Mu Tiisane
Mu Tiisane
“Ba ni tiisize pilu.”—MAKOLOSE 4:11.
1, 2. Ki kabakalañi balikani ba Paulusi ha ne ba mu potezi mwa tolongo niha ne ku kona ku tahisa kozi?
KU BA ni mulikani ya nyandela mwa tolongo ku kona ku tahisa kozi, mulikani y’o nih’a tamezwi mulatu w’a si ka eza. Ba ba kantela tolongo ba kana ba mi kakanya, inze ba lisa ze mu eza kaufela kuli ba ikolwise kuli ha mu fosi. Kacwalo, ku zwelapili ku potelanga hahulu mulikan’a mina mwa tolongo ku tokwa bundume.
2 Kono balikani ba bañwi ba muapositola Paulusi ne ba ezize ona cwalo lilimo ze 1,900 kwamulaho. Ne ba si ka zina-zina ku potela Paulusi mwa tolongo, ku mu omba-omba, ku mu susueza ni ku mu tiisa kwa moya ka mo ne ku tokwahalela. Bona balikani ba ba sepahala bao ne li bomañi? Mi lu kona ku itutañi kwa bundume, busepahali, ni bulikani bwa bona?—Liproverbia 17:17.
Ba Ba ‘Tiisa Pilu’
3, 4. (a) Balikani ba Paulusi b’a keta-lizoho ki bomañi, mi ne ba mu ezize cwañi? (b) Ku ‘tiisa pilu’ ki ku eza cwañi?
3 Ha lu kuteñi ibat’o ba kwa silimo sa 60 C.E. Muapositola Paulusi u mwa tolongo mwa Roma kabakala ku tamelezwa kuli u tahisa petuhelo. (Likezo 24:5; 25:11, 12) Paulusi u punda Bakreste b’a keta-lizoho ba ba mu tusize: Tikike, wa kwa sikiliti sa Asia, ya n’a li mulumiwa wa hae, mi hape n’a li “sikombwa sa Mulena sina [yena]”; Onesimo, “mwanesu ya latwa, ya sepahala” wa kwa Kolose; Arisitarko, Mumasedonia wa kwa Tesalonika, mi ka nako ye ñwi n’a “tamilwe” hamoho ni Paulusi; Mareka, muhabo Barnabasi ya n’a yanga mwa misipili ya bulumiwa ni Paulusi, mi ki yena muñoli wa buka ya Evangeli ya Mareka; ni Justusi, yo muñwi ya n’a sebelisananga ni baapositola ku za “mubuso wa Mulimu.” Paulusi u bulela ka za batu baketa-lizoho bao kuli: “Ba ni tiisize pilu.”—Makolose 4:7-11.
4 Paulusi n’a bulezi manzwi a na ni taluso ye tuna ka za tuso ye ne ba mu file balikani ba hae ba ba sepahala. N’a itusisize linzwi la Sigerike (pa·re·go·riʹa) le li tolokilwe kuli “tiisize pilu,” mi mwa Bibele li fumaneha fela ku yona timana ye. Linzwi leo li na ni litaluso ze ñata mi ne li itusiswanga hahulu ku za likalafo. * Li kona ku tolokiwa kuli ‘ku toba pilu, ku yamunwena, ku omba-omba, kamba ku imulula.’ Paulusi n’a tokwa ku tiiswa cwalo, mi banna b’a keta-lizoho bao ne ba mu tiisize.
Libaka Paulusi Ha N’a Tokwa ku ‘Tiiswa Pilu’
5. Niha n’a li muapositola, Paulusi n’a tokwañi, mi kaufel’a luna fokuñwi lu tokwangañi?
5 Ba bañwi ba kana ba komoka kuli Paulusi, ya n’a li muapositola n’a tokwa ku tiiswa. Kono n’a tokwa cwalo luli. Ki niti kuli Paulusi n’a na ni tumelo ye tiile, mi n’a bandukile nyandiso ye ñata, ili “mabote a ku natwa,” ku “bona lifu hañata,” ni ku utwiswa butuku ka linzila ze ñwi. (2 Makorinte 11:23-27) Niteñi n’a li mutu, mi batu kaufela fokuñwi ba tokwanga ku omba-ombiwa ni ku tiiswa tumelo ki ba bañwi. Nihaiba ku Jesu ne ku li cwalo. Busihu bwa hae bwa mafelelezo, lingeloi la taha ku yena mwa Getsemani ku to mu “tiisa pilu.”—Luka 22:43.
6, 7. (a) Mwa Roma ki bomañi be ne ba swabisize Paulusi, mi n’a susuelizwe ki bomañi? (b) Mizwale ba Paulusi ba Sikreste ne ba mu tusize cwañi mwa Roma, mi kacwalo ili ku mu ‘tiisa pilu’?
6 Paulusi ni yena n’a tokwa ku tiiswa. Ha n’a tamilwe, h’a yo fita mwa Roma, batu ba mushobo wa habo ne ba si ka mu amuhela hande. Buñata bwa bona Majuda bao ne ba si ka amuhela lushango lwa Mubuso. Ba bahulu ba Majuda ha se ba potezi Paulusi mwa tolongo, taba ye mwa Likezo i li: “Ba bañwi ba lumela se si bulelwa; kono ba bañwi ba hana ku lumela. Mi kakuli ne ba fapani . . . , ba zwa.” (Likezo 28:17, 24, 25) Ku sa itebuha kwa bona sishemo se situna sa Jehova ku lukela ku ba ko ne ku utwisize Paulusi pilu-butuku luli! Maikuto a hae a tiile ka za taba yeo n’a bonisizwe mwa liñolo la n’a ñolezi puteho ya kwa Roma lilimonyana pili: “Ni na ni maswabi a matuna, ni butuku bo bu sa pumuli mwa pilu ya ka. Kakuli ne ni ka iketela kuli, na luli, ni be nto ye kutilwe ku Kreste, mwa sibaka sa banabahesu [Majuda], ba ba li ba mukowa wa ka ka nama.” (Maroma 9:2, 3) Niteñi, mwa Roma n’a fumani teñi balikani ba niti, ba ba sepahala, bao bundume ni lilato la bona ne li mu tobile pilu. Ne ba li mizwale ba hae ba niti ba kwa moya.
7 Mizwale b’a keta-lizoho bao ne ba mu tiisize pilu ka nzila ifi? Ne ba si ka tuhelela mawenge a Paulusi ku ba ezisa ku mu shengoka. Kono ka lilato ni ka ku itatela ne ba tusize Paulusi, ili ku mu ezeza lika za n’a sa koni ku ikezeza kabakala kuli n’a li mwa tolongo. Ka mutala, ne ba li linumwana ze n’e fitisa mañolo ni mañusa a Paulusi a ketelelo kwa liputeho ze shutana-shutana; ne ba to bihelanga Paulusi litaba ze susueza ka za zuho ya mizwale ba kwa Roma ni kwa libaka ze ñwi. Mwendi ne ba fumanelanga Paulusi lika ze tokwahala, ze cwale ka liapalo za silami, miputo, ni liñoliso. (Maefese 6:21, 22; 2 Timotea 4:11-13) Lituso ze cwalo kaufela ne li tiisize ni ku susueza muapositola ya n’a tamilwe y’o ilikuli ni yena a kone ku ‘tiisa pilu’ ba bañwi, ku kopanyeleza cwalo ni liputeho mutumbi.—Maroma 1:11, 12.
Mwa ku Bela Ya ‘Tiisa Pilu’
8. Ku itumelela kwa Paulusi ka buikokobezo kuli n’a tokwa ku ‘tiiswa pilu’ ku lu luta tuto mañi?
8 Taba ye ya Paulusi ni ba n’a sebelisana ni bona i kona ku lu lutañi? Ha lu nyakisiseñi sihulu tuto i liñwi: Ku tusa ba bañwi ha ba li mwa butata ku tokwa bundume ni buitomboli. Hape, ku itumelela kuli ha lu li mwa butata bwa ka butu lu kana lwa tokwa tuso ku tokwa buikokobezo. Paulusi n’a itumelezi kuli n’a tokwa tuso mi hape n’a amuhezi tuso yeo ka buitebuho ni ku babaza be ne ba i fa. N’a si ka nga kuli ku amuhela tuso ya ba bañwi ki bufokoli kamba kwa swabisa, mi ni luna ha lu swaneli ku ba ni mubonelo w’o. Ha ne lu ka bulela kuli ha lu tokwi ku tiiswa pilu, ne ku ka talusa kuli lu batu ba ba ipitezi. Mu hupule kuli mutala wa Jesu u bonisa kuli nihaiba mutu ya petehile fokuñwi u kana a lila ha kupa tuso.—Maheberu 5:7.
9, 10. Mutu h’a itumelela kuli u tokwa tuso, ki lifi ze nde ze kona ku ezahala, mi nto yeo i kona ku ama cwañi ba bañwi mwa lubasi ni mwa puteho?
9 Ba ba na ni buikalabelo ha ba itumelela kuli ba fokola ni kuli ba tokwa tuso ya ba bañwi, ku kona ku tahisa ze nde. (Jakobo 3:2) Ku itumelela ko ku cwalo ku tiisa swalisano ye mwahal’a ba ba etelela ni ba ba etelelwa, ni ku tahisa kuli ba ambolisanange hande ka ku lukuluha. Buikokobezo bwa ba ba tabela ku amuhela tuso ki tuto ye nde ku ba bañwi ba ba mwa muinelo o swana. Ku bonisa kuli ba ba etelela ni bona ki batu mi ba atumeleha.—Muekelesia 7:20.
10 Ka mutala, banana ba kana ba fumana bunolo ku amuhela tuso ya bashemi ba bona ha ba na ni matata ni miliko haiba ba ziba kuli bashemi ba bona ne ba bile ni matata a swana ha ne ba sa li banana. (Makolose 3:21) Kacwalo, mushemi ni mwana ba ka kona ku ambolisananga hande ka bunolo. Ku tatulula butata ka Mañolo ku kona ku eziwa hande ni ku amuhelwa ka bunolo. (Maefese 6:4) Ka ku swana, ba mwa puteho ba ka tabela ku fiwa tuso ki maeluda haiba ba lemuha kuli maeluda ni bona ba na ni matata, lika z’e ba bilaeza ni ze ba sa utwisisi. (Maroma 12:3; 1 Pitrosi 5:3) Mwa muinelo w’o ni mona, ku kona ku ba ni ku ambolisana ko kunde, kelezo ya ka Mañolo ya kona ku fiwa, mi tumelo ya kona ku tiiswa. Mu hupule kuli mizwale ni likaizeli ba luna ba tokwa ku tiiswa sihulu nako ye, ku fita haisali.—2 Timotea 3:1.
11. Ki kabakalañi ba bañata kacenu ha ba tokwa ku ‘tiiswa lipilu’?
11 Ku si na taba ni ko lu pila, kamba kuli lu bomañi, kamba kuli lu kuma kai, kaufel’a luna fokuñwi lu ka tahelwa ki butata mwa bupilo. Yeo ki kalulo ya lifasi la kacenu. (Sinulo 12:12) Miinelo ye filikanya mwa maikuto kamba kwa mubili yeo i lika ku tiya kwa tumelo ya luna. Miliko i kona ku taha kwa musebezi, kwa sikolo, mwa lubasi, kamba mwa puteho. Zeo li kona ku tahiswa ki butuku bo butuna kamba nto ye maswe ye n’e ezahezi kwamulaho. Haiba sinyalana ni yena, eluda, kamba mulikani a lu susueza ka sishemo ka manzwi a’ nahanilwe hande ni ka likezo ze tusa, fo kw’a kona ku omba-omba hakalo! Mane, ku swana inge oli ye toziwa fa litalo fo ku cocota! Kacwalo, ha mu lemuha yo muñwi wa mizwale ba mina a li mwa muinelo o cwalo, mu mu tiise pilu. Kamba haiba mu imezwi ki butata bo butuna, mu kupe tuso ku ba ba fitile ku ze konisa kwa moya.—Jakobo 5:14, 15.
Mo I Kona ku Tuseza Puteho
12. Mañi ni mañi mwa puteho u kona ku ezañi kuli a tiise mizwale ba hae?
12 B’ote mwa puteho, ku kopanyeleza ni banana, ba kona ku tiisa ba bañwi. Ka mutala, ku ba teñi kwa mina kamita kwa mikopano ni mwa sebelezo ya mwa simu kwa tiisa tumelo ya ba bañwi. (Maheberu 10:24, 25) Ku tiya kwa mina mwa sebelezo ye kenile ku bonisa busepahali bwa mina ku Jehova ni ku bonisa kuli mu zwelapili ku tona kwa moya niha mu kana mwa ba ni matata. (Maefese 6:18) Ku tiya k’o ku kona ku tiisa ba bañwi.—Jakobo 2:18.
13. Ki kabakalañi ba bañwi ha ba kana ba fokola, mi ba kona ku tusiwa cwañi?
13 Fokuñwi matata a mwa bupilo ni matata a mañwi li kana za tahisa kuli ba bañwi ba kutele mwamulaho kamba ku tuhela ku yanga mwa sebelezo ya mwa simu. (Mareka 4:18, 19) Ba ba fokozi ba kana ba sa bonahali kwa mikopano ya puteho. Kono mwendi mwa lipilu za bona ba sa lata Mulimu. Tumelo ya bona i kona ku tiiswa cwañi? Maeluda ba kona ku tusa ka sishemo ka ku ba potela. (Likezo 20:35) Ba bañwi mwa puteho ni bona ba kana ba kupiwa ku tusa. Ku pota ka lilato cwalo ku kana kwa ba sina ona mulyani ka sibili o tokwahala wa ku matafaza ba ba fokozi mwa tumelo.
14, 15. Paulusi u fa kelezo mañi ka za ku tiisa ba bañwi? Mu fe mutala wa puteho ye ñwi ye n’e latelezi kelezo ya hae.
14 Bibele i lu susueza ku ‘tiisa ba lipilu ze shekesha; ku babalela ba ba fokozi.’ (1 Matesalonika 5:14) Mwendi bona ba “lipilu ze shekesha” bao ba bona kuli bundume bwa bona bu zamaya bu fokola ni kuli ha ba koni ku tula matata e ba na ni ona ba sa tusiwi. Kana mwa kona ku ba fa tuso yeo? Pulelo ye li “mu babalele ba ba fokozi” i tolokilwe kuli “ku kumalela” kamba “ku swala ka t’ata” ba ba fokozi. Jehova wa lata luli lingu za hae kaufela. H’a keshebisi butokwa bwa bona, mi h’a lati kuli ni yo mukana ku bona a yauluke. Kana mwa kona ku tusa puteho “ku kumalela” ba ba fokozi kwa moya ku fitela ba tiya hape?—Maheberu 2:1.
15 Eluda yo muñwi n’a potezi bosinyalana be ne ba fokozi kwa moya ka lilimo ze 6. Eluda y’o u ñola kuli: “Buiyakato bo bu lilato, bo bu sishemo bo ne ba bonisizwe ki puteho kaufela ne bu ba amile hahulu kuli se ba susuezwa ku kutela mwa mutapi.” Kaizeli ya n’a kile a fokola y’o n’a ikutwile cwañi ka za ku potelwa ki ba mwa puteho? Cwale u li: “Se ne si lu konisize ku tiya hape kikuli mizwale be ne ba to lu potelanga ni likaizeli be ne ba tahanga ni bona ne ba sa bonisi kuli ba lu nyaza. Kono ne ba utwisisa mi ba lu susueza ka Mañolo.”
16. Ki mañi ya kona ku tusa kamita ba ba tokwa ku tiiswa?
16 Kaniti, Mukreste wa niti u tabela ku tiisa ba bañwi. Mi miinelo ha i nze i cinca mwa bupilo bwa luna, ni luna lu kana lwa tiiswa ki likezo za mizwale ba luna. Kono ka buniti fela, kwa kona ku ba kuli ha lu ka tokwa tuso, batu ha ba na ku kona ku lu tusa. Niteñi, ku na ni Simbule sa m’ata se si li teñi kamita, se si lata kamita ku tusa, ili Jehova Mulimu.—Samu 27:10.
Jehova Ki Yena Simbule Se Situna ka ku Fitisisa sa M’ata
17, 18. Jehova n’a tiisize cwañi Jesu Kreste Mwan’a hae?
17 Ha n’a kokotezwi fa kota, Jesu n’a huwile kuli: “Ndate, ni beya moya wa ka mwa mazoho a hao.” (Luka 23:46) Mi a shwa. Lihoranyana pili, n’a tamilwe, mi balikani ba hae ba batuna ne ba mu siile kabakala sabo. (Mateu 26:56) Jesu n’a siilwe a nosi, mi n’a kona fela ku fumana m’ata kwa Simbule si li siñwi, yena Ndat’ahe wa kwa lihalimu. Niteñi, ku sepa Jehova kwa hae ne ku si ka ba kwa mbango. Jesu ha n’a sepile Ndat’ahe, Jehova n’a mu tusize ka busepahali.—Samu 18:25; Maheberu 7:26.
18 Mwa bukombwa kaufela bwa Jesu fa lifasi, Jehova n’a file Mwan’a hae za n’a tokwa kaufela kuli a sepahale ku isa lifu. Ka mutala, hamulahonyana wa kolobezo ya Jesu, ye n’e bonisa kuli n’a kala bukombwa bwa hae, n’a utwile linzwi la Ndat’ahe ha li bulela kuli N’a mu katelwa ni ku tiiseza lilato la Hae ku yena. Jesu ha n’a tokwa tuso, Jehova n’a lumile mangeloi ku to mu tiisa. Jesu ha n’a bile mwa tiko ye tuna ka ku fitisisa kwa mafelelezo a bupilo bwa hae fa lifasi, Jehova n’a utwile likupo za hae ze m’ata. Kaniti, zeo kaufela ne li tiisize Jesu pilu.—Mareka 1:11, 13; Luka 22:43.
19, 20. Lu kona ku kolwa cwañi kuli Jehova u ka lu tiisa ka nako ye lu tokwa tuso?
19 Ni luna, Jehova u bata ku ba yena Simbule luli sa m’ata a luna. (2 Makolonika 16:9) Yena Simbule sa niti sa m’ata a matuna u kona ku lu tiisa pilu ka nako ye lu tokwa tuso. (Isaya 40:26) Lindwa, tala, matuku, lifu, kamba bufokoli bwa luna li kona ku lu kataza hahulu. Miliko ya mwa bupilo ha i bonahala ku ba ye tiile inge ‘sila se si m’ata,’ Jehova u kona ku ba m’ata a luna. (Samu 18:17; Exoda 15:2) U kona ku lu fa tuso ye m’ata, ona moya wa hae. Ka moya wa hae, Jehova u kona ku fa “ya katezi mata” kuli a kone ku “fufa sina mbande.”—Isaya 40:29, 31.
20 Moya wa Mulimu ki ona m’ata a matuna ka ku fitisisa mwa pupo kamukana. Paulusi n’a ize: “Ni kona linto kamukana ka Yena ya ni fa mata.” Luli, Ndat’a luna ya lilato wa kwa lihalimu u kona ku lu fa m’ata a “matuna hahulu” ilikuli lu kone ku tiyela matata kaufela a’ butuku ku fitela “linto kaufela [a] li eza ze nca” mwa Paradaisi y’a sepisize ye li fakaufi.—Mafilipi 4:13, NW; 2 Makorinte 4:7; Sinulo 21:4, 5.
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 4 Hatiso ye bizwa Vine’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words, ye ñozwi ki W. E. Vine, i li: “Linzwi le li bonisa kezo la [pa re·go·riʹa] li talusa milyani ye fukuza ku cocota.”
Kana Mwa Hupula?
• Mizwale ba kwa Roma ne ba bile cwañi ba ba ‘tiisa pilu’ ku Paulusi?
• Lu kona ku ba cwañi ba ba ‘tiisa lipilu’ mwa puteho?
• Jehova ki Simbule se situna ka ku fitisisa sa m’ata a luna ka nzila ifi?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 19]
Mizwale ne ba ‘tiisize pilu’ Paulusi ka ku mu tusa, ku mu susueza, ni ku mu ezeza lika za ka butu ka busepahali
[Siswaniso se si fa likepe 21]
Maeluda ba etelela mwa ku tiisa mutapi