Ku Bata Mueteleli Yo Munde

“Na ku bulelela kuli, zamaya, kihona ha lu sa ku tokwa. Ka libizo la Mulimu, funduka!”—Manzwi a Oliver Cromwell; a n’a kutezwi ku bulelwa ki Leopold Amery, muyemeli wa mwa Ndu ya Milao wa kwa Britain.

Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ne se i tahisize sinyeho ye tuna ka likweli ze 8, mi lika ne li sa zamaeli hande Britain ni linaha ze ne lwana hamoho ni yona. Leopold Amery ni ba bañwi mwa muso ne ba ikutwa kuli ne ku tokwahala mueteleli u sili. Kacwalo, ka la May 7, 1940, mwa Ndu ya Nyangela ya Milao, Mutompehi Amery a bulelela Neville Chamberlain, ya n’a li Ngambela wa Naha, manzwi a’ bulezwi fahalimu. Hamulaho wa mazazi a malalu, Mutompehi Chamberlain a zwa fa bueteleli, mi Winston Churchill a mu yola.

BATU ba tokwa mueteleli, kono haki mueteleli kaufela ya li ya swanela. Nihaiba mwa lubasi, mushemi wa munna u na ni ku etelela hande kuli musal’a hae ni bana ba hae ba pile ka tabo. Kacwalo, mu nahane cwale ze tokwahala ku mueteleli wa naha kamba wa lifasi! Ha ku komokisi he kuli ku t’ata ku fumana baeteleli ba bande.

Kabakaleo, ka lilimo-limo ze fitile, ku beilwe ba bañata fa bulena, ku bile ni lipetuhelo, milonga i tuluzwi, ku ezizwe liketisa, babusi ba bulailwe, mi ku bile ni licinceho mwa lipuso. Ku na ni malena, lingambela, linabi, maprezidenti, baeteleli ba likopano, ni bahateleli ba ba bile ni m’ata a ku busa ni ku amuhiwa m’ata ao. Licinceho ze si ka libelelwa li tuluzi nihaiba baeteleli ba ba m’ata. (Mu bone taba ye li “Ku Zwa fa Bueteleli ka Sipundumukela,” fa likepe 5.) Kono nihakulicwalo, ku bile t’ata ku fumana mueteleli ya swanela, ya busa nako ye telele.

“Ha Ku Na Mo Lu Ka Ezeza” —Kamba Kuli Ku Na ni?

Ki lona libaka batu ba bañata ha ba si na sepo ya ku fumana mueteleli yo munde. Mwa linaha ze ñwi, ku zwafa ni kutokwa sepo kwa batu ku bonahalanga sihulu ka linako za liketisa. Geoff Hill, mubihi wa makande wa mwa Africa, n’a ize: “Batu ha ba sa tabela ku ya kwa liketisa kakuli ba ikutwa kuli ha ku na ya kona ku felisa manyando a bona. . . . Mwa Africa, batu ha ba sa yi kwa liketisa, ha ku talusi kuli ha ba na lipilaelo. Hañata ki kabakala kuli ba ikutwa  kuli ha ku na y’a isa pilu kwa manyando a bona.” Mubihi wa makande yo muñwi wa kwa United States ni yena n’a bulezi cwana ka za liketisa ze n’e tuha li eziwa: “Kambe fa liketisa ne ku yemi mutu ya petehile.” Mi a ekeza a li: “Kono ha ku na mutu ya cwalo. Ha ku si ka ba kale ni ya cwalo. Ha ku na mo lu ka ezeza.”

Kana ki niti kuli batu ha ba na ‘mo ba ka ezeza’ kwand’a ku ba fela ni baeteleli ba ba si ka petahala? Kana taba ya kuli babusi ha ba si ka kona ku ezeza batu lika ze ba tokwa i bonisa kuli ni kamuta ha lu na ku ba ni mueteleli yo munde? Batili. Mueteleli yo munde hahulu u teñi. Mwa taba ye tatama, lu ka ituta ka za mueteleli ya swanela wa batu kaufela ni ka m’o bueteleli bwa hae bu kona ku tuseza bolule-lule kai ni kai—ku kopanyeleza cwalo ni mina.

[Maswaniso a fa likepe 3]

Fahalimu kwa nzohoto: Neville Chamberlain

Fahalimu kwa bulyo: Leopold Amery

Mwatasi: Winston Churchill

[Manzwi a bañi ba maswaniso]

Chamberlain: Muswanisi wa siswaniso ki Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Muswanisi wa siswaniso ki Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)