Ze Ezahezi mwa Bupiloi

Inze Ni Li Sibofu, Meto a Ka a Tutubuluha!

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO EGON HAUSER

Ha se ku fitile likweli ze peli ku zwa fo ne ni bezi sibofu, meto a ka a tutubuluha mi na kala ku bona niti ya Bibele ye ne ni si ka isa pilu ku yona mwa bupilo bwa ka kaufela.

HA NI iheta lilimo ze fitelela 70 kwamulaho, ni tabiswa hahulu ki lika ze ñata ze ni ezize mwa bupilo. Kono kambe ne li ku iketela, ne ni ka keta kuli kambe ne ni zibile Jehova Mulimu isali kwa makalelo.

Ne ni pepilwe ka 1927 mwa Uruguay, naha ye nyinyani ye fumaneha mwahal’a Argentina ni Brazil mi i na ni sibaka se si buheha luli se si eza likilomita ze ñata kwa mukulela wa Atlantic Coast. Bayahi ba naha yeo sihulu ba zwa kwa Italy ni Spain. Kono bashemi ba ka bona ne ba zwa kwa Hungary, mi ha ne ni sa li mwanana, ne lu pila mwa sibaka sa ba ba si ka fuma, kono batu ba kwateñi ne ba swalisana luli. Ne lu sa tokwi likulukulu kwa minyako kamba ku beya lisipi kwa mahaulo. Ne ku si na saluluti sa mishobo mwahal’a luna. Bazwahule ni bana ba naha, batu ba bansu ni ba basweu—kaufela luna ne lu li balikani.

Bashemi ba ka ne li Makatolika ba ba tiile, mi ha ne ni li wa lilimo ze lishumi ne ni tusanga kwa misebezi ya fa katala. Ha se ni hulile, ne ni sebeza mwa keleke ya mwa silalanda sa luna mi ne ni li mwa sikwata sa be ne ba elezanga bishopu mwa misebezi ya hae ya mwa sibaka sa n’a zamaisa. Bakeñisa kuli ne ni iketezi ku eza za bualafi, ne ni memilwe kwa mukopano o n’o lukisizwe ki Keleke ya Katolika kwa Venezuela. Ka ku ba madokota be ne ba ituta za bualafi bwa matuku a sisali, sikwata sa luna ne si ketilwe ku eza patisiso ya za milyani ya ku kwalela lupepo ye ne sweli ku lekiswa mwa miteñi yeo.

 Ze N’e Ni Makalize kwa Makalelo a ku Ituta Za Bualafi

Ha ne ni sa ituta za mubili wa mutu, ne ni makalizwe hahulu ki butali bo ne bu bonahala bakeñisa mo u pangezwi. Ka mutala, ne ni komokisizwe hahulu ki m’ata a mubili a ku kona ku folisa kolofalo ye tuna, inge cwalo sibiti kamba makupo ha kona ku shoshela sinca haiba a pumiwa hanyinyani.

Ka nako ye swana, ne ni iponezi batu be ne ba li mwa likozi ze tuna, mi ne ni swabanga hahulu ha ba shwa kabakala ku pompelwa mali. Ni kacenu le ni sa hupula mo ne ku belanga t’ata ku ambola ni bahabo mukuli ya shwile kabakala matata a tisizwe ki ku pompelwa mali. Hañata bahabo mufu ne ba sa talusezwangi kuli se si bulaile mulatiwa wa bona ki ku pompelwa mali. Kono ne ba bulelelwanga mabaka a sili. Nihaike se ku fitile lilimo ze ñata, ni sa hupula mo ne ni ikutwelanga ku sa lukuluha ka za ku pompela mali, mi kwa mafelelezo se ni fita fa ku bona kuli mualafelo wo u fosahalile. Ne ku ka be ku bile hande kambe ka nako yeo ne ni ziba mulao wa Jehova wa za bukeni bwa mali! F’o, mwendi ne ni ka ziba libaka ha ne ni sa ikutwangi ku lukuluha ka za mualafelo o ne u itusiswa w’o.—Likezo 15:19, 20.

Tabo Ye Zwa mwa ku Tusa Batu

Ha se ku fitile nako, na ba mupazuli ni muzamaisi wa sipatela se siñwi mwa Santa Lucía. Hape ne ku na ni misebezi ye ne ni ezanga kwa National Institute of Biological Science. Zeo ne li ni tabisa hahulu. Ne ni tusa batu kwa matuku a bona, ku ba imulula kwa manyando a kwa mubili, hañata ne ni pulusanga batu, ni ku tisa limbututu mwa lifasi ka ku tusa basali ku puluha. Bakeñisa matata e ne ni boni kwa makalelo a n’a tiswa ki ku pompela mali, ne ni sa lati ku itusisa mualafelo wo mi ne ni pazuzi bakuli ba bañata ku si na ku itusisa mali. Ne ni bona kuli ku zweta mali mwa mubili ku swana sina ku lota kwa mezi mwa singongolo. Kuli singongolo si lisele ku lota, se si tokwahala fela ki ku tiba lisuba, isiñi ku tomenena ku yolisa mezi mwa singongolo seo.

Ku Alafa Bakuli Ba Ba Li Lipaki

Ne ni kalile ku zibana ni Lipaki za Jehova mwa ma-1960 ha ne ba kalile ku tahanga kwa sipatela sa luna ku to pazulwa ku si na ku pompelwa mali. Ni kamuta ha ni na ku libala taba ya mukuli yo muñwi, ya n’a li paina (sikombwa wa ka nako kaufela) ya bizwa Mercedes Gonzalez. N’a felezwi ki mali mwa mubili ku eza kuli mane madokota ba sipatela sa fa yunivesiti ne ba sabile ku mu pazula, ka ku ziba hande kuli n’a si ke a punyuha. Nihaike mali n’a sa sweli ku fukuzeha, luna se lu mu pazula kwa sipatela sa luna. Lwa mu pazula hande ku si na butata, mi a zwelapili mwa bupaina ka lilimo ze fitelela 30 ku fitela cwanoñu fa ha timela inz’a li wa lilimo ze 86.

Kamita ne ni tabiswa hahulu ki lilato ni tokomelo ye ne ba bonisa Lipaki mwa ku babalela mizwale ba bona ba Sikreste be ne ba li mwa sipatela. Ha ne ni potolohanga ku lekula bakuli mwa sipatela, ne ni ikolanga ku ba teeleza ha ba nze ba bulela za litumelo za bona, mi ne ni amuhelanga lihatiso ze ne ba ni fanga. Ne ni sa nahanangi ni hanyinyani kuli kwand’a ku ba dokota wa bona ne ni tuha hape ni ba muzwale wa bona wa kwa moya.

Ne ni bile hahulu bukaufi ni Lipaki ha ni nyala Beatriz, mwan’a mukuli yo muñwi. Buñata  bwa ba mwa lubasi lwa habo ne ba swalisana ni kale ni Lipaki, mi ha se lu nyalani, ni yena a ba Paki ya tiile. Kono na, ne ni tupwikezi hahulu mwa musebezi wa ka mi ne ni bubana hahulu ku za bualafi. Bupilo ne bu bonahala hahulu bunde. Ne ni si ka ziba kuli bupilo bwa ka ne bu tuha bu fetuha maswe.

Ni Kenelwa ki Kozi

Ye ñwi ya lika ze maswe hahulu ze kona ku ezahalela mupazuli ki ku shwa meto. Ne ku ezahezi cwalo ku na. Ka ku sa libelela, likalulo za fahal’a meto a ka ze bizwa retina za pazuha—na fetuha sibofu mi ne ni sa zibi haiba meto a ka n’a ka bona hape. Meto a ka ha s’a alafilwe, ne ni lobalanga fa mumbeta ni bilamatela kwa meto, mi na felelwa ki mwangalwa. Ne ni ikutwile kutokwa tuso luli ni ku felelwa ki sepo kuli mane se ni fita fa ku nahana kuli ni ipulaye fela. Bakeñisa kuli ne ni li fa bulilo bwa bune bwa muyaho o shangatami, na zuha fa mumbeta mi na kala ku bubutela kwa limota, ku bata lihaulo. Ne ni bata ku tula kuli ni shwe. Kono, na yo ipumana mwa kozwana ya sipatela, mi nasi yo muñwi a to ni soteza ku ni kutiseza kwa mumbeta wa ka.

Ne ni si ka lika ku ipulaya ku zwa f’o. Kono bakeñisa bubofu, ne ni tokwile mwangalwa mi ne ni halifa kapili. Ka nako yeo ye ne ni sa boni, ne ni sepisize Mulimu kuli haiba ne ni ka bona hape, ne ni ka bala Bibele mutumbi. Kwa nalulelule, n’a kalisa ku bona hanyinyani, mi ne se ni kona ku bala. Kono ne ni sa koni ku zwelapili ni musebezi wa bupazuli. Nihakulicwalo mwa Uruguay ku na ni pulelo ye tumile ye li “No hay mal que por bien no venga,” “Ha ku na nto ye maswe hahulu kuli mane ha ku na bunde bo bu kona ku fumanwa ku yona.” Ne ni tuha ni iponela buniti bwa pulelo yeo.

Makalelo a Maswe

Ne ni bata ku leka Bibele ya muñolo o mutuna ye bizwa The Jerusalem Bible, kono na utwa kuli Lipaki za Jehova ba na ni Bibele ye cipile kwateñi, ili yeo Paki wa mutangana n’a sepisize ku ni tiseza yona kwa ndu. Habusa kakusasana, a taha fa munyako wa ndu ya ka ni Bibele yeo. Musal’a ka a kwalula sikwalo mi a ambola ni yena. Na huwa ka kashwau inze ni li mwa ndu kuli haiba ki kale a fiwa mali a Bibele, ne ku si na libaka la kuli a sinye nako fa ndu ya ka, n’a lukela fela ku funduka, mi kaniti s’a ikema honaf’o. Ne ni si ka ziba kuli yena mutu y’o n’a ka ni tusa mwa bupilo bwa ka.

Zazi le liñwi ne ni sepisize musal’a ka nto ye ne ni palezwi ku taleleza. Cwale kuli ni felise mulatu ni kuli ni mu tabise, na mu bulelela kuli ni ka ya ni yena kwa Kupuzo ya ka silimo ya lifu la Kreste. Lizazi leo ha ne li fitile, na hupula sepiso ya ka mi na ya ni yena kwa kupuzo. Ne ni izo tabela moya wa silikani ni kamuhelo ye nde ye ne ni izo fumana. Mubuleli ha kalisa ku fa ngambolo ya hae, ne ni komokile ku bona kuli ne li yena mutangana yani ye ne ni lelekile fa ndu ya ka ka kashwau. Ngambolo ya hae ne i ni fitile kwa pilu, mi ne ni ikutwile hahulu bumaswe bakeñisa mo ne ni mu ezelize maswe. Ne ni ka eza cwañi kuli ni bonise buinyazo?

Na kupa musal’a ka kuli a mu meme kwa mulalelo, kono musal’a ka a akaleza kuli: “Kana ne i si ke ya ba hande mina ha ne mu ka mu mema? Mu ine fela ona fa, u ka taha ku luna.” N’a nepile. A taha ku to lu lumelisa mi ka tabo a lumela kuli n’a ka taha kwa mulalelo.

Puhisano ye ne lu bile ni yona manzibwana a lizazi la n’a tile ku to lu potela ne li yona ye ne tahisize makalelo a licinceho ze ñata ze ne ni ezize. A ni bonisa buka ya Niti ye isa kwa Bupilo Bwa Kamita, * mi na mu bonisa likopi ze silezi za yona buka yeo ze ne ni na ni zona. Lipaki ba ba shutana-shutana ki bona be ne ba ni file zona ha ne ba kula mwa sipatela, kono na li ku ba ni li bale. Ha ne lu ca ni ha se lu felize, ne ni sweli ku buzaka lipuzo ku isa busihu luli—kaufela zona n’a li alabile ka ku itusisa Bibele. Lwa zwelapili ku buhisana cwalo ku fitela malungasiku habusa. A si ka funduka kale, mutangana a ni kupa ku ituta ni yena Bibele, mwa buka ya Niti. Lwa feza ku ituta  buka yeo mwa likweli ze talu mi lwa shatukela mwa buka ya “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! * Hamulaho wa ku ituta buka yeo, na neela bupilo bwa ka ku Jehova Mulimu ni ku kolobezwa.

Ku Ikutwa ku Ba ni Tuso Hape

Kabakala ku shwa meto, ‘meto a pilu ya ka’ a tutubuluha kuli a bone niti ya Bibele ye ne ni si ka iseza pilu ku fitela nako yeo! (Maefese 1:18) Ku fita fa ku ziba Jehova ni mulelo wa hae o lilato ku cincize bupilo bwa ka kaufela. Ni ikutwa hape ku ba ni tuso ni ku ba wa butokwa. Ni tusa batu kwa mubili ni kwa moya ni ku ba bonisa mo ba kona ku pilela nako ye telelenyana mwa muinelo wa linto wa cwale ni ku to pila ku ya ku ile mwa muinelo o munca.

Ni latelezi hande zwelopili ye eziwa ku za likalafo, mi ni ezize lipatisiso za matata a tahiswa ki ku pompelwa mali, za likalafo li sili ze kona ku itusiswa, liswanelo za bakuli, ni za m’o lipatisiso za milyani li amela baalafi ni bakuli. Ni bile ni tohonolo ya ku bulelela baalafi ba mwa silalanda ka za litaba zeo ha ni memilwe ku yo bulela fa litaba ze cwalo kwa mikopano ya za likalafo. Mwa 1994, ne ni fumanehile lwa pili kwa mukopano wa za likalafo ze sa ami mali o n’o ezelizwe mwa Rio de Janeiro, kwa Brazil, mi ne ni file ngambolo ya za mwa ku yemiseza mali a zweta mwa mubili. Ze ñwi za litaba zeo ne ni li beile mwa taba ye ne ni ñozi ye li “Una propuesta: Estrategias para el Tratamiento de las Hemorragias” (“Liakalezo Ze Tusa mwa Likalafo za ku Yemisa ku Lota kwa Mali”), ze hatisizwe mwa magazini ya za likalafo ye bizwa Hemoterapia.

Ku Sepahala Niha Ne Ni Sineneketwa

Kwa makalelo, ku kakanya ko ne ni na ni kona kwa za ku pompela mali ne ku tomile hahulu fa zibo ya za sayansi. Kono cwale ha ne ni kulile mi se ni swalwa mwa sipatela, ne ni fumani kuli ku t’ata ku hana ku pompelwa mali ni ku zwelapili ku bonisa tumelo ha mu kukuezwa hahulu ki madokota. Hamulaho wa ku tasezwa maswe ki butuku bwa pilu, ne ku ni ngezi lihora ze fitelela ze peli kuli ni taluseze mupazuli ka za mayemo a ka. Mualafi y’o ne li mwan’a balikani ba ka ba batuna mi n’a ize n’a sa koni ku ni bona ha ni shwa inz’a ziba kuli ne ni ka punyuha ha ne ni ka pompelwa mali. Se ni lapela ku Jehova mwa pilu, ku mu kupa kuli a tuse dokota y’o kuli a utwisise ni ku latelela keto ya ka ni kwa n’a sa lumelelani ni yona. Kwa mafelelezo, dokota y’o a sepisa kuli n’a ka latelela keto ya ka.

Ka nako ye ñwi, ne ni na ni sikoto se ne si lukela ku zwisiwa kwa sinya. Ne ku na ni mali a n’a lota mwahali. Na ipumana hape inze ni talusa mabaka e ne ni hanela ku pompelwa mali, mi nihaike ne ku zwile mali a mañata, baalafi ba latelela keto ya ka.

Ku Cinca kwa Mubonelo

Ka ku ba yo muñwi wa ba kopano ya International Association of Bioethics, ni bile ni tabo ya ku bona baalafi ni ba za mulao ha ba cinca mubonelo wa bona wa liswanelo za bakuli. Moya wa madokota wa ku ketela bakuli u zamaya u yoliwa ki wa ku latelela keto ya mukuli. Nako ye, se ba lumeleza bakuli ku iketela mufuta wa kalafo ye ba tokwa. Lipaki za Jehova ha ba s’a ngiwa kuli ki liñañeli ba ba sa swaneli ku fiwa kalafo. Kono ba ngiwa ku ba bakuli ba ba na ni liseli bao liswanelo za bona li lukelwa ku kutekwa. Kwa mikopano ya za bualafi ni fa maprogilamu a fa TV, bocaziba ba ba tumile ba se ba bulezi manzwi a kuli: “Ka tuso ya buikatazo bwa Lipaki za Jehova, lwa utwisisa cwale . . ”  “Lu itutile kwa Lipaki . . . ” ni kuli “Ba lu lutile ku zwelapili.”

Ku se ku bulezwi kuli bupilo ki bwa butokwa ku fita lika kaufela kakuli tukuluho, ni tompo, ne li si ke za ba ni tuso kambe bupilo ha bu yo. Ba bañata se ba lumela mubonelo o pahami wa za mulao, ka ku lemuha kuli mutu ni mutu ki yena muñ’a liswanelo za hae mi ki yena fela ya kona ku iketela liswanelo ze lukelwa ku kutekwa hahulu mwa miinelo ya li ku yona. Ka nzila yeo, tompo, tukuluho ya ku iketela, ni litumelo za bulapeli li beiwa mwa sibaka sa pili. Mukuli u na ni m’ata a ku iketela. Likolo la Lisebelezo za Litaba za kwa Sipatela, le li tomilwe ki Lipaki za Jehova, li tusize madokota ba bañata ku ekeza kwa kutwisiso ya bona mwa litaba zeo.

Tuso ye ni fiwa ki lubasi lwa ka i ni konisize ku itusiswa mwa sebelezo ya Jehova mi hape ni ku kona ku ba eluda mwa puteho ya Sikreste. Sina ha se ni bulezi kale, ni inyaza kuli kambe ne ni zibile za Jehova isali kwa makalelo mwa bupilo. Niteñi, ni itebuha hahulu kuli u tutubuluzi meto a ka kuli a bone sepo ye nde ya ku pila mwa tukiso ya Mubuso wa Mulimu, mo ‘ku si ke kwa ba ni mutu ya ka ipulela kuli: Na kula.’—Isaya 33:24. *

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Ha ne ni li wa lilimo za mwa ma-30, inze ni beleka kwa sipatela mwa Santa Lucía

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Ni musal’a ka, Beatriz, mwa 1995