Ki Sifi Se Si Ezahala kwa Likeleke?

“BATU mwa Britain ba sa lumela ku Mulimu kono ha ba lati ku eza buitamo ku Kreste,” kona mwa bulelela Stephen Tirwomwe, mukutazi wa kwa Uganda. Lilimo ze bat’o ba 20 kwamulaho, n’a bandukile musunga wa mwa keleke ya habo mwa Uganda. Kacenu le sa kutazanga ka mizuzu ye lishumi kwa likwata za banna mwa tolopo ya Leeds mwa England, pili ba si ka biulwa kale ki njuka.

Ku sila Atlantic, lu fumana kuli keleke ye tomilwe cwale-cwale fa ya Anglican mwa America i talimani ni butata bo bu swana bwa ku sa tiya. Keleke ya Anglican i ñozi fa Intaneti kuli: “Mwa lifasi kaufela, naha ya United States se li yona ye na ni palo ye tuna ya batu ba ba bulela puo ya Sikuwa ba ba sa yangi kwa likeleke ni ba ba sa lati za Mulimu. Se i tuha i ba naha ye tokwa balumiwa.” Kabakala ku palelwa ku eza licinceho mwa keleke ya bona, keleke ye nca yeo ne i tuhezi sizo sa yona ni ku swalisana ni baeteleli ba kwa Asia ni kwa Africa ni ku kalisa “ku lumanga balumiwa mwa United States.”

Ki kabakalañi he balumiwa ba kwa Africa, Asia, ni Latin-America ha ba kutaza mwa linaha za Yurope ni North America ze twi ki za Sikreste?

Ki Bomañi Ba Ba Kutaza Ba Bañwi?

Ka lilimo ze fitelela 400, balumiwa ba bañata ba ba tukufalezwi ba kwa Yurope ne ba zwelapili ku ya kwa linaha ze ne ekezeha mwa Africa, Asia, Pacific, ni South America ili ze ne busiwa ki linaha za kwa Yurope. Mulelo wa bona ne li wa ku iseza bulapeli be ne ba li ki mahedeni ba mwa linaha zeo. Hamulaho wa nako, linaha ze ne busiwa ki America, ili ze ne twi ne li tomilwe fa likuka za Sikreste, za swalisana hamoho mi kwa nalule-lule za fitelela za kwa Yurope mwa ku toma likeleke za zona mwa lifasi kaufela. Kono muinelo cwale u cincize.

 “Mutomo [wa bo bu twi ki Bukreste] u cincize,” kona mwa bulelela Andrew Walls, mutomi ni mueteleli wa sikolo se si bizwa Centre for the Study of Christianity in the Non-Western World. Ka 1900, palo ye eza 80 pesenti ya be ne ba li ki Bakreste ne li ba kwa Yurope kamba ba kwa North America. Kono kacenu palo ye eza 60 pesenti ya bote ba ba ipala ku ba Bakreste ba pila mwa Africa, Asia, ni Latin America. Piho ya makande ya cwanoñu fa i li: “Likeleke za Katolika mwa Yurope li itingile fa baprisita ba ba zwelela kwa Philippines ni India,” mi “kwa baprisita b’a silezi ni b’a silezi ba mwa likeleke za Katolika mwa America, a li muñwi ku bona u zwa kwa naha i sili.” Bakutazi ba ba zwa kwa Africa, sihulu kwa Ghana, ba ba kutaleza mwa Netherlands, ba ikutwa kuli “ki keleke ya bulumiwa mwa naha ya bahedeni.” Mi bakutazi ba ba zwa kwa Brazil ba ezezanga mikopano ya bona mwa libaka ze fitana-fitana za mwa Britain. Muñoli yo muñwi u li: “Bulumiwa bwa Sikreste se bu cincize hahulu.”

Butata Se Bu Iponahaza

Balumiwa ba kana ba tokwahala mwa linaha za Yurope ni North America mo ku sa tabelwi hahulu za Mulimu. Magazini ye ñwi i li: “Mwa Scotland, palo ya Bakreste ba ba yanga kamita kwa keleke ha i fiteleli 10 pesenti.” Mi mwa France ni Germany ki ba banyinyani mane ku fita f’o. Piho ye ñwi i li, ha ne ku ezizwe lipatisiso, “palo ye bat’o eza 40 pesenti ya ba kwa America ni 20 pesenti ya ba kwa Canada ba li ba yanga kwa keleke kamita.” Kono mwa Philippines, ba ba bat’o eza 70 pesenti ba yanga kamita kwa keleke, mi ki muinelo o swana ni mwa linaha ze ñwi ze sa zwelapili.

Mane nto ye lemuseha hahulu kikuli, kwa mboela wa lifasi, ba ba kena likeleke ba bonahala ku latelela hahulu sizo sa keleke ku fita ba kwa mutulo wa lifasi. Ka mutala, Makatolika ba kwa United States ni Yurope ha ba buziwanga, ba bonisanga hahulu ku sa sepa bakutazi ba bona mi ba zekelelanga ku beiwa mwa litukiso za keleke ni ku zekelela za litukelo za basali. Kono Makatolika ba kwa mboela wa lifasi bona ba latelela hahulu lizo za keleke mwa litaba zeo. Bulapeli ha bu nze bu zwelapili ku tiya cwalo kwa mboela wa lifasi ku fita kwa mutulo wa lifasi, kwa bonahala kuli ku ka ba ni butata kwapili. Philip Jenkins, caziba wa litaba za kwaikale ni za bulapeli, u nuha kuli: “Ku bonahala kuli lilimo ze 10 kamba ze 20 ku zwa cwale, likeleke za Sikreste za kwa mutulo ni za kwa mboela wa lifasi ha li sa na ku kona ku zibana kamba ku paka kuli ze ñwi za mwa kalulo i sili ya lifasi ni zona ki za Sikreste.”

Kabakala miinelo yeo, Walls u bulela kuli taba ye swanelwa ku talimwa ka putako ki ya “ka m’o Bakreste ba kwa Africa, Asia, Latin America, North America ni Yurope ba kona ku pilisanela hamoho mwa keleke i liñwi, inze ba na tumelo ye swana.” Mina mu nahana cwañi? Kana likeleke za kona ku tiya luli mwa lifasi le li aluhana? Ki nto mañi ye swalisanisa Bukreste bwa niti? Taba ye tatama i ka fa likalabo za ka Mañolo, hamohocwalo ni bupaki bo bu iponelwa hande bwa kuli Bukreste bo bu swalisani se bu kondile kale lifasi kamukana.

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Muyaho wo o n’o li keleke pili se li licelo mo ku lizezwa lipina

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

AP Photo/Nancy Palmieri