Ze Ezahezi mwa Bupilo

Tuto Ye Zwezipili mwa Bupilo bwa Ka Kaufela

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO HAROLD GLUYAS

Se ku fitile lilimo ze fitelela 70 ni sa libali ze ne ni boni kwa bwanana. Ne ni li mwa liapehelo la boma, inze ni talimezi fa likapa le li ñozwi “Ceylon Tea.” Ona fa likapa leo ne ku na ni siswaniso sa basali ba ba yanga matali a tii a’ butala mwa masimu a kwa Ceylon (yona Sri Lanka cwale). Na ikumbuta masimu ao a n’a bonahalela kwahule ni sibaka sa luna se si omile sa kwa South Australia ko ne lu pila. Na hupula kuli Ceylon i lukela ku ba naha ye nde ye tabisa luli! Kono ka nako yeo ne ni sa zibi kuli ne ni ka yo pila lilimo ze 45 ni li mulumiwa mwa sooli seo se si buheha.

NE NI pepilwe mwa April 1922, mi lifasi ne li shutana hahulu ni mo li inezi kacenu. Lubasi lwa luna ne lu lima simu ya buloto ye inzi i nosi bukaufi ni toloponyana ye ipatile ye bizwa Kimba, ye kwa mboela wa lifasi-tuna la Australia. Bupilo ne bu kataza, kakuli ne ku na ni linanga le li sa kali, ni likokwani, mi ne ku cisa hahulu. Boma ne ba beleka ka t’ata ku babalela bondate ni ku uta luna bana b’a silezi mwa ndu ya kwahae ye n’e li fela katungu ka ku panga fa masenke.

Kono na, ne ni ikola ku pila mwa matakanyani mi ne ni ikutwa ku ba ni tukuluho. Ni hupula mo ne ni sabelanga ha ni bona mutapi wa mapulu a kolile h’a kumaula tucacani kamba liñungwa la maluli ha li fuka. Kacwalo mwa bupilo bwa ka ne ni kalile ku ituta pili ni si ka kena kale sikolo fa kakolo cwana ka ne ka na ni fela  muluti a li muñwi ka ne ka fumaneha likilomita ze ketalizoho ku zwa kwa ndu ya luna.

Bashemi ba ka ne li balapeli, nihaike ba li ku ba ba kene keleke—kabakala buhule bwa ku zwa kwa famu ya luna ku ya kwa tolopo. Nihakulicwalo, kwa makalelo a ma-1930, boma ba kala ku teelezanga kwa lingambolo za Bibele za Judge Rutherford, ze ne banga teñi sunda ni sunda fa wailesi ya kwa Adelaide. Ne ni hupula kuli Judge Rutherford ne li mukutazi wa kwa Adelaide, mi ne ni si ka isa hahulu pilu kwateñi. Kono sunda ni sunda boma ne ba libelelanga hahulu progilamu ya Rutherford mi ne ba teelezanga ka tokomelo linzwi la hae niha ne li sa utwahalangi hande mwa wailesi ya luna ya kale ye n’e itusisa macwe.

Zazi le liñwi musihali, lizazi ha ne li cisa mi ne ku na liluli, simbayambaya sa kale cwana sa t’o yema fapil’a ndu ya luna, mi kwa tuluka mwateñi banna ba babeli ba ba apezi hande. N’e li Lipaki za Jehova. Boma ba teeleza lushango lwa bona mi ba zwisa nubu ya libuka li sikai ze ne ba filwe, mi kapili-pili ba kalisa ku li bala. Libuka zeo ne li ba fitile hahulu kwa pilu mi kapili-pili ba kupa bondate ku ba isa ni mota kuli ba yo bulelela batu ba mwa silalanda ka za litaba ze ne ba ituta.

Tuso ya Liango Ze Nde

Ne ku si ka fita nako ku zwa f’o, kabakala ku tatafala kwa miinelo mwa matakanyani, lwa tutela kwa tolopo ya Adelaide, ili likilomita ze 500 ku zwa ko ne lu inzi pili. Lubasi lwa luna lwa kala ku swalisana ni Puteho ya Adelaide ya Lipaki za Jehova mi lwa kala ku eza zwelopili kwa moya. Ona mututo wo hape wa ni palelwisa ku zwelapili ku kena sikolo. Ne ni felelize mwa giledi 7 inze ni na ni fela lilimo ze 13. Ne ni li mutu ya n’a nga bupilo ka bunolo, mi moya wo ne u ka be u ni palelwisize ku hula kwa moya kambesi tuso ye ne ni filwe ki mizwale ba bande ba ba fitana-fitana—ili mapaina, kamba likombwa ba ka nako kaufela—be ne ba ni isize pilu.

Nako ha i nze i ya, siango sa mizwale bao be ne ba tukufalezwi sa kenya lilato la ku lata Mulimu mwa pilu ya ka. Ne ni lata ku ba mwahal’a bona mi ne ni ikumbutanga moya wa bona wa miswalo. Kacwalo fa mukopano wa kwa Adelaide ka 1940, ha ne ku filwe zibiso ye ne susueza batu ku kena mwa sebelezo ya ka nako kaufela, se ni komoka kuli ni na se ni yo iñolisa. Ka nako yeo ne ni si ka kolobezwa nihaiba ku kolobezwa mi ne ni sa zibi hande za bukutazi. Nihakulicwalo, hamulaho wa mazazinyana, na biziwa ku yo swalisana ni kakwata ka mapaina kwa Warrnambool, ili tolopo ye eza likilomita ze myanda ku zwa kwa Adelaide, ye mwa silalo se si li mabapa sa Victoria.

Nihaike ne ni kalile ka ku shekesha cwalo, kapili-pili na kala ku ba ni lilato la ku lata bukombwa, ili lilato le ni kona ku bulela ka tabo kuli ha li si ka tima niha se ku fitile lilimo-limo. Yeo mane ne li petuho ku na, mi na kala ku eza zwelopili luli kwa moya. Ne ni itutile butokwa bwa  ku ba bukaufi ni batu ba ba lata lika za kwa moya. Ne ni lemuhile siango sa bona mo si kona ku lu tuseza niha lu si ka ituta mi ne ni lemuhile ni m’o lituto ze ne lu itutile li kona ku lu tuseza mwa bupilo kaufela.

Ku Tiiswa ki Litiko

Ne ku fitile fela nakonyana ku zwa fo ni kalela bupaina, musebezi wa Lipaki za Jehova ha u yemiswa mwa Australia. Bakeñisa ku sa ziba hande za ku eza, na kupa tuso kwa mizwale, mi ba ni bulelela kuli ku taluseza batu ka za Bibele ne ku si ka haniswa. Kacwalo na kala ku yanga ni mapaina ba bañwi kwa ku kutaza fa ndu ni ndu inze ni bulela fela lushango lo lu bunolo lwa Bibele. Seo sa ni tiisa kuli ni kone ku talimana ni litiko ze n’e tuha li taha.

Hasamulaho wa likweli z’e ne na kwanisa lilimo za buhulu ze 18, mi na biziwa kuli ni yo ipiha kwa busole. Nto yeo ne i ni file kolo ya ku yo yemela tumelo ya ka fapil’a masole ba sikai ni muatuli. Ha ne ku ezahala zeo, ibat’o ba mizwale ba 20 ne ba li mwa tolongo ya Adelaide kabakala ku hana ku kena busole, mi kapili-pili ni na na yo ipumana mwateñi. Ne lu atulezwi tolongo ya mangamu, ku yepanga macwe ni ku lukisa mikwakwa. Nto yeo ne i ni tusize ku ituta ku ba ni mikwa ye cwale ka buitiiso ni tundamo. Kwa nalulelule kabakala mikwa ya luna ye minde ni ku tiya kwa luna, bakanteli ba bañata ba tolongo ba kala ku lu fa likute.

Ni man’o lukululwa hasamulaho wa likweli li sikai, na ikola lico ze nde mi na kalisa sinca bupaina. Kono ne ku sa fumanehi hande ba ku eza ni bona bupaina, mi kacwalo ne ni kupilwe kuli haiba ne ni ka kona ni ye ni yo sebeleza ni nosi kwa mafamu a kwa South Australia. Se ni lumela ku ya mi na funduka ka sisepe ku ya kwa sikuli sa Yorke Peninsula, inze ni lwezi fela lika za ku itusisa kwa ku kutaza ni njinga. Ha ne ni izo fita, lubasi lwa batu ba ba tabela lwa ni kakanyeza muyahonyana wa malobalo ili k’o musali ya sishemo n’a izo ni amuhela inge mwan’a hae. Mwahal’a lizazi, ne ni cobanga mwa mikwakwa ya liluli, inze ni kutaza mwa litoloponyana ze ne yambile sikuli seo. Kuli ni fite kwa libaka za kwahule, fokuñwi ne ni lobalanga mwa tuhotela kamba mwa tundu twa malobalo. Ka nzila yeo, ne ni cobile myanda-nda ya likilomita ni ku ikola bukombwa. Ne ni sa bilaeli hahulu ku ba ni nosi mwa bukombwa, mi ha ne ni nze ni iponela pabalelo ya Jehova, na sutelela bukaufi ku yena.

Ku Ikutwa ku Sa Kona

Ka 1946, ne ni amuhezi liñolo la kuli ni be mutanga ya potela mizwale ba bañwi (ili ya bizwa cwale kuli muokameli wa mupotoloho). Buikalabelo b’o ne bu tokwa ku potelanga liputeho li sikai ze mwa mupotoloho. Ku bulela fela niti ne ni fumani kuli buikalabelo b’o bu t’ata luli. Zazi le liñwi ne ni utwile muzwale yo muñwi inge a bulela kuli, “Harold h’a koni ku fa hande lingambolo, kono u kona hande mwa simu.” Manzwi ao n’a ni susuelize hahulu. Ne ni ziba hande bufokoli bwa ka bwa ku sa ziba hande ku bulela ni ku onga-onga hande lika, kono ne ni ziba kuli ku kutaza ki ona musebezi o mutuna wa Bakreste.

Ka 1947 ne lu nyakalalile hahulu ku potelwa ki Muzwale Nathan Knorr ni Muzwale Milton Henschel be ne ba zwa kwa Brooklyn kwa sibaka se situna sa tamaiso ya Lipaki za Jehova. L’o ne li lona lwa pili ku potelwa ki mizwale ba kwa Brooklyn haisamba Muzwale Rutherford a pota ka 1938. Ne ku bile ni mukopano o mutuna mwa Sydney kabakala poto ya mizwale bao.  Sina mo ne ba ikutwela mapaina ba bañata ba mikulwani, ni na ne ni tabela ku ya kwa sikolo sa balumiwa sa ku ituta Bibele sa Giliadi se ne si sa z’o kwalulwa kwa South Lansing, New York, kwa America. Buñata bwa be ne ba li teñi ne lu sa zibi hande nji kwa sikolo seo ne ku tokwahala fela ba ba itutile hahulu. Kono, Muzwale Knorr n’a talusize kuli haiba ne lu kona ku bala taba mwa Tora ya ku Libelela ni ku kona ku hupula lisupo ze tuna, u zibe ne lu ka yo eza hande kwa Giliadi.

Ne ni ikutwa kuli mwendi ha ni na ku amuhelwa kabakala ku sa ituta hahulu. Ne ni komokile, hasamulaho wa likweli li sikai ne ni kupilwe ku taleleza fomu ya ku kupa ku ya kwa sikolo sa Giliadi. Hasamulaho, na amuhelwa, mi na y’o kena mwa sitopa sa bu-16, ka 1950. Yeo ne li nto ye nde luli ye ne tiisize hahulu buikolwiso bwa ka. Ne i ni kolwisize kuli mutu ha tokwi ku ituta hahulu kwa sikolo kuli a kondise lika. Kono ze tokwahala ki ku ba mutu wa miswalo ni ku ipeya ku utwa. Baluti ba luna ne ba lu susuelize ku eza mo lu konela kaufela. Ha ne ni nze ni latelela kelezo ya bona, na eza zwelopili ye tuna mi ne ni konile ku latelela hande lituto za sikolo.

Ku Zwa kwa Australia ku ya kwa Sri Lanka

Hamulaho wa ku feza sikolo, na ni mizwale ba babeli be ne ba zwa kwa Australia ne lu lumezwi kwa Ceylon (ye bizwa cwale kuli Sri Lanka). Ne lu fitile mwa muleneñi wa yona o mutuna, wa Colombo, mwa September 1951. Ne ku cisa mi ne ku na ni mukamo, mi ne ku bonahala lika ze nca ze ñata, ni milumo ye sienyi ye miñata, ni minunko ye kateleha. Ha lu tuluka mwa sisepe, yo muñwi wa balumiwa be ne ba tile kale mwa naha a ni fa pampili ye zibahaza za ngambolo ya nyangela ye ne na ni ku fiwa la sunda viki ye tatama kwa sibaka sa muleneñi ko ku ezezwanga mikopano. Ne ni komokile ku bona kuli fa pampili yeo ne ku ñozwi libizo la ka fateñi—kuli ki na mubuleli wa ngambolo yeo! Mu nahane sabo ye ne ni kenezwi ki yona. Kono lilimo ze ne ni tandile mwa bupaina kwa Australia ne li ni lutile ku amuhela buikalabelo kaufela bo ni fiwa. Kacwalo ka tuso ya Jehova, ne ni file hande ngambolo yeo. Mwa bulalu bwa luna hamoho ni mizwale ba bane ba makwasha be ne lu fumani mwa ndu ya balumiwa ya kwa Colombo, lwa kala ku ituta puo ye t’ata ye bizwa Sinhala ni ku kalisa ku ya mwa simu. Hañata ne lu belekanga mutu a nosi, mi ne lu tabile ku fumana kuli batu ba kwateñi ne ba na ni likute mi ne ba lu amuhela hande. Ne ku si ka nga nako, palo ya baputehi kwa mikopano ya kala ku hula.

Nako ha i nze i ya, na kala ku nahana hahulu ka za Sybil, kaizeli wa paina ya n’a buheha, ye ne ni katani mwa sisepe ha ne ni ya kwa Sikolo sa Giliadi. Yena n’a ya kwa New York kwa mukopano wa macaba. Hasamulaho, n’a keni mwa sitopa sa bu-21 sa Giliadi mi n’a lumezwi kwa Hong Kong ka 1953. Na mu ñolela, mi lwa zwelapili ku no ñolelananga ku fitela ka 1955 Sybil ha n’a til’o kala ku pila ni na kwa Ceylon, ko ne lu nyalanezi.

Sibaka sa pili se ne lu lumilwe ku yo sebeleza ku sona ha se lu nyalani ne li Jaffna, ili muleneñi o kwa mutulo luli wa Sri Lanka. Fahal’a ma-1950, lipolitiki ne li kalile ku fapahanya ma-Sinhala ni ma-Tamil, ili ku tahisa kuli mishobo yeo i lwanisane ka lilwaniso mwa lilimo ze ne latelezi. Ne ku tabisa hakalo ku bona Lipaki ba ma-Sinhala ni ma-Tamil ha ba nze ba babalelana ka likweli mwa nako ya mifilifili yeo! Litiko zeo ne li petahalisize ni ku tiisa tumelo ya mizwale.

 Ku Kutaza ni ku Luta mwa Sri Lanka

Ku ituta mwa ku kutaleza kwa Mahindu ni Mamozilemu ne ku tokwa pilutelele ni tundamo. Niteñi, ne lu fitile fa ku utwisisa lizo ni mikwa ya bona ye minde. Bakeñisa kuli ne li ka siwela ku bona bazwahule inze ba zamaya ka limbasi za mwa tolopo, batu ne ba makala hahulu ha ba lu bona. Sybil n’a iketezi ku n’o ba menyezanga hahulu ha ba mu kelyeka. Ne ku tabisa luli ku bona lifateho za be ne ba lu kelyekanga cwale ha li fetuha ku ba ni lumenyo lwa tabo!

Nako ye ñwi, ne lu yemisizwe ki mapolisa fa mukwakwa. Mulibeleli ya n’a kantela ha s’a lu buzize ko ne lu zwa ni ko ne lu ya, a kala ku lu buza lipuzo za hae fela.

“Musali yo ki mañi?”

Se ni alaba kuli, “Ki musal’a ka.”

“Mu nyalani lili?”

“Se ku fitile lilimo ze 8.”

“Mu na ni bana?”

“Batili.”

“Mapwii! Kuli mu bonani ni madokota?”

Takazo ya batu yeo ya ku bata ku ziba lika ne i lu komokisize sa pili, kono hasamulaho se lu bona kuli ne i tiswa ki moya wa ku tabela ba bañwi luli wa batu ba kwa sibaka seo. Mane, moya wo n’o li o muñwi wa mikwa ya bona ye minde hahulu. Mutu n’a sa koni ku yema nako ye telele mwa sibaka sa nyangela a si ka t’o atumelwa ki mutu ya ka t’o mu buza ka sishemo haiba wa tabela ku tusiwa ka nzila ye ñwi.

Licinceho ni Mihupulo

Mwa lilimo-limo ze fitile, lu ikozi misebezi ye fitana-fitana kwand’a musebezi wa luna wa bulumiwa kwa Sri Lanka. Ne ni ketilwe ku ya mwa mupotoloho ni mwa sikiliti ni ku sebeza mwa Katengo ka Mutai. Silimo sa 1996 ha si t’o eshanga, ne se ni matela mwa lilimo za ma-75. Ne ni tabile ku hupula lilimo ze fitelela 45 ze ne ni sebelize mwa bulumiwa kwa Sri Lanka. Fa mukopano wa pili o ne ni fumanehile ku ona mwa Colombo, ne ku fumanehile batu ba ba bat’o ba 20. Palo yeo ne se i hulile ku fitelela 3,500! Na ni Sybil ne lu nga buñata bwa mizwale ba ba lateha bao kuli ki bana ni baikulu ba luna ba kwa moya. Niteñi, ne ku sa na ni misebezi ye miñata ye ne tokwa ku petiwa mwa naha kaufela—ili misebezi ye tokwa batu ba ba sa mata mali ku fita luna. Ka ku izibela cwalo, lwa amuhela pizo ya Sitopa Se Si Etelela ya kuli lu kutele kwa Australia. Ku eza cwalo ku konisize bosinyalana ba ba sa ikutwa ba ba swanela kuli ba ye kwa Sri Lanka ni ku yo nga sibaka sa luna sina balumiwa.

Cwale se ni li mwa silimo sa bu-83, mi sibeli sa luna ni Sybil lu tabile hahulu kuli lu sa na ni m’ata a ku kona ku zwelapili mwa bupaina bwa luna bo bu ipitezi mwa Adelaide sona sibaka mo ne ni pilanga kale. Bukombwa bwa luna bu lu konisa ku ba ba ba tona ni ba ba bunolo ku cinca. Hape bu lu konisize ku ituta ku pila sinca mupilelo o shutana hahulu wa mwa naha ye.

Jehova u zwezipili ku lu babalela kwa mubili, mi mizwale ni likaizeli ba mwa puteho ya luna ba lu bonisa lilato le lituna mi ba lu tusa hahulu. Cwanoñu fa ni filwe buikalabelo bu sili. Ni ka ba muñoli mwa puteho ya luna. Kacwalo, ni lemuhile kuli ha ni nze ni satalala ku sebeleza Jehova ka busepahali, ni zwelapili ku ituta. Ha ni iheta ku talima lilimo ze fitile, kamita ni komokanga kuli mushimani-shimani fela, ya n’a nga bupilo ka bunolo ya zwa kwahae, u konile ku fumana tuto ye nde hahulu—ili tuto ye zwezipili mwa bupilo kaufela.

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Fa lizazi la sinawenga sa luna, ka 1955

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Mwa sebelezo ya mwa simu ni Rajan Kadirgamar, muzwale wa kwa sibaka se, ka 1957

[Siswaniso se si fa likepe 28]

Na ni Sybil kacenu