Ku Babalela Basupali Ki Buikalabelo bwa Sikreste

“Mu ka be mu supale, mane mu tunye limbi, inze li Na ya ka mi lwala.”—ISAYA 46:4.

1, 2. Pabalelo ya Ndat’a luna wa kwa lihalimu i shutana cwañi ni ya bashemi ba luna?

BASHEMI ba ba lata hahulu bana ba bona ba ba utanga kwa bumbututu, bwanana, ni mwa ndea. Mikulwani niha ba fita fa buhulu ni ku ba ni mabasi a bona, bondat’a bona ni bom’a bona ba zwelapili ku ba isa pilu ka lilato ni ku ba tusa.

² Nihaike kuli batu ku na ni ze ñwi ze ba sa koni ku ezeza bana ba bona, Ndat’a luna wa kwa lihalimu kamita w’a kona ku bonisa batanga ba hae ba ba sepahala kuli wa ba isa pilu ka lilato ni ku ba tusa. Ka ku talusa baketiwa ba hae ba kwakale, Jehova n’a ize: “Mu ka be mu supale, mane mu tunye limbi, inze li Na ya ka mi lwala.” (Isaya 46:4) Ao ki manzwi a wisa pilu hakakañi kwa Bakreste ba ba supezi! Jehova h’a fulaleli ba ba zwelapili ku sepahala ku yena. Mane u sepisa ku ba yamunwena, ku ba yemela, ni ku ba zamaisa mwa bupilo bwa bona kaufela, ku isa ni mwa bucembele.—Samu 48:14.

3. Ku ka nyakisiswañi mwa taba ye?

³ Lu kona ku likanyisa cwañi Jehova kwa ku iyakatwa ka lilato basupali? (Maefese 5:1, 2) Ha lu boneñi m’o bana, baokameli ba puteho,  ni Bakreste ka buñwi ba kona ku petela ze ba tokwa basupali ba ba mwa kopano ya luna ya mizwale ba mwa lifasi kaufela.

Buikalabelo bwa Luna Bana

4. Bana ba Sikreste ba na ni buikalabelo bufi kwa bashemi ba bona?

⁴ “Kuteka ndat’aho ni m’aho.” (Maefese 6:2; Exoda 20:12) Ka pulelo ye bunolo kono ili ya butokwa hahulu yeo ya n’a zwisize mwa Mañolo a Siheberu, muapositola Paulusi n’a hupulisize bana za buikalabelo bwa bona kwa bashemi ba bona. Kono manzwi ao a sebeza cwañi mwa taba ya ku babalela basupali? Mutala o susumeza wa mwa linako pili Bukreste bu si ka taha kale u ka lu tusa ku alaba puzo yeo.

5. (a) Kiñi se si bonisa kuli Josefa n’a si ka libala buikalabelo bwa hae bwa ku ba mwana? (b) Ku talusañi ku kuteka bashemi ba luna, mi Josefa n’a file mutala ufi o munde mwa taba yeo?

⁵ Ka lilimo ze fitelela 20, Josefa n’a si ka bonana ni ndat’ahe wa musupali, yena munna-muhulu Jakobo. Nihakulicwalo, kaniti Josefa n’a si ka tuhela ku lata Jakobo ka lilato la mwana ku ndat’ahe. Mane, Josefa ha n’a itibahalize kwa bahulwani ba hae, n’a buzize kuli: “Kana ndate u sa pila?” (Genese 43:7, 27; 45:3) Ka nako yeo, naha ya Kanana ne i ninguzwi ki lukupwe. Kacwalo, Josefa a luma liñusa ku ndat’ahe, a li: “Shetumuka, u te ku na, u si ke wa liyeha. U ka yaha mwa naha ya Gosheni, u be fakaufi ni na . . . Ni ka ku uta.” (Genese 45:9-11; 47:12) Ee, ku kuteka bashemi ba ba hulile ku talusa ku ba sileleza ni ku ba tusa ku za kwa mubili ha ba sa koni ku ipabalela ka ili bona. (1 Samuele 22:1-4; Joani 19:25-27) Josefa n’a tabezi ku peta buikalabelo b’o.

6. Josefa n’a bonisize cwañi lilato sakata ku ndat’ahe, mi lu kona ku likanyisa cwañi mutala wa hae?

⁶ Ka tuso ya Jehova, Josefa n’a se a bile yo muñwi wa batu be ne ba fumile hahulu ni ba batuna luli mwa Egepita. (Genese 41:40) Kono n’a sa ikungi kuli u butokwa hahulu kamba kuli u patehile hahulu mi kacwalo h’a na nako ya ku kuteka ndat’ahe wa lilimo ze 130. H’a zibile kuli Jakobo (kamba Isilaele) w’a taha, “Josefa a pana koloi ya hae, a y’o katanyeza Isilaele ndat’ahe, kwa Gosheni; mi h’a fita ku yena, a mu swala mwa mazoho a hae, mi a lila nako ye telele mwa mulala wa hae.” (Genese 46:28, 29) Kamuhelo yeo ne si fela mukwa wa ku ikapeleza wa ku bonisa likute. Josefa n’a lata ndat’ahe wa mucembele ka nama ye butuku mi n’a sa swabeli ku bonisa patalaza lilato la hae. Haiba bashemi ba luna ba supezi, kana ni luna lwa ba bonisa lilato la luna ka ku sa pimpa-pimpa?

7. Ki kabakalañi Jakobo ha n’a lakaza ku bulukwa mwa Kanana?

⁷ Jakobo n’a zwezipili ku lata hahulu Jehova ku isa kwa lifu. (Maheberu 11:21) Kabakala ku lumela mwa lisepiso za Mulimu, Jakobo a kupa kuli situpu sa hae si y’o bulukwa mwa Kanana. Josefa n’a kutekile ndat’ahe ka ku eza za n’a kupilwe, ku si na taba ni kuli ku eza cwalo ne ku ka tula hahulu ni ku kataza.—Genese 47:29-31; 50:7-14.

8. (a) Ki lifi libaka le lituna le lu babalelela bashemi ba luna ba basupali? (b) Mutanga yo muñwi ya n’a neela nako ye ñata kwa sebelezo n’a ezizeñi kuli a babalele bashemi ba hae ba basupali? (Mu bone sikwenda fa likepe 17.)

⁸ Josefa n’a susumelizwe kiñi ku babalela  ndat’ahe? Ki niti kuli Josefa n’a lata ni ku itebuha hahulu ndat’ahe ya n’a mu file bupilo ili ya n’a mu utile, kono kaniti libaka le liñwi kikuli pilu ya hae n’e lakaza hahulu ku tabisa Jehova. Ni luna lw’a swanela ku ba ni takazo yeo. Paulusi n’a ñozi kuli: “Musali wa mbelwa h’a na ni bana kamba baikulu, bao ba itute pili ku bonisa bulumeli bwa bona ku ba ndu iliñwi ni bona; ba eze ba ba ba pepile mukwa u li muñwi ni wo ba ezizwe ki bona. Kakuli ki sona s’a katelwa Mulimu.” (1 Timotea 5:4) Kaniti, ku lata Jehova ni ku mu saba ka likute hahulu ku ka lu susumeza ku babalela bashemi ba luna ba basupali, ku si na taba ni mikatazo ya ku eza cwalo. *

M’o Maeluda Ba Boniseza Kuli B’a Ba Babalela

9. Jehova u ketile bomañi ku lisa mutapi, o kopanyeleza ni Bakreste ba ba supezi?

⁹ Hamulaho wa ku bona mazazi a mañata mi a li fa makateñi a lifu, Jakobo n’a talusize kuli Jehova ki “Mulimu y’a ni babalezi na li ku pepwa ku fitela la kacenu le.” (Genese 48:15) Kacenu, Jehova u lisa batanga ba hae ba fa lifasi ka baokameli, kamba maeluda ba Sikreste, mwatas’a ketelelo ya Mwan’a hae, Jesu Kreste, yena “Mulisana yo mutuna.” (1 Pitrosi 5:2-4) Baokameli ba kona ku likanyisa cwañi Jehova ha ba nze ba babalela basupali mwa mutapi?

10. Ku ezizweñi mwa ku lukiseza Bakreste ba basupali lituso? (Mu bone sikwenda fa likepe 19.)

¹⁰ Puteho ya Sikreste i sa z’o tomwa fela, baapositola ba keta “banna ba ba 7, ba ba sepahala, ba ba tezi Moya ni butali” kuli ba okamele musebezi wa ka zazi wa ku abela “lituso” za lico mwahal’a limbelwa za Sikreste be ne ba tokwile. (Likezo 6:1-6) Hasamulaho, Paulusi n’a laezi muokameli Timotea kuli limbelwa ba macembele be ne ba li mutala o munde a ba beye fa mukoloko wa be ne ba na ni tukelo ya ku amuhela lituso. (1 Timotea 5:3, 9, 10) Ni baokameli ba puteho kacenu ka ku lata ba lukisanga lituso za ku tusa Bakreste ba basupali ha ku tokwahala. Kono zeo haki zona fela ze tokwahala mwa ku babalela basupali ba ba sepahala.

11. Jesu n’a buleziñi ka za mbelwa wa mutokwi ya n’a fanile nubu ye si na mo i inezi?

¹¹ Bukombwa bwa hae fa lifasi ha bu bat’o fela, Jesu a ina kwa tempele mi a “shalima batu mo ne ba beela mali [mwa sibulukelo].” Kih’a lemuha mutu yo muñwi. Taba i li: “Kiha ku taha musali wa mbelwa ya shebile; a beya mwateñi tulinyana to tubeli to tu eza hafu ya  penny.” Jesu a biza balutiwa ba hae mi a li ku bona: “Kaniti na mi bulelela, ni li: Musali yo wa mbelwa, ya shebile, s’a beile mwa sibulukelo, si fita se ba beile ba bañwi kaufela; kakuli ba bañwi kaufela ba beile ku ze ba siya, ze ba sa tokwi; kanti yena u beile za ku tokwa kwa hae, s’a n’a sweli kaufela, s’a n’a ka pila ka sona.” (Mareka 12:41-44) Ha lu talima fa n’a kuma mali, nubu ya mbelwa yeo ne i si na mo i inezi, kono Jesu n’a ziba kuli Ndat’ahe wa kwa lihalimu n’a itebuha hahulu liponahazo ze cwalo za lilato le li tezi. Mbelwa ya shebile y’o niha n’a li mucembele, Jesu n’a si ka itibaza za n’a ezize.

12. Maeluda ba kona ku bonisa cwañi kuli ba itebuha ze ba peta Bakreste ba basupali?

¹² Sina Jesu, baokameli ba Sikreste ha ba itibazi ze ba peta basupali mwa bulapeli bwa niti. Maeluda b’a swanela ku babaza basupali ka ze ba eza mwa bukombwa, kwa mikopano, kwa ku seheza puteho, ni kwa butiiso bwa bona. Pulelo ye susueza i kona ku fumanisa basupali “sibaka sa ku itumba” ko ku lukile mwa sebelezo ya bona ye kenile, kacwalo ili ku pima ku izwafisa ka ku ibapanya ku ze ba kona ku eza Bakreste ba bañwi kamba ku ze ne ba petanga bona kwamulaho.—Magalata 6:4.

13. Maeluda ba kona ku ituta cwañi kwa zibo ni yeloseli ya basupali?

¹³ Maeluda ba kona ku bonisa kuli ba itebuha tuso ya butokwa ya Bakreste ba basupali ka ku ituta kwa yeloseli ni zibo ya bona. Basupali ba ba li mitala ye minde b’a kona ku itusiswa fokuñwi mwa liponiso kamba lipuhisano. Eluda yo muñwi u li: “Bateelezi ba teyanga lizebe luli ha ni eza puhisano ni muzwale kamba kaizeli wa musupali ya huliselize bana ba hae mwa niti.” Maeluda mwa puteho ye ñwi ba biha kuli kaizeli wa lilimo ze 71 ya eza bupaina u konile ku tusa hahulu bahasanyi ba Mubuso ku kala ku yanga kamita mwa sebelezo ya mwa simu. Hape u ba susuezanga ku eza “za matatekelo,” inge cwalo ku balanga Bibele ni liñolo la zazi ni ku yeya ze ba bala.

14. Sitopa se siñwi sa maeluda ne ba bonisize cwañi buitebuho ku muokameli yo muñwi wa musupali?

¹⁴ Maeluda hape ba itebuha tuso ya baokameli  ka bona ba basupali. José, ya matela ku bo ma–70 ili ya s’a bile eluda ka lilimo-limo, cwanoñu fa n’a pazuzwi hahulu kwa sipatela. Bakeñisa kuli n’a ka nga nako ye telele inz’a angulukelwa, a hupula ku tuhela buikalabelo bwa hae bwa ku ba muokameli ya zamaisa. José u li: “Ze ne ba ezize maeluda ba bañwi ne li ni komokisize. Ku fita ku amuhela akalezo ya ka, ba ni buza kuli ne ni tokwa lituso mañi kuli ni zwelepili ku peta buikalabelo bwa ka.” Ka tuso ya eluda wa mwanana ku yena, José n’a kona ku zwelapili ka tabo sina muokameli ya zamaisa, mi nto yeo i tusize hahulu puteho. Eluda yo muñwi u li: “Mizwale ba itebuha hahulu ze ba peta bo José mwa bueluda. B’a ba lata ni ku ba kuteka kabakala yeloseli ya bona ni mutala wa bona wa tumelo. Ki mpo kwa puteho ya luna.”

Ku Babalelana

15. Ki kabakalañi Bakreste kaufela ha ba swanela ku isa pilu kwa buiketo bwa basupali ba ba mwahal’a bona?

¹⁵ Haki bana fela ba ba na ni bashemi ba basupali ni baokameli fela ba ba swanela ku iyakatwa basupali. Ka ku swaniseza puteho ya Sikreste kwa mubili wa mutu, Paulusi n’a ñozi kuli: “Mulimu u kopanyize mubili, mi likute le lituna ku fita u li file lilama ze li tokwile; kuli ku kauhana ku tokwahale mwa mubili; kono lilama li babalelane.” (1 Makorinte 12:24, 25) Bibele ye ñwi i bala kuli: “Lilama kaufela [za mubili li lukiselizwe] ku swalisana mwa ku tokomelana.” (Knox) Kuli puteho ya Sikreste i swalisane, silama ni silama wa yona u lukela ku isa pilu kwa buiketo bwa balumeli ka yena, a sa libali basupali.—Magalata 6:2.

16. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lwa isa pilu basupali ha lu li kwa mikopano ya Sikreste?

¹⁶ Mikopano ya Sikreste i lu fa kolo ye nde ya ku bonisa kuli lwa isa basupali pilu. (Mafilipi 2:4; Maheberu 10:24, 25) Kana lwa inanga sibaka ku ambota basupali ka linako ze cwalo? Ki niti kuli ku kana kwa swanela ku ba buza zuho ya bona, kono kana lwa kona ku ba fa “mpo ye ñwi ku za Moya,” mwendi ka ku ba taluseza nto ye n’e ezahezi ye yahisa kamba taba ye ñwi ya mwa Mañolo? Bakeñisa kuli basupali ba bañwi ha ba koni hahulu ku zamaya, neikaba ku eza ka musa ku ya ku bona ku fita ku ba libelela ku taha ku luna. Haiba ha ba utweli fakaufi, lu kana lwa tokwa ku bulela ka ku iketa ni ka ku tumusa hande. Hape, kuli luli ku be ni ‘ku kutazana,’ lu lukela ku teeleza ka tokomelo ku z’a bulela musupali.—Maroma 1:11, 12.

17. Lu kona ku bonisa cwañi kuli lwa iyakatwa Bakreste ba basupali ba ba pila fela fa lapa?

¹⁷ Ku cwañi haiba basupali ba bañwi ha ba  koni ku ba kwa mikopano ya Sikreste? Jakobo 1:27 i bonisa kuli ki buikalabelo bwa luna ku “lekula lindiala ni limbelwa mwa ñalelwa ya bona.” Basupali ba itebuha hahulu ha lu ba potela. Ha n’a li mwa tolongo mwa Roma ibat’o ba ka 65 C.E., “munna-muhulu” Paulusi n’a li inge a nosi. N’a lakaza ku bona Timotea mubeleki ka yena mi a ñola kuli: “Akufa, u te ku na kapili.” (Filemoni 9; 2 Timotea 1:3, 4; 4:9) Nihaike ha ba yo mwa tolongo, basupali ba bañwi ba pila fela fa lapa kabakala makulanu. Ku swana fela inge ba ba bulela kuli, ‘A mu akufe, mu te ku na kapili.’ Kana lwa eza ka ku ya ka likupo za bona zeo?

18. Ki bufi bunde bo bu kona ku zwa mwa ku potela basupali?

¹⁸ Mu si libali bunde bo bu zwa mwa ku potelanga muzwale kamba kaizeli wa kwa moya ya supezi. Mukreste wa libizo la Onesiforo ha n’a li mwa Roma, n’a tukufalezwi ku bata Paulusi, mane a mu fumana, mi hasamulaho a ‘mu katulusa hañata.’ (2 Timotea 1:16, 17) Kaizeli ya supezi u li: “Ni lata hahulu ku tola ni banana ku na. Se ni tabela hahulu kikuli ba ni eza inge lu bana ba mba i liñwi. Ni tiyanga pilu luli.” Mukreste yo muñwi wa musupali u li: “Na itebuhanga luli mutu h’a ni lumela kañolo, ku ni ambota fa foni ka mizuzunyana, kamba ku t’o ni hata. Ku swana fela inge ku fukelwa ki kamoya ka ka bata hande.”

Jehova U Fuyola Ba Ba Na ni Pabalelo

19. Ki lifi limbuyoti ze zwa mwa ku babalela basupali?

¹⁹ Ku babalela basupali ku tisa limbuyoti ze ñata. Ku ba mwa sango sa basupali ni ku ituta kwa zibo ni yeloseli ya bona ki tohonolo luli. Ba ba babalela basupali ba na ni tabo ye tuna ye tiswa ki ku fana, hamoho ni ku ikutwa kuli ku na ni se ba petile ni ku ba ni mwangalwa o tiswa ki ku peta buikalabelo bwa bona bwa mwa Mañolo. (Likezo 20:35) Hape, ba ba babalela basupali ha ba tokwi ku saba kuli bona ka sibili ba ka siiwa simulamu mwa busupali bwa bona. Linzwi la Mulimu li lu tiisa pilu kuli: “Wa pilu ye fana u ka nuna; mi ya nwiseza ba bañwi, u ka nwisezwa ni yena.”—Liproverbia 11:25.

20, 21. Jehova u nga cwañi ba ba babalela basupali, mi lu swanela ku tundamena ku ezañi?

²⁰ Jehova u fa mipuzo bana ba ba saba Mulimu, baokameli, ni Bakreste ba bañwi ba ba lilato kabakala ku itatela ku peta ze ba tokwa balumeli ka bona ba ba supezi. Moya o cwalo w’a lumelelana ni lishitanguti le li li: “Ya tusa mubotana u cisa [Muñ’a] Bupilo sikoloti; mi [Muñ’a] Bupilo u ka mu kutiseza se si mu lukela.” (Liproverbia 19:17) Haiba lilato li lu susumeza ku tusa mubotana ni kuzana, ku Mulimu, bufani b’o ki sikoloti s’a kutisa ka limbuyoti. Hape u lu fa tifo kabakala ku babalela kwa luna balumeli ka luna ba basupali, bao buñata bwa bona ki ‘babotana ku za lifasi kono ba fumile tumelo.’—Jakobo 2:5.

²¹ Tifo ya Mulimu kwa sikoloti seo ki ye tuna luli! I kopanyeleza bupilo bo bu sa feli. Kwa buñata-ñata bwa batanga ba Jehova, ba ka pila ku ya ku ile fa lifasi mwa paradaisi, m’o ze labuzwi ki sibi sa sihozo li ka tanyelwa mi basupali ba ba sepahala ba ka kutela kwa m’ata a bunca bwa bona. (Sinulo 21:3-5) Ha lu nze lu libelela nako ya ku poboza yeo, haike lu zwelepili ku peta buikalabelo bwa luna bwa Sikreste bwa ku babalela basupali.

[Litaluso za kwatasi]

Ki Lifi Likalabo za Mina?

• Bana ba kona ku kuteka kamukwaufi bashemi ba basupali?

• Maeluda ba bonisa cwañi buitebuho kwa basupali mwa mutapi?

• Bakreste ka buñwi ba kona ku ezañi mwa ku bonisa kuli b’a isa hahulu pilu kwa basupali?

• Ki lifi limbuyoti ze taha ka ku babalela Bakreste ba basupali?

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi fa likepe 17]

Bashemi ba Hae Ha Ne Ba Tokwile Tuso

Philip ne li muitateli ya n’a ifanile ku yaha miyaho mwa Liberia ka 1999 ha n’a amuhezi liñusa la kuli bondatahe ne ba kula maswe. N’a boni kuli bomahe ne ba si ke ba kona ku kulisa mukuli b’a nosi, kacwalo a kuta kwahae ku y’o lukiseza bondatahe za likalafo.

Philip ha iheta, u li: “Ne si nto ye bunolo ku kuta kwahae, kono ne ni ikutwa kuli tamo ya ka ya pili ne li ku babalela bashemi ba ka.” Mwa lilimo ze talu ze n’e latelezi, n’a tutiselize bashemi ba hae kwa ndu ye swanela hahulu mi ka tuso ya Bakreste ka yena ba mwa silalanda, a cinca-cinca makundamo ao ka ku ya ka butokwi bo bu ipitezi bwa bondatahe.

Bomahe Philip cwale se ba kona hande ku kulisa bondatahe mwa mapongo ao. Cwanoñu fa, Philip n’a konile ku amuhela memo ya ku y’o sebeleza kwa ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova mwa Macedonia.

[Mbokisi fa likepe 19]

Ha Ba Si Ka Itibaza Butokwi bwa Hae

Musali-muhulu Ada, ili Mukreste wa kwa Australia ya na ni lilimo ze 85, ha n’a tokwile ku pilanga fela fa ndu kabakala mapongo, maeluda ba mwa puteho ne ba lukisize za lituso. Ne ba onga-ongile sikwata sa balumeli ka bona be ne ba kona ku mu tusanga. Mizwale ni likaizeli bao ne ba tabezi ku peta misebezi ye cwale ka ku kenisa, ku tapisa, ku apeha, ni ku mata-mata ze ñwi.

Lituso zeo ne li kalile ibat’o ba lilimo ze lishumi kwamulaho. Ku t’o fita la kacenu le, Lipaki za Jehova ba ba fitelela 30 se ba tusize mwa ku babalela Ada. Ba sa mu lekulanga, ku mu balela mwa lihatiso ze tomile fa Bibele, ku mu zibisa ka za zwelopili ya kwa moya ya ba ba mwa puteho, ni ku lapelanga ni yena kamita.

Eluda wa Sikreste mwa sibaka seo n’a ize: “Ba ba babalela musali-muhulu Ada b’a nga kuli ki tohonolo ku mu tusa. Ba bañata ba susumelizwe hahulu ki sebelezo ya hae y’a ezize ka busepahali ka lilimo-na-lilimo, mi ne ba sa koni ku itibaza butokwi bwa hae.”

[Siswaniso se si fa likepe 16]

Kana lwa bonisa lilato la luna kwa bashemi ba ba supezi lu sa pimpa-pimpi?

[Maswaniso a fa likepe 18]

Bote mwa puteho ba kona ku bonisa lilato kwa balumeli ka bona ba ba supezi