Mikulwani, Kana Mwa Itukiseza za Kwapili?
Mikulwani, Kana Mwa Itukiseza za Kwapili?
“Na, ni ziba se ni mi lelezi, se ni hupuzi ka mina, . . . ki milelo ya kozo, isi ya bumaswe, kuli kwapili ni mi fe ze sepisa.”—JEREMIA 29:11.
1, 2. Lilimo za bunca li kona ku ngiwa ka linzila mañi ze shutana-shutana?
BA BAHULU ba bañata ba nga kuli bwanana ki nako ye nde hahulu mwa bupilo. Ba hupula m’ata ni cisehelo ze ne ba na ni zona ha ne ba sa li banana. Ba ikumbutanga ha ne ba si na buikalabelo bo butuna, ha ne ba ikolanga ku bapala, ni kuli ne ba sa na ni nako ya kwapili fo ne ba ka konela ku eza lika mwa bupilo.
2 Mwendi mina ba banca mu bonela lika mu sili. Mwendi mu fumana t’ata ku ziba za ku eza ka za licinceho ze ezahala mwa mubili ni mwa maikuto kabakala ku hula. Mwendi kwa sikolo mu mwa muliko wa ku yaululwa ki balikani. Mwendi mu tokwa ku lika ka t’ata ku hana ku itusisa maswe milyani ye kola, ku nwa bucwala, ni ku ba ni muzamao o maswe. Buñata bwa mina hape mu talimani ni taba ya buikambuso kamba litaba ze ñwi ze ama tumelo ya mina. Kaniti, bunca bu kona ku ba nako ye t’ata. Niteñi, ki nako hape ye ku sa na ni sibaka sa ku eza lika ze ñata. Puzo ki ya kuli, Sibaka seo mu ka itusisa sona ka linzila lifi?
Mu Ikole Bunca bwa Mina
3. Salumoni n’a file mikulwani kelezo ni temuso mañi?
3 Ba bahulu ba ka mi taluseza kuli bunca ha bu ini nako ye telele, mi yeo ki niti. Mwa lilimonyana fela ze taha, mu ka be mu hulile. Kacwalo, mu ikole bunca ha bu sa li teñi! Yeo ki yona kelezo ya n’a file Mulena Salumoni, ya n’a ñozi kuli: “Mutangana, u tabele bucaha bwa hao; mi pilu ya hao i ku tabise mwa mazazi a bucaha bwa hao; u ye ka ze latwa ki pilu ya hao, ni ka ze bonwa ki meto a hao.” Kono Salumoni n’a lemusize mikulwani kuli: “Hanisa maswabi ku ina mwa pilu ya hao, mi u tibele bumaswe ku sutelela kwa mubili wa hao.” N’a ekelize kuli: “Bwanana ni bucaha ki za mbango fela.”—Muekelesia 11:9, 10.
4, 5. Ki kabakalañi mikulwani ha ba eza ka butali ku itukiseza nako ya kwapili? Mu fe mutala.
4 Kana mwa utwisisa za n’a talusa Salumoni? Ka mutala, mu nahane mukulwani ya amuhela mpo ye tuna, mwendi sanda sa masheleñi. U ka a ezisañi? W’a kona ku a sinyeza mwa minyaka kaufel’a ona—sina mwa n’a ezelize mwana wa sisinyi wa mwa nguli ya Jesu. (Luka 15:11-23) Kono masheleñi ha s’a felile ku ka ezahalañi? Kaniti u ka inyaza kuli n’a ezize ka ku sa nahana! Kono cwale mu nge kuli u itusisa mali ao ili ku itukiseza nako ya kwapili, mwendi ku a sebelisa ka nzila ya kuli a zwale. Hasamulaho, masheleñi ao h’a ka mu tusa, kana mu nahana kuli u ka inyaza kuli kambe n’a sebelisize mali ao mwa minyaka ha n’a sa li mukulwani? Kutokwa!
5 Mu nge lilimo za mina za bunca sina mpo ye zwa ku Mulimu, mi luli ki mpo. Mu ka li sebelisa ka nzila ifi? Mwa kona ku sinya-sinyeza m’ata ao ni cisehelo kaufela yeo mwa minyaka ka nako kaufela, mu sa nahani za kwapili. Kono ha mu ka eza cwalo, ku mina “bwanana ni bucaha” kaniti li ka ba za “mbango fela.” Ne ku ka ba hande ku sebelisa bunca bwa mina mwa ku itukiseza nako ya kwapili.
6. (a) Ki kelezo mañi ya Salumoni ye etelela mikulwani? (b) Ki lika mañi z’a bata Jehova ku ezeza mikulwani, mi mukulwani u kona ku tusiwa cwañi ki zona?
6 Salumoni n’a bulezi sikuka se si kona ku mi tusa ku sebelisa bunca bwa mina ka butali luli. N’a ize: “U hupule Mubupi wa hao mwa mazazi a bucaha bwa hao.” (Muekelesia 12:1) Ku eza cwalo ku ka mi tusa ku kondisa luli—mu utwe Jehova ni ku eza tato ya hae. Jehova n’a bulelezi Maisilaele ba kwakale za n’a bata ku ba ezeza, kuli: “Na, ni ziba se ni mi lelezi, se ni hupuzi ka mina, . . . ki milelo ya kozo, isi ya bumaswe, kuli kwapili ni mi fe ze sepisa.” (Jeremia 29:11) Ni mina, Jehova u bata ku mi fa za ‘kwapili ni ze sepisa.’ Ha mu ka mu hupula mwa likezo, mihupulo, ni likatulo za mina, nako ya kwapili yeo ni sepo li ka ba ze nde.—Sinulo 7:16, 17; 21:3, 4.
“Mu Sutelele ku Mulimu”
7, 8. Mukulwani u kona ku sutelela cwañi ku Mulimu?
7 Jakobo n’a lu susuelize ku hupula Jehova ha n’a lu taluselize kuli: “Mu sutelele ku Mulimu mi u ka sutelela ku mina.” (Jakobo 4:8) Jehova ki yena Mubupi, ki Muambakani, ya swanelwa ku lapelwa ni ku lumbekwa ki b’ote. (Sinulo 4:11) Niteñi, ha lu ka sutelela ku yena, u ka sutelela ku luna. Kana buiyakato bo bu lilato b’o ha bu mi susuezi?—Mateu 22:37.
8 Lu sutelela ku Jehova ka linzila li sikai. Ka mutala, muapositola Paulusi u li: “Mu tundamene ku lapela, mu tonele mwateñi ka buitumelo.” (Makolose 4:2) F’o ku talusa kuli mu itwaeze ku lapelanga. Mu si ke mwa ikutwa kuli ku likani ku bulelanga fela kuli amen bondat’a mina kamba Mukreste yo muñwi ha s’a mi yemezi mwa tapelo kwa puteho. Kana se mu kile mwa bulelela Jehova ze kwa pilu ya mina, ku mu bulelela kaufela ze mu nahana, ze mu bilaela, ni matata e mu na ni ona? Kana se mu kile mwa mu bulelela lika ze ne mu ka swaba ku taluseza mutu yo muñwi? Litapelo ze buniti, ze zwelela kwa pilu li tahisa kozo ya munahano. (Mafilipi 4:6, 7) Li lu tusa ku sutelela ku Jehova ni ku ikutwa kuli w’a sutelela ku luna.
9. Mukulwani u kona ku utwa cwañi Jehova?
9 Manzwi a, a’ ñozwi ka ketelelo ya moya a lu bonisa nzila ye ñwi ya ku sutelela ka yona ku Jehova: “Utwa kelezo, u amuhele temuso, kuli kwapili u be ya talifile.” (Liproverbia 19:20) Kaniti, ha mu utwa Jehova ni ku latelela z’a bulela, mu itukiseza nako ya kwapili. Mu kona ku bonisa cwañi kuli mwa utwa Jehova? Ka niti mwa fumanehanga kwa mikopano ya Sikreste kamita ni ku teeleza kwa lingambolo. Hape mu ‘kuteka bondat’a mina ni bom’a mina’ ka ku fumanehanga kwa tuto ya Bibele ya lubasi. (Maefese 6:1, 2; Maheberu 10:24, 25) F’o mu eza hande. Kono kwand’a zeo, kana mwa ‘yolisanga linako’ kuli mu itukiseze mikopano, ku bala Bibele kamita, ni ku eza lipatisiso? Kana mwa likanga ku sebelisa ze mu balanga, ilikuli mu zamaye sina “ba ba butali”? (Maefese 5:15-17; Samu 1:1-3) Ha mu eza cwalo, kona kuli mu sutelela ku Jehova.
10, 11. Mikulwani ba fumana lituso mañi ze tuna ha ba utwa Jehova?
10 Mwa manzwi a pili a buka ya Liproverbia, muñoli wa yona ya buyelezwi u talusa mulelo wa yona buka ya mwa Bibele yeo. U li i lelezwi “ku luta mutu butali ni tuto; ku mu utwisa manzwi a zibo; ku mu talifisa mizamao ye na ni ngana, ye na ni niti, ye lukile, ye sepahala; ku fa ya sa lemuhi, ku keta litaba, ku fa mutangana zibo ni buitemuso.” (Liproverbia 1:1-4) Kacwalo, ha mu nze mu bala ni ku sebelisa manzwi a’ kwa Lipiroverbia—hamoho ni a’ mwa Bibele kaufela—mu ka luka ni ku sepahala, mi Jehova u ka tabela kuli mu sutelele ku yena. (Samu 15:1-5) Ha mu ka ziba ku luka, ku keta litaba, zibo, ni buitemuso, likatulo za mina li ka ba ze nde.
11 Kana ku tulile tikanyo ku libelela mukulwani ku eza lika ka butali cwalo? Batili, kakuli ki mona mo ba ezeza mikulwani ba bañata ba Sikreste. Kacwalo, ba bañwi b’a ba kuteka mi ha ba ba ‘shubuli ka bucaha bwa bona.’ (1 Timotea 4:12) Ka ku swanela luli ba tahisa tabo kwa bashemi ba bona, mi Jehova u li ba tabisa pilu ya hae. (Liproverbia 27:11) Niha ba sa li banana, ba kona ku kolwa kuli manzwi a, a ñozwi ka ketelelo ya moya a sebeza ku bona: “U lemuhe mutu wa niti, u talime ya lukile; kakuli mafelelezo a mutu yo, ki kozo.”—Samu 37:37.
Mu Eze Liketo Ze Nde
12. Ki ifi keto ye ñwi ye ba swanela ku eza mikulwani, mi ki kabakalañi keto yeo ha i tahisa lika ze ka ina nako ye telele?
12 Bunca ki nako ya ku eza liketo, mi ze ñwi ku zona li tahisa lika ze ina nako ye telele. Liketo ze ñwi ze mu eza cwale li ka mi ama ka lilimo-limo ze sa taha. Liketo ze butali li tahisa tabo ni ku kondisa mwa bupilo. Liketo ze maswe li kona ku sinya bupilo kaufela. Mu nahane buniti bwa taba yeo mwa liketo ze peli ze mu na ni ku eza. Ya pili: Mu keta ku eza liango ni bomañi? Ki kabakalañi taba yeo ha i li ya butokwa? Lishitanguti le li ñozwi ka ketelelo ya moya wa Mulimu li li: “Ya kopana ni ba ba butali, ni yena u ka talifa; kono ya twaelana ni matanya u ka utwa butuku.” (Liproverbia 13:20) F’o ku talusa kuli, kwa mafelelezo, lu swananga ni batu be lu eza sango ni bona—ibe ba ba butali kamba matanya. Ne mu ka tabela ku wela kai?
13, 14. (a) Kwand’a ku ba ni batu ka sibili, liango li amañi ze ñwi? (b) Mikulwani ba swanela ku ambuka mafosisa mañi?
13 Ha mu nahana za liango, mwendi mu nahana za ku ba ni batu ba bañwi. Ku cwalo, kono ku ama hape ni lika ze ñwi. Ha mu buha tukiso ya fa TV, ku teeleza kwa lipina, ku bala buka ya likande le liñwi, ku ya ko ba buhisa mafilimu, kamba ku itusisa likalulo ze ñwi za fa Intaneti, mu eza sango. Haiba sango seo si ama mifilifili ni buhule kamba ki se si susueza ku itusisa maswe milyani ye kola, bucakolwa, kamba nto ye ñwi kaufela ye lwanisana ni likuka za Bibele, f’o ku talusa kuli mu eza sango ni “litanya,” ya eza inge kuli Jehova h’a yo.—Samu 14:1.
14 Mwendi mu ikutwa kuli ka ku ba kuli mwa yanga kwa mikopano ya Sikreste mi mu sebelisana hande ni puteho, mu tiile kuli mwa kona ku buha filimu ya mifilifili kamba ku teeleza ku si na butata kwa lipina ze na ni mulumo o munde kono manzwi a zona a si a mande. Mwendi mu ikutwa kuli ha ku na ze maswe ze ka ezahala ha mu ka buha ka bubebe maswaniso a mapunu fa Intaneti. Muapositola Paulusi u mi taluseza kuli mwa fosa! U li: “Litwaelano ze maswe li sinya mikwa ye minde.” (1 Makorinte 15:33) Ka bumai, mikwa ye minde ya mikulwani ba bañwi ba Sikreste be ne ba bonahala kuli ba ka eza hande i sinyizwe ki liango ze maswe. Kacwalo mu tiye mwa ku ambuka liango ze cwalo. Ha mu ka eza cwalo, mu ka latelela kelezo ya Paulusi ya kuli: “Mu si ke mwa ya ka ku likanyisa lifasi le; kono mu fetuhe ka ku shemunwa mwa kutwisiso ya mina, kuli mu lemuhe se si latwa ki Mulimu kana ki sifi, se sinde, se si kateleha, se si petehile.”—Maroma 12:2.
15. Ki keto ifi ya bubeli ye ba na ni ku eza mikulwani, mi fokuñwi ba banga mwa miliko mañi ka za taba yeo?
15 Keto ya bubeli ye mu na ni ku eza ki ye. Nako i ka fita fo mu ka tokwela ku keta ze mu bata ku eza ha mu ka feza sikolo. Haiba mu pila mwa naha mo i sa fumanehi hande misebezi, mu kana mwa bata ku eza musebezi o munde ka ku fitisisa o fumaneha. Haiba mu pila mwa naha ye fumile, ku kana kwa ba ni mibeleko ye miñata ya ku keta ku yona, mi ye miñwi kwateñi i kana ya bonahala ku ba ye minde luli. Ka ku bata ku mi tusa, baluti kamba bashemi ba mina ba kana ba mi susueza ku fumana musebezi o fumanisa mali a mañata, kamba mane bufumu. Kono mwendi ku ituta kuli mu fumane musebezi o cwalo ku kana kwa mi tatafaleza hahulu ku ba ni nako ya ku sebeleza Jehova.
16, 17. Mu taluse ka m’o mañolo a’ shutana-shutana a kona ku tuseza mukulwani ku ba ni mubonelo o swanela wa mubeleko.
16 Mu si ka eza kale keto, mu si ke mwa libala ku bona ze i bulela Bibele. Bibele i lu susueza ku sebeza kuli lu ipilise, ili ku bonisa kuli buikalabelo bwa ku ipilisa ki bwa luna. (2 Matesalonika 3:10-12) Kono ku na ni ze ñwi ze amiwa teñi. Lu mi susueza ku bala mañolo a’ latelela ni ku nahana ka za mo a kona ku tuseza mukulwani ku ba ni mubonelo o munde h’a keta za ku eza mwa bupilo: Liproverbia 30:8, 9; Muekelesia 7:11, 12; Mateu 6:33; 1 Makorinte 7:31; 1 Timotea 6:9, 10. Ha se mu balile litimana zeo, kana mwa bona mubonelo wa Jehova ka za taba ya mubeleko?
17 Mubeleko wa silifasi ha u lukeli ku ba wa butokwa kuli mane u hatelela sebelezo ya luna ku Jehova. Haiba ha mu feza sikolo sa sekondari mwa kona ku fumana musebezi wa ngana, ne ku ka ba hande. Haiba ha mu feza sikolo sa sekondari mu ka tokwa ku eza lituto ze ñwi hape, yeo ki taba ya ku buhisana ni bashemi ba mina. Kono ni kamuta mu si ke mwa libala lika za kwa moya, zona “linto ze nde ku fita.” (Mafilipi 1:9, 10) Mu si ke mwa eza mafosisa a n’a ezize Baruki, muñoli wa Jeremia. N’a tuhezi ku bona butokwa bwa sebelezo ya hae ye ipitezi mi a kala ku “ipatela linto ze tuna.” (Jeremia 45:5) Ka nakonyana, n’a libezi kuli ha ku na ‘nto ye tuna’ mwa lifasi mo ye n’e ka mu suteleza ku Jehova kamba ku mu tusa ku punyuha sinyeho ya Jerusalema. Manzwi ao a kona ku bulelwa ni ku luna kacenu.
Mu Si Ke Mwa Keshebisa Lika za kwa Moya
18, 19. (a) Buñata bwa be mu pila bukaufi ni bona ba mwa muinelo mañi, mi mu swanela ku ikutwa cwañi ka za teñi? (b) Ki kabakalañi ba bañata ha ba sa ikutwi ku lapa kwa moya?
18 Kana mwa litaba za makande, se mu boni maswaniso a banana ba mwa linaha ze mwa lukupwe? Haiba se mu a boni, kaniti ne mu shwezi banana bao makeke. Kana batu be mu pila bukaufi ni bona mwa ba shwelanga makeke cwalo? Ki kabakalañi ha mu swanela ku ba shwela makeke? Kakuli ni bona, buñata bwa bona ba shwa tala. Ba mwa tala ya n’a polofitile Amosi ka za yona kuli: “Lizazi la ta, ku bulela Mulena [Muñ’a] Bupilo, le ni ka lumela tala mwa lifasi, isi tala ya buhobe nihaili linyolwa la mezi; kono tala ni linyolwa la ku utwa manzwi a [Muñ’a] Bupilo.”—Amosi 8:11.
19 Ki niti kuli buñata bwa ba ba lapa kwa moya ha ba ‘lemuhi butokwi bwa bona bwa kwa moya.’ (Mateu 5:3, NW) Ba bañata ha ba ikutwi ku lapa kwa moya. Mane ba bañwi ba kana ba ikutwa kuli ba kusi. Kono haiba ba ikutwa cwalo, ki ka libaka la kuli ba ifepa ka “butali bwa lifasi” bo bu si na tuso, bo bu kopanyeleza ku lata hahulu bufumu, ku kabangisa za sayansi, litaba za muzamao, ni lika ze ñwi cwalo. Ba bañwi ba ikutwa kuli bo bu twi ki butali bwa mwa linako za cwale bu tahisa kuli lituto za Bibele li si ke za sebeza. Kono “lifasi, ka butali bwa lona, ha li si ka ziba Mulimu.” Butali bwa lifasi ha bu na ku mi tusa ku sutelela ku Mulimu. Butali b’o ki “butanya mwa meto a Mulimu.”—1 Makorinte 1:20, 21; 3:19.
20. Ki kabakalañi ku bata ku likanyisa batu ba ba sa lapeli Jehova ha ku siyo hande?
20 Ha mu buha maswaniso a banana ba ba lapile, kana mwa batanga ku ba inge bona? Kutokwa! Niteñi, mikulwani ba bañwi mwa mabasi a Sikreste ba bonisize takazo ya ku ba inge batu ba ba lapile kwa moya be ba pila bukaufi ni bona. Mwendi mikulwani ba ba cwalo ba nahana kuli mikulwani ba mwa lifasi ba lukuluhile, ba ikola bupilo. Ba libala kuli mikulwani bao ba kwahule ni Jehova. (Maefese 4:17, 18) Hape ba libala ze maswe ze tahiswa ki ku lapa kwa moya. Ze ñwi ku zona ki limba za mwa bucwañi ze sa batahali, ni m’o mubili ni maikuto li amelwa ki buhule, ku zuba, bucakolwa, ni ku itusisa maswe milyani ye kola. Tala ya kwa moya i tahisa moya wa buipanguli, ku sa ikutwa ku ba ni butokwa, ni ku sa ziba hande za ku eza mwa bupilo.
21. Lu kona ku isileleza cwañi kuli lu si ke lwa kenwa ki moya o maswe wa ba ba sa lapeli Jehova?
21 Kacwalo, ha mu li kwa sikolo, mwahal’a ba ba si balapeli ba Jehova, mu si ke mwa komiwa ki moya wa bona. (2 Makorinte 4:18) Ba bañwi ba ka sheununa lika za kwa moya. Hape, ba mitai ya makande ba ka tahisa litaba za buhata ze sa lemusehi, ili ku bonisa inge kuli ku eza buhule, ku kolwa bucwala, kamba ku lwahaka ku lukile. Mu hane moya w’o. Mu zwelepili ku swalisana kamita ni batu ba ba “bulukile tumelo, ni lizwalo le linde.” Mu “tiise kamita musebezi wa Mulena.” (1 Timotea 1:19; 1 Makorinte 15:58) Mu patehe kwa Ndu ya Mubuso ni mwa sebelezo ya mwa simu. Ha mu sa li kwa sikolo, mu ezange bupaina bwa ku tusa fokuñwi. Mu tiise cwalo mubonelo wa mina wa lika za kwa moya, mi ha mu na ku fokola.—2 Timotea 4:5.
22, 23. (a) Ki kabakalañi mukulwani wa Sikreste hañata h’a ka eza likatulo ze ba sa utwisisi ba bañwi? (b) Mikulwani ba susuezwa ku ezañi?
22 Mwendi mubonelo wa lika wa kwa moya u ka tahisa kuli ba bañwi ba si ke ba utwisisa likatulo ze mu eza. Ka mutala, mutangana yo muñwi wa Sikreste n’a li muopeli ya bukwala mi n’a pasanga lituto kaufela kwa sikolo. Ha n’a felize sikolo, a swalisana ni bondat’ahe mwa pisinisi ya ku kenisanga mawindo ilikuli a eze musebezi wa n’a iketezi wa ku ba mukutazi wa evangeli wa ka nako kaufela kamba paina. Baluti ba hae ne ba si ka utwisisa libaka ha n’a ezize keto ye cwalo, kono mina haiba mu sutelezi ku Jehova, lu sepa kuli mwa utwisisa.
23 Ha mu nze mu nyakisisa mo mu ka sebeliseza buikoneli bwa mina bwa butokwa bwa mwa bunca, mu ‘ikubukanyeze bufumu bwa mwa linako ze taha, bo bu na ni mutomo o munde, kuli mu y’o amuhela bupilo bo bu sa feli.’ (1 Timotea 6:19) Mu tiye mwa katulo ya ku ‘hupula Mubupi wa mina’ mwa bunca—ni mwa bupilo bwa mina kaufela. Yeo ki yona fela nzila ya ku itukiseza ka yona nako ya kwapili, ye si na maungulo.
Mu Utwisisize Cwañi?
• Ki kelezo mañi ye ñozwi ka moya wa Mulimu ye tusa mikulwani mwa ku itukiseza za kwapili?
• Mukulwani u kona ku ‘sutelela ku Mulimu’ ka linzila mañi ze ñwi?
• Ki liketo mañi z’a eza mukulwani ze ka ama nako ya hae ya kwapili?
[Lipuzo za Tuto]
[Maswaniso a fa likepe 15]
Kana mu ka tuhelela ku ipatela za ka butu ku feza m’ata ni cisehelo ya mina kaufela ya mwa bunca?
[Siswaniso se si fa likepe 16, 17]
Mikulwani ba ba butali ba Sikreste ba zwelapili ku nga ka butokwa lika za kwa moya