Ku Kateleha Kwa Pupo Ya Jehova

“Linuka Li Kandelele”

MU TALIME fa mapa ya lifasi, mi fa likalulo ze ñata za yona, mu ka bona milaini ye fita mwahal’a linaha. Milaini yeo i pazula mabala, mahalaupa, ni linaha za bucwañi. I fita mwahal’a misindi ni mishitu. (Habakuki 3:9) Yona milaini yeo ki linuka, ze konahalisa bupilo fa lifasi-mubu fa. Limbule za mezi zeo li bonahaza butali ni m’ata a Mubupi wa lifasi, Jehova. Ha lu nze lu li bona, lu ka ikutwa sina mwa n’a ikutwezi walisamu ya n’a opezi kuli: ‘Linuka li kandelele, ni malundu a kopane ku showela, fapil’a Muñ’a Bupilo.’—Samu 98:8, 9. *

Mwa litaba za kale za batu, linuka li petile kalulo ye tuna. Bibele i bulela za linuka ze tuna z’e ne ze ne kauhana ku zwa fa nuka ye n’e zwa mwa Edeni. (Genese 2:10-14) Ye ñwi ya lizwelopili za pili za batu ne i kaliselize mwa musindi o nunile wa linuka za Tigris ni Eufrati za mwa Middle East. Lizwelopili ze tuna ne li konahalisizwe ki Nuka ya Hwang mwa China, Nuka ya Ganges ni ya Indus kwa mboela wa Asia, ni Nuka ya Nile kwa Egepita.

Ha ku komokisi he kuli batu kamita ba kakamalisizwe ki m’ata, ku tala, ni ku buheha kwa linuka. Nuka ya Nile ya mwa naha ya Egypt ki ya butelele bo bu eza likilomita ze bat’o ba 6,670. Nuka ye tuna ka ku fitisisa ki Amazon ya kwa South America. Hailif’o linuka ze ñwi ki ze tuna, ze ñwi zona ki ze buheha hahulu, inge cwalo nuka ye nyinyani kono ili ye buba hahulu ya Tone ya kwa Japan.

Kiñi se si tisanga kuli mezi a mwa nuka a bube? Libaka ka bukuswani ki m’ata a ka taho a hohela lika fafasi. M’ata ao ki ona a tisanga kuli mezi a kone ku buba ku zwa fa sibaka se si fa ñambamo ku ya ku se si kwatasi. Fokuñwi ku buba kwa mezi k’o ku tahisanga libuba ze tuna. Bibele ha i talusa zona libuba zeo ze m’ata ili ze kateleha, i li: ‘Muñ’a Bupilo, libuba li utwahalisa, libuba li utwahalisa ku tuuma kwa zona, li kambamisa maputu a zona ka ku tuuma.’—Samu 93:3.

Jehova n’a buzize munna yo munde Jobo kuli: “Ki mañi ya lukiselize pula nzila mwa mbyumbyulu?” (Jobo 38:25) Ee luli, mezi ao kaufela a zwanga kai? Kalabo i ama nto ye sa utwisisehi ka bunolo ye bizwa mupotoloho wa mezi. Mezi a lifasi nako kaufela a potolohiswa ki m’ata a lizazi ni m’ata a ka taho a hohela lika fafasi. Mezi h’a cisizwe hahulu, a fetuha mbundu ye felela mwa mbyumbyulu. Kwa nalule-lule, mbundu yeo i fetuha malu a pula. Hasamulaho, mbundu i nela sina litwa kamba pula. Buñata bwa mezi a ya mwa mawate, masa, ni linuka, ni mwatas’a mubu, mi a mañwi a kangela.

Ka za mupotoloho o komokisa wo, Bibele i li: “Linuka kaufela li bubiseza mezi mwa liwate, ibo liwate ha li tali; mi linuka li nze li isa mezi  mo li se li a isize.” (Muekelesia 1:7) Ki Jehova fela, Mulimu ya butali ka ku fitisisa ni ya na ni pabalelo ye lilato ya kona ku toma mupotoloho o cwalo. Mi ona mupotoloho o komokisa wo u lu talusezañi ka za Mulimu? U lu taluseza kuli ki Mulimu ya butali bo butuna ni ya na ni pabalelo ye lilato.—Samu 104:13-15, 24, 25; Liproverbia 3:19, 20.

Ku si na taba ni butuna ni buñata bwa zona, linuka ha li na mezi a mande a mañata. Nihakulicwalo, ki za butokwa kwa bupilo. Buka ye bizwa Water i li: “Kambe ne ku si na mezi mi kambe n’a si ka itusiswa ka nzila ye swanela, fohe lika kaufela ze ba tokwa batu ne li si ke za konahala. Taba ya kuli mezi ki a butokwa i bonahezi hande ka m’o batu ba itusiselize ona mwa lizwelopili ze ezizwe.”

Ka lilimo-limo, batu ba fumani mwa linuka mezi a ku nwa ni a ku selaelisa masimu a bona. Mubu o nunile wa kwa minanga ya linuka ki o munde hahulu kwa licalo. Mu bone ka mo i talusezwa taba yeo mwa manzwi e ba fuyaula ka ona batanga ba Jehova, a li: ‘Wena Jakobo, litende za hao ki ze nde hahulu, ona matibelelo a hao Isilaele! Litende li namalalile inge misindi, li bonahala inge litapa ze limilwe kwa tuko a nuka. Inge likota za hopani ze calilwe ki Muñ’a Bupilo, ni likota za lisidare ze mela kwa tuko a mezi.’ (Numere 24:5, 6) Linyunywani ze cwale ka lipato ni lifolofolo ze cwale ka mawawa li itingile fa linuka, sina mo mu bonela mwa maswaniso. Mane, ka mo lu itutela hahulu ka za linuka, ki ka mo lu ka susuezwa hahulu ku lumbeka Jehova.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 8]

Sibuba sa Iguaçú Falls, se si fa museto wa naha ya Argentina ni Brazil, ki se siñwi sa libuba ze tuna ka ku fitisisa. Si eza likilomita ze talu mwa bupala. Sibuba seo si inzi mwahal’a mushitu, mi si na ni libuba ze nyinyani ze bat’o eza 300. Mwa matabula, mezi a libuba zeo a bat’o eza 10,000 cubic meters a suluhanga ka sekondi ni sekondi.

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Nuka ya Tone, Japan