Mikulwani—Mu Tuhelele Bashemi Ba Mi Tuse ku Babalela Lipilu za Mina!

KI BUTATA bufi bo mu bona kuli ki bo butuna ka ku fitisisa bwa talimananga ni bona muzamaisi wa sisepe? Kana ki ku sila liwate le lituna ku si na kozi? Haki hañata. Buñata bwa lisepe li tibelanga bukaufi ni likamba, isi fahal’a liwate. Mane, ku fueka sisepe ku kona ku ba t’ata ku fita ku lulisa fulayi. Kabakalañi?

Pili muzamaisi wa sisepe a si ka fueka kale, u swanela ku pima likozi kaufela ze kana za mu tahela fa likamba. H’a nze a pima ku ngubana ni lisepe ze ñwi, u swanela ku ziba za mañwelula a liwate. Hape u swanela ku potoloha miuwa, macwe, kamba likalulo za lisepe ze tibile ze kana za ba kwatas’a mezi. Mwendi mane ka bumai, l’o ikana lwa ba lwa pili ku yena ku fwekela fa likamba fo.

Kuli a kone ku tula butata bo, muzamaisi wa sisepe ya butali a kana a kupa tuso ya mutusi ya s’a tekelezi hahulu likamba leo. Mutu y’o u yemela kwa lineku la muzamaisi la sisepe mi u mu fa ketelelo ka bukwala. Ba pima likozi hamoho mi ba fitisa sisepe mo ku konahala kaufela ni ku si libisa kwa likamba.

Bucaziba bo bu butokwa hahulu bwa mutusi bu bonisa tuso ye tuna ye li teñi kwa mikulwani ba Sikreste ba ba na ni ku talimana ni miinelo ye t’ata ya bupilo. Ki tuso mañi yona yeo? Ki kabakalañi mikulwani ha ba i tokwa?

Ha lu zweleñipili ni mutala wa sisepe. Haiba mu sa nonoboka, ka nzila ye ñwi mu swana inge muzamaisi wa sisepe ka ku ba kuli kwa mafelezo ki mina ba ba ka ba ni buikalabelo ka za bupilo bwa mina. Mi musebezi wa bashemi ba mina u swana sina wa mutu ya etelela muzamaisi wa sisepe ha ba nze ba lika ku mi etelela mwa miinelo ye miñwi ye t’ata ka ku fitisisa ye mu ka kopana ni yona mwa bupilo. Niteñi, ha mu nze mu nonoboka, ku kana kwa mi bela t’ata ku utwa kelezo ya bashemi ba mina. Ki kabakalañi ha ku li cwalo?

Hañata butata bu zwelelanga mwa pilu. Pilu ya mina ya swanisezo i kana ya mi susueza ku lakaza lika ze hanisizwe kamba ku tongoka haiba ku bonahala kuli mu tibelwa ku ba ni tukuluho. Bibele i li: “Mihupulo ya mutu ki ye maswe ku kala kwa bwanana bwa hae.” (Genese 8:21) Jehova u mi lemusa kuli mu ka ba ni litiko ze t’ata kwapili. U li: “Pilu ya puma ku fita linto kaufela, i sinyehile ku feleleza.” (Jeremia 17:9) Kwand’a ku buluka fela litakazo ze maswe, pilu i kona ku puma mukulwani ni ku mu nahanisa kuli u ziba lika ku fita bashemi ba hae yeloseli ya bona niha i fitela kwahule ya hae. Nihakulicwalo, mu na ni mabaka a mande a ku  kupa ketelelo ya bashemi ba mina ha mu nze mu talimana ni lilimo ze t’ata za ku nonoboka.

Mu Swanela ku Utwelañi Bashemi ba Mina?

Sa butokwa ni ku fita kikuli Jehova, yena Musimululi wa lubasi, u mi taluseza kuli mwa swanela ku latelela ketelelo ya bashemi ba mina. (Maefese 3:15) Ka ku ba kuli Mulimu u file bashemi ba mina musebezi wa ku mi babalela, u mi fa kelezo ye li: “Bana, mu utwe bashemi ba mina ku Mulena, kakuli ki tukelo.” (Maefese 6:1-3; Samu 78:5) Nihaike se mu li mwa lilimo za ku nonoboka, bashemi ba mina ba sa na ni buikalabelo bwa ku mi etelela, mi ni mina mu mwa tamo ya ku latelela kelezo ya bona. Muapositola Paulusi ha n’a ñozi ka za kuli bana ba swanela ku utwa bashemi ba bona, n’a itusisize linzwi la Sigerike le li kona ku ama kwa bana kaufela ku sina taba ni fo ba kuma. Ka mutala, Jesu n’a bulezi kwa Mateu 23:37 ka za be ne ba pila mwa Jerusalema kuli ki “bana” ba hae, nihaike buñata bwa bona ne li ba bahulu.

Banna ba bañata ba basepahali ba mwa linako za ikale ne ba zwezipili ku utwa bashemi ba bona niha se ba hulile. Jakobo, nihaike n’a s’a hulile, n’a utwisisize kuli n’a swanela ku utwa taelo ya bondatahe ya ku sa nyala musali ya n’a si mulapeli wa Jehova. (Genese 28:1, 2) Kaniti, Jakobo n’a lemuhile kuli keto ya muhulwan’a hae ya ku nyala basali ba bahedeni ba mwa naha ya Kanana ne i tomohisize bashemi ba hae lipilu.—Genese 27:46.

Kwand’a ku ba ni buikalabelo bwa ba file Mulimu bwa ku mi babalela, i kana ya ba fela bashemi ba mina ba Sikreste ba ba swanela luli ku ba baelezi ba mina. Seo si cwalo sihulu bakeñisa kuli ba mi ziba hande mi ku si na kuliñi, se ba bonisize ka nako ye telele kuli ba mi lata. Sina mutu ya etelela muzamaisi wa sisepe, bashemi ba mina ba bulelanga ze ba iponezi mwa bupilo. Ni bona ne ba bile ni “litakazo za kwa bucaha.” Mi sina Bakreste ba niti, se ba iponezi butokwa bwa ku latelela likuka za Bibele.—2 Timotea 2:22.

Ka ku ba ni tuso ye tuna yeo fakaufi, mu tusiwa ku tiyela nihaiba miinelo ye t’ata ka ku fitisisa. Ka mutala, lu ngeñi liango za mina ni ba lilama li sili. Bashemi ba mina ba Sikreste ba kona ku mi tusa cwañi mwa taba ya ka butu yeo?

Ku Tabela Hahulu ba Lilama Li Sili

Batusi ba elezanga bazamaisi ba lisepe ku tokolomoha ku zamaiseza lisepe za bona kwatuko ni miuwa ye kwatas’a mezi. Miuwa ha i si ka tiya kono ha i swalehi hande kakuli ya shimbulukanga ka nako kaufela. Ka mukwa o swana, bashemi ba mina ni bona ba ka bata kuli mu be kwahule ni miinelo ye kona ku mi tahiseza kozi ya mwa maikuto. Ka mutala, bashemi ba ziba kuli takazo ya ku tabela hahulu mutu wa silama si sili i kona ku ba ye tiile mi mane ku kana kwa ba t’ata ku i talusa. Kono i sa zusuluswa fela, takazo yeo ya kona ku mi tibisa.

Mutala wa Dina u bonisa kozi ye zwanga mwa ku sutelela hahulu kwa miinelo ye lubeta. Mwendi mayupeleti a hae ni takazo ya ku bata ku itabisa ne li tisize kuli Dina a eze sango ni likalibe ba Makanana be ne ba si na muzamao o munde. Kezo ye ne bonahala kwa makalelo kuli ne li ya ku itabisa fela hañihañi ne i tisize kozi—n’a swelwi likalala ki mucaha ya n’a “kutekiwa hahulu” mwa muleneñi.—Genese 34:1, 2, 19.

Likozi ze cwalo li ekezehile bakeñisa kuli lu pila mwa nako ili mo moya wa buhule wa susuezwa. (Hosea 5:4) Mikulwani ba bañata ba kana ba bonisa inge kuli ha ku na nto ye nde ye  fita ku itabisa ni batu ba silama si sili. Pilu ya mina i kona ku tabela kuli mu be ni mutu ye mu nga kuli wa kateleha. Kono bashemi ba ba lilato ba ka lika ku mi sileleza kwa ku eza liango ni mikulwani ba ba sa lateleli lipimo za Mulimu.

Laura u lumela kuli mayupeleti a kona ku libisa ba ba sa nonoboka kwa kozi. “Basizana be ni kena ni bona mwa sitopa ha ba bulelanga za kuli ne ba binile ku yo fita busihu luli ni bashimani ba ba buheha, ba bonisanga inge kuli nto yeo ha i koni ku libalwa ni kamuta. Na ziba kuli hañata ba shangelanga kwa litaba, kono niteñi ni sa ikutwanga kuli mwendi na yawa ku itabisa. Nihaike na ziba kuli bashemi ba ka ba eza se si lukile ha ba ni hanisa ku ya kwa libaka ze cwalo, ni sa ikutwa ku tabela ku ya teñi.”

Sisepe ha si na mambuleki, kacwalo ku nganga nako ye telele kuli si yeme. Bashemi ba ziba kuli ku banga cwalo ni kwa takazo. Buka ya Liproverbia i bapanya mutu ya na ni takazo ye fitelezi kwa pulu ye iswa kwa ku silahwa. (Liproverbia 7:21-23) Ha mu na ku tabela ku ipumana mwa muinelo o cwalo, o ka mi tibisa mwa maikuto kamba kwa moya. Bashemi ba mina ba kana ba lemuha haiba pilu ya mina se i kalile ku mi puma mwa kalulo yeo, mi ba kana ba mi fa kelezo ka mo ku swanehela. Kana mu ka ba ni butali bwa ku ba utwa ni ku pima kozi?—Liproverbia 1:8; 27:12.

Hape mu tokwa tuso ya bashemi ba mina ha mu talimana ni sineneketo ye zwa kwa litaka za mina. Ba kona ku mi tusa cwañi?

Kukuezo Ye M’ata ya Litaka za Mina

Mandinda a m’ata a kona ku kukisa sisepe. Kuli si tiye, sisepe si na ni ku libiswa ku sili. Ka nzila ye swana, kukuezo ya mikulwani ba bañwi ya kona ku mi kukiseza ku sili haiba mu sa ngi mihato ya ku itibelela.

Sina mo u boniseza mutala wa Dina, ‘ha mu iswala bulikani ni likuba ni mina mu ta sinyeha.’ (Mashitanguti 13:20, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Mu hupule kuli ka muitusisezo wa mwa Bibele, ‘sikuba’ ki mutu ya sa zibi Jehova kamba mutu ya keta ku sa zamaya mwa linzila za hae.

Nihakulicwalo, ku kana kwa ba t’ata ku hana mibonelo kamba likezo za be mu kena ni bona  mwa sitopa. María José u li: “Ne ni bata ku tabelwa ki mikulwani ba bañwi. Ka ku ba kuli ne ni sa bati kuli ba ni nge kuli ne ni shutana ni bona, na ba likanyisa ka mo ne ni konela kaufela.” Ka ku sa lemuha, mwa kona ku kukuezwa ki litaka za mina—mwa lipina ze mu teeleza, mwa litino ze mu tina, kamba mane ni mo mu bulelela. Mwendi mu ikutwanga ku lukuluha ha mu li ni mikulwani ba bañwi. Yeo ki nto ya ka taho, kono ku eza cwalo ku kona ku tahisa kuli ba kone ku mi kukueza, ili nto ye kona ku ba ye lubeta.—Liproverbia 1:10-16.

Caroline u hupula cwana ka za butata bwa n’a ipumani ku bona lilimo ze sikai kwamulaho: “Ku zwelela ha ne ni li wa lilimo za buhulu ze 13, buñata bwa basizana be ne ni eza sango ni bona ne ba na ni linyazi, mi ka lilimo-limo ne ni talimani ni butata bwa ku bata ku ba likanyisa. Kono boma ne ba ni etelezi mwa nako ye t’ata ye. Ne ba tandile lihora inze ba ni teeleza, ku ni ambota, ni ku ni tusa ku bona butokwa bwa ku tokolomoha liango ze cwalo ku fitela ha se ni hulile.”

Sina bomahe Caroline, bashemi ba mina ba kana ba ikutwa ku ba mwa tamo ya ku mi lemusa ka za sineneketo ya litaka kamba mane nihaiba ku mi hanisa ku eza lika ze ñwi kamba ku ba ni balikani ba bañwi. Nathan u hupula ku sa lumelelana h’a sikai ni bashemi ba hae ka za lika ze cwalo. U li: “Balikani ba ka hañata ne ba ni memanga kuli ni ye ni bona, kono bashemi ba ka ne ba sa tabeli ku ni bona inge ni swalisana ni likwata ze tuna kamba ku ya kwa mikiti ye mituna ye sina ketelelo. Ka nako yeo, ne ni sa utwisisi libaka bashemi ba bañwi ha ne ba li ba ba bunolo ku fita bashemi ba ka.”

Kono Nathan n’a konile ku utwisisa hasamulaho. U itumelela kuli: “Na ziba kuli ku na ‘bungulunde ne bu hanelezi mwa pilu ya mwana.’ Bungulunde bu tahanga ka bunolo bashimani ha ba li mwa sikwata. Yo muñwi u kona ku kala ku eza sika se si fosahalile, ya tatama w’a fiteleza f’o, wa bulalu yena u tula tikanyo. Hañihañi ba bañwi kaufela ba hapelezwa ku abana teñi. Nihaiba mikulwani ba ba ipala kuli ba sebeleza Jehova ba kona ku swasiwa mwa katwa kao.”—Liproverbia 22:15.

Nathan ni María José ne ba na ni ku lwana ni lipilu za bona bashemi ba bona ha ne ba ba tibezi ku eza lika ze ne ba susuezwa ki litaka za bona. Kono ne ba ipeile ku utwa, mi ne ba tabezi kuli ne ba ezize cwalo. Lishitanguti li twi: “Teya zebe, utwa manzwi a ba ba butali, pilu ya hao i teeleze lituto za ka.”—Liproverbia 22:17.

Ba Swanela ku Kutekiwa

Sisepe se si siyami si t’ata ku si sikulula, mi haiba si siyama hahulu, si kona ku lwela ka bunolo. Bakeñisa kuli kaufela luna ha lu si ka petahala, lu siyamezi kwa lika za buitati ni ze haniswa. Ku si na taba ni ona mukwa w’o, mikulwani ba sa kona ku kondisa mwa bunca bwa bona, haiba ba latelela ketelelo ya bashemi ba bona ka tokomelo.

 Ka mutala, bashemi ba mina ba kona ku mi tusa ku hana muhupulo wa kuli mwahal’a munyako o kumbami o libisa kwa bupilo ni munyako o atami o libisa kwa sinyeho ku na ni munyako o muñwi hape. (Mateu 7:13, 14) Ha ku si ka luka ku nahana kuli mwa kona ku ikola ku eza lika ze maswe hanyinyani mu sa foselezi, kuli mwa kona ku lazwa mu sa mizi. Ba ba lika ku pila mupilelo o cwalo ba “tozeza kafa ni kafa”—ka ku sebeleza Jehova ku fita fa sipimo se siñwi ni ku lata lifasi ni ze mwa lifasi—mi ba kona ku lwela kwa moya ka bunolo. (1 Malena 18:21; 1 Joani 2:15) Ki kabakalañi ha ku banga cwalo? Kabakala litakazo za ku eza sibi.

Litakazo za luna ze si ka petahala za hulanga haiba lu sa li zamaisi. Pilu ya luna ye ‘puma’ ha i na ku tabela ku lazwa fela sibi. I ka bata kuli lu fiteleze. (Jeremia 17:9) Lu sa kala fela ku yenduka kwa moya, lifasi li ka kalisa ku lu zamaisa hanyinyani-hanyinyani. (Maheberu 2:1) Mu kana mwa sa lemuha kuli mu sweli mwa lwela kwa moya, kono mwendi bashemi ba mina ba Sikreste ba kana ba lemuha. Ki niti kuli mwendi ha ba koni ku ituta ka bubebe ku itusisa tukiso ye ñwi ya fa kompyuta, kono ba ziba ze ñata ka za pilu ye puma ku fita mo mu i zibela mina. Mi ba bata ku mi tusa ku ‘isa pilu ya mina kwa nzila’ ye tahisa bupilo.—Liproverbia 23:19.

Ki niti kuli ha mu koni ku libelela bashemi ba mina ku ba ni mubonelo o petehile muta ba mi kalimela mwa litaba ze si ze bunolo ze swana inge lipina, ku itabisa, ni ka za ponahalo. Bashemi ba mina ba kana ba sa ba ni butali inge bwa Salumoni kamba pilu-telele inge ya Jobo. Sina mutu ya etelela muzamaisi wa sisepe, ba kana ba fiteleza mwa ku lika ku mi eleza ka linako ze ñwi. Niteñi, ketelelo ya bona i ka ba ye tusa luli haiba mu ‘utwa bondat’a mina ha ba mi laya, mi mu s’a hanyezi bom’a mina ha ba mi luta.’—Liproverbia 1:8, 9.

Mikulwani ba bañwi ba kana ba bulela ka kashwau ka za bashemi ba bona. Niteñi, haiba bashemi ba mina ba lika ka t’ata ku latelela Mañolo, ba inzi kwa lineku la mina, mwa miinelo kaufela, ka linako kaufela, mwa matata kaufela. Sina muzamaisi wa sisepe ya elezwangwa ki mutusi ya yeziseli, ni mina mu tokwa ketelelo ya bashemi ba mina, kuli ba mi etelele mwa nzila ya butali. Ze zwa mwateñi li kona ku ba ze tuna luli.

“Butali bu ka kena mwa pilu ya hao, zibo i tabise moya wa hao; ku itemusa ku ka ku bonela, kutwisiso i ku pilise; zeo ki zona ze ka ku zwisa mwa nzila ya bumaswe, ni kwa batu ba ba bulela ka lunya; bona ba ba siile linzila ze lukile, kuli ba zamaye mwa linzila za lififi; . . . kakuli ba ba eza niti ba ka yaha mwa naha, ba ba sa nyazahali ba ine ku yona.”—Liproverbia 2:10-13, 21.

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Kukuezo ya mikulwani ba bañwi ya kona ku mi kukisa kwa moya

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Mu hupule ze n’e ezahezi ku Dina

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Sina muzamaisi wa sisepe ha elezwanga ki mutusi ya yeziseli, mikulwani ba swanela ku kupa ketelelo ya bashemi ba bona

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 24]

Siswaniso: www.comstock.com