuli mwa Bibele ku bulezwi za lipalisa  za mifuta ye bat’o eza 130 hamohocwalo ni likota za mifuta-futa ye bat’o eza 30. Ka za lipalo zeo za lipalisa ni likota ze bulezwi mwa Bibele, Michael Zohary caziba wa lipalisa u li: “Nihaiba mwa libuka-buka fela, mutu ha koni ku fumana kuli ku bulezwi hahulu za lipalisa za mifuta ye miñata cwalo ni mo li amela bupilo sina ka mo ku ñolezwi mwa Bibele.”

Likota ni mishitu ki mpo ye nde ye zwa ku Mubupi ya lilato. Haiba mu kile mwa ina mwa mushitu, u zibe mu ka lumela manzwi a muñoli wa Lisamu, a li: ‘Likota za Muñ’a Bupilo li kusi; yona misidare ya Lebanoni y’a calile; ki mo li t’o yaletela linyunywani.’—Samu 104:16, 17.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 9]

Ye ñwi ya likota ze tabisa hahulu za kwa Middle East ki kota ya alumondi. Kwa makalelo a silimo—yona i shoshelanga matali—ze ñwi kaufela li si ka kalisa kale. Maheberu ba kwaikale ne ba biza kota ya alumondi kuli ki muzusi wa ze ñwi, mi f’o ne ba talusa kuli ki yona ye banga ya pili ku tunyisa lipalisa. Kota yeo i bonahalanga ku zuha luli ha i shoshela matali a yona a mafubelunyana kamba a masweu.—Muekelesia 12:5.

Kwa linyunywani ze zibwa za mifuta ye bat’o eza 9,000, za mifuta ye bat’o eza 5,000 ki linyunywani ze opela. Za utwahalanga mwa mushitu ha li opela. (Samu 104:12) Ka mutala, muopelelo wa taha u tabisa hahulu. Tutete to tu lata ku lila, inge ka ka bonisizwe fa, ki tuopeli to tu tuna to tu ikabisize mibala ya buseta, bufubelunyana, ni bupuzwa.—Samu 148:1, 10.

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Mushitu wa kwa Normandy, France