Kana Baeteleli Ba Bulapeli B’a Swanela ku Kena mwa Lipolitiki?

“YO MUHULU wa mabishopu kwa Canada n’a bulelezi balapeli be ne ba ile kwa sihalalelo kuli ku ikenya mwa lipolitiki ku kona ku tusa babotana . . . Nihaike lipolitiki ha li bonahali ku lumelelana ni tato ya Mulimu, ‘lu tokwa ku ikenya ku zona kuli lu tuse babotana.’”—Catholic News.

Lipiho za baeteleli ba bulapeli ba ba babaza ku ikenya mwa lipolitiki li atile; hape baeteleli ba bulapeli ba ba na ni litulo za bupolitiki ki ba bañata. Ba bañwi ba likile ku cinca lipolitiki. Ba bañwi ba tabelwa ni ku hupulwa ka ku wayelela kwa bona kuli batu ba mibala kaufela b’a likanelela ni kuli butanga bu feliswe.

Nihakulicwalo, balapeli ba bañata ha ba ikutwangi hande ku bona baluti ba bona ha ba ikenya mwa litaba za bupolitiki. Taba ya za tuto ya bupolitiki ye mwa hatiso ya Christian Century ne i bulezi kuli: “Balapeli ba Protestanti ki bona fokuñwi be ne ba kakanyanga ku ikenya mwa lipolitiki kwa baeteleli ba bona ba bulapeli.” Balapeli ba bañata ba ikutwa kuli keleke i kenile hahulu kuli ha i swaneli ku ikenya mwa lipolitiki.

Seo si tahisa lipuzo za butokwa ze ba iyakatwa batu kaufela ba ba bata ku ba mwa lifasi le linde. Kana bakutazi ba Bukreste b’a kona ku cinca lipolitiki? * Kana ku ikenya mwa lipolitiki ki yona nzila ya file Mulimu ya ku fumana ka yona muuso o munde ni lifasi le linde? Kana Bukreste ne bu tezi ku t’o ba nzila ye nca ya ku eza ka yona lipolitiki?

Mo Ne Li Kalezi Lipolitiki Ze Ezwa ka Libizo la Kreste

Mwa buka ye bizwa The Early Church, caziba wa litaba za kale Henry Chadwick u bulela kuli puteho ya Bakreste ba kwa makalelo ne i zibahala ka “ku sa tabela kwa yona ku ba ni m’ata mwa lifasi le.” Ne i “siyo kwa lipolitiki, ne i sa tisi filikanyo, mi ne i hanyeza lindwa kaufela.” Buka ya A History of Christianity i li: “Mwahal’a Bakreste ne ku atile tumelo ye tiile ya kuli ha ku na wa ku bona ya n’a swanela ku ba ni situlo mwa muuso . . . Nihaiba kwa makalelo a lilimo za ma-200 C.E., Hippolytus n’a bulezi kuli sizo sa kale sa Bakreste ne si tokwa kuli, kuli muatuli a kene mwa Keleke, n’a na ni ku zwa fa situlo sa hae.” Kono hanyinyani-hanyinyani, banna ba ba lakaza ku busa ba kala ku etelela mwa liputeho ze ñata, ku ipa malumbatina a ku itundumuna ka ona. (Likezo 20:29, 30) Ba bañwi ne ba bata ku etelela mwa bulapeli, mi hape inze ba eza za lipolitiki. Cinceho ye ne si ka libelelwa mwa muuso wa Siroma ne i konisize  baeteleli ba bulapeli ba ba cwalo ku fumana ze ne ba bata.

Mwa silimo sa 312 C.E., Constantine, muhedeni ya n’a li Mubusi wa Roma a kalisa ku tabela bo ne bu twi ki Bukreste. Ka ku komokisa, mabishopu ba keleke ne ba ikutwa kuli ku lukile ku swalisana ni mubusi wa muhedeni y’o kabakala bunde bwa n’a ba ezeza. Henry Chadwick n’a ñozi kuli “Keleke ya kala ku abana hahulu mwa ku eza likatulo ze tuna za muuso.” Baeteleli ba bulapeli ne ba ikutwile cwañi ka za ku ikenya mwa lipolitiki?

Lipolitiki Mo Ne Li Amezi Bakutazi

Muhupulo wa kuli Mulimu n’a ka itusisa balapeli mwa lipolitiki ne u hulisizwe hahulu ki Augustine, muluti ya m’ata wa za bulapeli bwa Katolika wa mwa lilimo za mwa ma-400. N’a nahana kuli keleke ne i ka busa macaba ni ku tiseza batu kozo. Kono caziba wa litaba za kale H. G. Wells n’a ñozi kuli: “Ze ne ezahezi mwa Yurope ku kala mwa ma-400 C.E., ku isa mwa ma-1400 C.E., li bonisa sihulu za ku pala kwa muhupulo-tuna wo wa kuli muuso wa bulapeli u buse lifasi.” Krestendomu ne i si ka tisa kozo nihaiba mwa Yurope, lu sa buleli mane kwa lifasi. Bo ne bu ngiwa ku ba Bukreste se bu nyazahala hahulu ku ba bañata. Kiñi se ne si fosahalile?

Ba bañata be ne ba ipala kuli ba kutaza Bukreste ne ba hohilwe ki lipolitiki ka milelo ye minde, kono cwale ba izo ipumana mwa likezo ze maswe. Martin Luther, mukutazi ni mutoloki wa Bibele, u zibahala hahulu ka buikatazo bwa hae bwa ku fetula Keleke ya Katolika. Kono, bulwanisi-tuna bwa hae bwa lituto za keleke ne bu tahisize kuli a tabelwe ki batu be ne ba na ni milelo ya bupolitiki ya bukwenuheli. Likute la n’a fiwa Luther ki ba bañata ne li felile ha n’a kalile ni yena ku bulelanga kwa litaba za bupolitiki. Kwa makalelo n’a swalisana ni babotana be ne ba kwenuhela babusi be ne ba ba hatelela. Kono cwale bukwenuheli ha se bu tumbuzi mifilifili, a susueza babusi kuli ba felise bukwenuheli b’o, mi ba eza cwalo, ba silaha likiti-kiti za batu. Kona libaka ha ku sa komokisi babotana ha ne ba mu ngile ku ba mubeteki. Luther hape n’a susuelize babusi ku zwelapili ku lwanisa mubusi ya n’a li Mukatolika. Mane, Maprotestanti, ka mo ne ba t’o bizezwanga balateleli ba Luther, ba toma kopano ya bupolitiki ku zwelela fela kwa makalelo. M’ata a n’a fumani Luther n’a mu ezisizeñi? N’a mu sinyize. Ka mutala, nihaike kwa makalelo n’a sa lati ku hapeleza bahanyezi ku kena mwa keleke, hasamulaho n’a susuelize balikani ba hae ba bupolitiki kuli ba cise be ne ba hanyeza kolobezo ya limbututu.

John Calvin n’a li mueteleli wa bulapeli ya n’a tumile mwa Geneva, kono ni yena n’a til’o ba ni m’ata a matuna a bupolitiki. Michael Servetus ha n’a talusize kuli tuto ya Silalu ha i na mutomo mwa Mañolo, Calvin ka m’ata a hae a bupolitiki a yemela ku bulaiwa kwa Servetus, ya n’a ciselizwe fa kota. N’a keluhile maswe luli kwa lituto za Jesu!

Mwendi batu ba, ne ba libezi se i bulela Bibele kwa 1 Joani 5:19 kuli: “Lifasi kamukana li lapalezi mwatas’a ya maswe.” Kana ne ba na ni takazo ye nde ya ku cinca lipolitiki za mwa miteñi yeo ku li bisa hande, kamba ne ba hohilwe ki takazo ya ku fumana m’ata ni ku ba ni balikani ba mayemo a pahami? Ibe cwañi kamba cwañi, ne ba swanela ku hupula manzwi a tahile ka moya, a Jakobo mulutiwa wa Jesu, a’ li: “Ha mu zibi kuli ku lata za lifasi ki ku lwanisa Mulimu? hakulicwalo ya  lata ku ba mulikani wa lifasi, u ipeya sila ku Mulimu.” (Jakobo 4:4) Jakobo n’a ziba kuli Jesu n’a bulezi ka za balateleli ba hae kuli: “Hasi ba lifasi, sina na, ha ni si wa lifasi.”—Joani 17:14.

Nihakulicwalo, niha ba ziba kuli Bakreste ha ba swaneli ku abana mwa bumaswe bwa lifasi, ba bañata ba lwanisa taba ya ku ikambusa kwa lipolitiki, ili kona ‘ku sa ba luli ba lifasi.’ Ba bulela kuli buikambuso bo bu cwalo bu palelwisa Bakreste ku bonisa hande lilato ku ba bañwi. Ba lumela kuli baeteleli ba bulapeli ba swanela ku fa maikuto a bona ni ku abana mwa ku felisa bumutendasilya ni ketululo. Kono kana buikambuso bwa n’a lutile Jesu bwa lwanisana luli ni taba ya ku iyakatwa hahulu ba bañwi? Kana Mukreste wa kona ku ikambusa kwa litaba ze kauhanya za bupolitiki kono inge a tusa hande ba bañwi ka nako ye swana? Taba ye tatama i ka nyakisisa lipuzo zeo.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Baeteleli ba bulapeli ne ba swalisani ni babusi, ba ba cwale ka Mubusi Constantine, ilikuli ba fiwe m’ata a bupolitiki

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Musée du Louvre, Paris

[Picturex on page 5]

Ki kabakalañi baeteleli ba bulapeli ba ba zibahala hande ha ne ba keni mwa lipolitiki?

Augustine

Luther

Calvin

[Manzwi a bañi ba maswaniso]

Augustine: ICCD Photo; Calvin: Siswaniso sa Holbein, se si zwa mwa buka ya The History of Protestantism (Vol. II)