Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ne Lu Ezize Katulo Ye Tile ya ku Yemela Puso ya Mulimu

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO MICHAL ŽOBRÁK

Hamulaho wa ku tanda kweli inze ni kwalezwi mwa sibaka mo ku si na mutu, na hohololelwa ku mutikitibi. Nakonyana fela, a bifa maswe mi a huwa kuli: “Mina litwela tuni! Litwela za ma-America!” Kiñi ze n’e mu halifisize cwalo? Kihona ha n’a sa z’o ni buza bulapeli bwa ka, mi ne ni mu alabile kuli: “Ni yo muñwi wa Lipaki za Jehova.”

ZEO ne li ezahezi lilimo ze fitelela 50 kwamulaho. Ka nako yeo, naha mo ne ni pila ne i li mwa puso ya Komyunizimu. Kono kwamulaho k’o pili zeo li si ka ezahala kale, ne se lu kopani kale ni twaniso ye tuna ya ku lwanisa musebezi wa luna wa Sikreste wa ku luta batu.

Ku Ziyezwa Ki Ze Zwa mwa Ndwa

Ndwa ya Lifasi ya Pili ha ne i kalile ka 1914, ne ni na ni lilimo ze 8. Ka nako yeo, munzi wa hesu wa Zálužice, n’o li mwatas’a mulena wa mubuso wa Austro-Hungarian Empire. Ndwa ne i si ka cinca fela lika mwa lifasi kono hape ne i ni cincize ka sipundumukela mi na kala ku pila inge yo muhulu. Bondate ba ne ba li masole, ba shwa isali mwa silimo sa pili sa ndwa. Mi na, boma, banyani ba ka ba babeli ba basizana, lwa siyala mwa bubotana bo butuna. Ka ku ba mucaha yo muhulu mwa ndu, kapili-pili na kalisa ku ezanga misebezi ye miñata fa kafamu ka luna ni fa lapa. Ku zwelela kwa bwanana, ne ni lata hahulu za bulapeli. Muluti wa keleke ya hesu ya Reformed mane n’a ni kupile ku mu bakwela kuli ni n’o lutanga bana ba sikolo ka na, yena ha li siyo.

 Ka 1918, Ndwa ye Tuna ya fela, mi lwa fukelwa ki moya luli. Puso ya Austro-Hungarian Empire ne i tuluzwi, mi se lu ba mwatas’a mubuso wa Republic of Czechoslovakia. Kapili-pili buñata bwa batu ba mwa silalo sa hesu ba ne ba balehezi kwa United States ba kutela kwahae. Mwahal’a bona ne ku na ni Michal Petrik, ya n’a tile mwa munzi wa luna ka 1922. Ha n’a potezi lubasi lo luñwi mwa silalanda mo ne lu pila, na ni boma lwa memiwa kwateñi ni luna.

Ku Utwisisa Puso ya Mulimu

Michal n’a li Muituti wa Bibele, ka ku ya ka mo ne ba zibahalela Lipaki za Jehova miteñi yeo, mi n’a bulezi litaba za butokwa za mwa Bibele ze n’e ni tabisize. Ya pili ku zona ne li taba ya ku taha kwa Mubuso wa Jehova. (Daniele 2:44) Ha n’a bulezi kuli ne ku ta ezwa mukopano wa Sikreste mwa munzi wa Záhor la Sunda le li tatama, na ikatulela ku ya kwateñi. Na pakela ka 4 kiloko ni ku zamaya musipili wa likilomita ze 8 ku yo kupa njinga ku muhaesu. Ha se ni mendile liwili le liñwi, na zwelapili ku zamaya musipili o muñwi wa likilomita ze 24 ku ya kwa Záhor. Ne ni sa zibi ko n’o ka ezezwa mukopano, kacwalo na zwelapili ku coba hanyinyani-hanyinyani mwa mukwakwa o muñwi cwana. Mi se ni utwa pina ya Mubuso ha i opelwa mwa ndu ye ñwi. Pilu ya ka ya kenelwa ki tabo. Na kena mwa ndu ni ku talusa libaka ha ne ni tile. Na memiwa ku kushuka hamoho ni lubasi l’o, hasamulaho kihona ba ni isa kwa mukopano. Nihaike ne ni na ni ku coba ni ku zamaya musipili hape wa likilomita ze 32 kuli ni kutele kwa kwahae, ne ni si ka ikutwa ku katala ni hanyinyani.—Isaya 40:31.

Ne ni tabisizwe hahulu ki mutalusezo o utwahala hande wa Bibele wa Lipaki za Jehova. Sepo ya ku ikola bupilo bo bunde bwa tabo mwa puso ya Mulimu ne i ni fitile kwa pilu. (Samu 104:28) Na ni boma lwa ikatulela ku ñola liñolo la ku zwa mwa bulapeli bwa luna. Taba yeo ne i nyungile munzi wa luna. Batu ba bañwi mane ne ba tuhezi ku lu bulelisa ka nakonyana, kono ne lu ikola siango se sinde ni Lipaki za Jehova ba bañata mwa silalanda sa luna. (Mateu 5:11, 12) Ne ku si ka nga nako se ni kolobezwa mwa nuka ye bizwa Uh River.

Bukombwa Bu Ba Mupilelo wa Luna

Ne lu kutazanga Mubuso wa Jehova fo lu fumanela kolo kaufela. (Mateu 24:14) Sihulu ne lu tokomezi hahulu musebezi wa ku kutaza ka sikwata la Sunda. Buñata bwa batu ne ba pakelanga, kacwalo ne lu itahanelanga ku kalisa ku kutaza. Mwahal’a lizazi, ne ku eziwanga mukopano wa nyangela. Baluti ba Bibele hañata ne ba ikambolelanga fela ku si na ku bala manzwi. Ne ba beile mwa munahano palo ya batu ba ba tabela, bulapeli bwa bona, ni litaba ze ne ba iyakatwa.

Niti ya mwa Bibele ye ne lu kutalize ne i tutubuluzi meto a batu ba bañata ba lipilu ze sepahala. Hasamulaho fela wa ku kolobezwa, na kala ku kutaleza mwa munzi wa Trhovište. Fa ndu ye ñwi, ne ni ambozi ni musali cwana ya musa hahulu ni silikani, ya bizwa Mrs. Zuzana Moskal. Yena ni ba ndu ya hae ne ba lapela kwa Reformed, ko ne ni lapelanga sa pili. Nihaike n’a ziba Bibele, n’a na ni lipuzo za Bibele ze ñata ze ne si ka alabiwa. Ne lu ambozi hora mutumbi, mi se ni mu siyela buka ye bizwa The Harp of God. *

Honaf’o lubasi lwa bo Moskal lwa kala ku balanga ni buka ya Harp ka nako ye ne ba balanga Bibele. Mabasi a mañata mwa munzi w’o ne a bonisize ku tabela mi a kala ku tahanga kwa mikopano ya luna. Muluti wa bulapeli bwa bona bwa Reformed a fa mamela ye tiile ya ku lu lwanisa ni ku hanyeza lihatiso za luna. Mi batu ba bañwi ba ba tabela ba kupa muluti y’o ku ya ni bona kwa mukopano wa luna kuli a yo hanyeza lituto za luna fapil’a nyangela.

Muluti y’o a taha, kono a palelwa ku bulela nihaiba taba i liñwi ya mwa Bibele kuli a yemele lituto za hae. Ka ku ikemela, a li: “Ha lu koni ku lumela nto kaufela ye mwa Bibele. Ne i ñozwi ki batu, mi lipuzo za bulapeli li konwa ku taluswa ka linzila ze ñata.” Yeo ki yona nako ye  ne ba fetuhile ba bañata. Ba bañwi ba bulelela muluti y’o kuli haiba n’a sa lumeli Bibele, ne ba si ke ba yo teelezanga kwa likutazo za hae hape. Kacwalo, ba kauhana ni bulapeli bwa Reformed, mi batu ba ba bat’o ba 30 mwa munzi w’o ba amuhela niti ya Bibele.

Ku kutaza taba ye nde ya Mubuso ne ku bile ona mupilelo wa luna, mi kacwalo mulikani ye ne ni bata ki ya zwa mwa lubasi lo lu tiile kwa moya. Yo muñwi wa be ne ni sebezanga ni bona mwa bukombwa ne li Ján Petruška, ya n’a itutezi niti kwa United States. Mária, mwan’a hae wa musizana n’a ni tabisize hahulu bakeñisa kuli n’a itukiselize ku paka ku mañi ni mañi, sina mo ne ba ezeza bondat’ahe. Lwa nyalana ni yena ka 1936, mi Mária a ba mulikan’a ka ya sepahala ka lilimo ze 50, ku fitela ha timela ka 1986. Eduard, mwan’a luna a li muñwi fela n’a pepilwe ka 1938. Kono ka nako yeo ne ku bonahala kuli ne ku tuha ku tumbuka ndwa ye ñwi mwa Yurope. Ne i ka ama cwañi musebezi wa luna?

Miliko Kabakala Buikambuso bwa Luna bwa Sikreste

Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ha i kala, Slovakia ye n’e li naha ye ikemezi, ne i li mwatas’a ba Nazi. Kono ba muuso ne ba si ka nyamatala kopano ya Lipaki za Jehova. Niteñi ne lu na ni ku beleka ka ku ipata-pata mi lihatiso za luna ne li tatubiwa. Nihakulicwalo, ne lu zwezipili mwa musebezi wa luna ka maseme.—Mateu 10:16.

Ndwa ha ne i nze i ipa m’ata, na biziwa ku yo kena busole, nihaike ne se ni fitelezi lilimo ze 35. Bakeñisa buikambuso bwa ka bwa Sikreste bwa ku sa ikenya mwa lindwa, na hana. (Isaya 2:2-4) Ka litohonolo, pili ba mulao ba si ka singanyeka kale mwa ku ni ezeza, batu kaufela ba lilimo ze likana ni za ka ba lukululwa.

Ne lu lemuhile kuli mizwale ba luna ba ne ba pila mwa litolopo ne ba fumana t’ata ku ipilisa ku fita luna ba ne ba pila mwa mahae. Ne lu bata ku ikabela ni bona ze ne lu na ni zona. (2 Makorinte 8:14) Kacwalo, ne lu lwalanga ka buñata lico mo ne lu konela kaufela ni ku zamaya musipili wa likilomita ze fitelela 500 ku pumahanya naha ku ya kwa Bratislava. Silikani ni lilato la Sikreste le ne lu hulisize mwa lilimo za ndwa ne li lu tiisize mwahal’a lilimo ze t’ata ze ne sa taha.

Ku Fumana Susuezo ye Tokwahala

Hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, Slovakia hape ya kutela ku ba kalulo ya Czechoslovakia. Ku zwa ka 1946 ku ya ka 1948, ne ku bile ni mikopano ya naha ye ne ezizwe ki Lipaki za Jehova mwa Brno kamba mwa Prague. Luna ba ne ba zwa kwa upa wa Slovakia ne lu zamaile ka litima ze ipitezi ze ne lukiselizwe ba ba ya kwa mukopano. Litima zeo mu kona ku li biza  kuli ne li litima ze opela, kakuli ne lu opelanga nzila kaufela.—Likezo 16:25.

Ni hupula hande hahulu mukopano o n’o ezelizwe kwa Brno ka 1947, ko ne ku tile baokameli ba Sikreste ba balalu ba ba zwa kwa sibaka se situna sa tamaiso, ku kopanyeleza cwalo ni Muzwale Nathan H. Knorr. Buñata bwa luna ne lu potolohile mwa tolopo inze lu lwezi mapampili a matuna fo ne ku ñozwi toho ya taba ya ngambolo ya nyangela. Mwan’a luna, Eduard, ya n’a na ni fela lilimo ze 9 ka nako yeo, n’a si ka ikutwa hande kakuli yena n’a si ka fiwa pampili. Kacwalo mizwale ba panga mapampilinyana, a ku fa yena ni buñata bwa banana ba bañwi. Sikwata seo sa banana ne si petile musebezi o munde wa ku memela batu kwa ngambolo yeo!

Mwa February 1948, ba Komyunizimu ba kalisa ku busa. Ne lu ziba kuli hasamulaho ne ba ka nga mihato ya ku tibela bukombwa bwa luna. Ne ku bile ni mukopano mwa September 1948 mwa Prague, mi ne lu bilaela hahulu kakuli ne lu libelela kuli mikopano ya luna ya nyangela ne i ka kwalelwa hape, hamulaho fela wa lilimo ze talu ze ne lu ikozi ku eza mikopano ka tukuluho. Lu si ka zwa kale fa mukopano, ne lu ezize buitamo bwa kuli: “Luna, Lipaki za Jehova, ba ba kopani fa . . . , lu ikatulela ku ekeza hape kwa sebelezo ya luna ye tabisa, mi, ka sishemo sa Mulena, lu ikatulela ku tiiseza mwa linako ze nde ni mwa linako za tiko, ni ku hasanya evangeli ya mubuso wa Mulimu ka tukufalelo ye tuna.”

“Lila za Muuso”

Hamulaho fela wa likweli ze peli ku zwa fa mukopano wa kwa Prague, mapokola ba kwa mukunda ba taseza lihae la Betele bukaufi ni Prague. Ba ikwameka sibaka seo, ni libuka kaufela ze ne ba fumani, mi ba tama lubasi kaufela lwa Betele ni mizwale ba bañwi. Kono ne ku si ka felela f’o.

Busihu bwa la February 3-4, 1952, mapolisa ba taseza naha kaufela ni ku tama Lipaki ba ba fitelela 100. Ne ni li yo muñwi wa bona. Ibat’o ba ka 3 kiloko ya busihu, mapokola ba zusa lubasi lwa ka kaufela. Ku si na ku talusa nto ni ye kana, ba ni kupa ku ya ni bona. Ba ni bopa mihala ni ku ni tama kwa meto kihona ba ni nepela kwamulaho wa simbayambaya hamoho ni ba bañwi ba sikai. Se ni yo kwalelwa mwa sibaka mo ku si na mutu.

Kweli mutumbi ya fela cwalo ku si na mutu ya ni bulelisa. Ye ne ni bonanga fela ne li mukanteli ya n’a ni felanga lico ze si ka luka mwa lisuba le li fa sikwalo. Kiha se ni biziwa ki mutikitibi ya bulezwi kwa makalelo. A man’o bulela kuli ni litwela, a zwelapili kuli: “Bulapeli ki kutokwa zibo. Ha ku na Mulimu! Ha lu koni ku ku tuhelela unz’o bapalisa babeleki ba luna. Ki lika ze peli, u ka bondiwa kamba u ka ishwela fela mwa tolongo. Mi kabe Mulimu wa hao n’a ka taha kwanu, ne lu ka t’o mu bulaya ni yena!”

Bakeñisa kuli ba muuso ne ba ziba kuli ne ku si na mulao tota o n’o hanisa misebezi ya luna ya Sikreste, ne ba likile ku cinca misebezi ya luna kuli ba i beye mwa libizo le li kona ku lu fumanisa mulatu ka milao ye ne li teñi ka ku lu bonisa inge kuli lu “lila za muuso” ni litwela ba naha i sili. Kuli ba eze cwalo, ne ba tokwa ku fokolisa tundamo ya luna kuli lu “itumelele” milatu ya buhata. Hamulaho wa ku tosangiswa busihu b’o, ne ni si ka lumelezwa ku lobala. Ha se ku fitile lihora li sikai, ba ni tosangisa hape. Nako yeo cwale mutikitibi n’a bata kuli ni nyatele taba ye n’e ñozwi kuli: “Na, ka ku ba sila sa muuso wa ba People’s Democratic Czechoslovakia ne ni si ka y’o beleka kwa [famu ya sicaba] kakuli ne ni libelela  ma-America.” Ha ne ni hanile ku nyatela taba ya buhata yeo, na iswa mwa muzuzu ku yo bakiswa.

Ne ni sa lumelezwi ku lobala, ku shendama, kamba nihaiba ku ina fafasi. Ne ni kona fela ku yema kamba ku hata-hata. Ha ne ni topwezi, se ni lobala fafasi fela. Bakanteli kihona ba ni kutiseza kwa ofisi ya mutikitibi. Mutikitibi a ni buza kuli: “U ka nyatela cwale, nji cwañi?” Ha ne ni hanile, a ni nata mwa pata. Na kala ku lota mokola. Mi a huweleza bakanteli, a li: “U bata ku ipulaya. A mu yo mu kantela kuli a si ke a ipulaya!” Se ni kutisezwa kwa sibaka ko ne ni ina ni nosi. Tushambwe t’o twa butikitibi ne tu zwezipili cwalo ka linako ze shutana-shutana ka likweli ze silezi. Ne ni si ka lisela ku sepahala ku Jehova kabakala kukuezo ifi kamba ifi kamba kabakala ku hapelezwa ku lumela kuli ne ni li sila sa Muuso.

Kweli i liñwi pili nako ya ku zekiswa i si ka fita kale, kwa taha muzekesi ku zwa kwa Prague mi a tikitiba mañi ni mañi mwa sikwata sa luna sa mizwale ba 12. A ni buza kuli: “U ka ezañi haiba linaha za kwa Wiko li taseza naha ya luna?” Se ni li: “Ni ka eza mo ne ni ezelize muta naha ye hamoho ni Hitler ne ba taselize USSR. Ne ni si ka lwana, mi ni f’o ha ni na ku lwana kakuli ni Mukreste mi ha ni ikenyangi mwa lindwa.” Kih’a ni bulelela kuli: “Ha lu koni ku tuhelela fela Lipaki za Jehova. Lu tokwa masole ba ku lwana muta lu tasezwa ki ba kwa Wiko, mi lu tokwa masole ba ku y’o lukulula babeleki ba luna ba ba kwa Wiko.”

La July 24, 1953, lwa iswa mwa kuta. Mwa bu-12 bwa luna, lwa kala ku biziwa a li muñwi ka a li muñwi fapil’a sikwata sa baatuli. Lwa itusisa kolo yeo ku fa bupaki bwa za tumelo ya luna. Hamulaho wa ku ikalabela kwa litamilikezo ze ne ba lu tama, muelezi wa kuta a yema ni ku bulela kuli: “Se ni bile mwa kuta ye hañata. Batu hañata ba itumelelanga milatu ya bona, ba bakanga, mane ni ku lotisa miyoko. Kono banna ba, ba ka funduka ba tiile hahulu ku fita mo ne ba tezi.” Hasamulaho, kaufela luna b’a 12 lwa fiwa mulatu wa ku lela ku lwanisa Muuso. Na atulelwa ku pika lilimo ze talu ni ku amuhiwa liluwo la ka kaufela ki Muuso.

Busupali Ha Bu Si Ka Ni Palelwisa

Ha se ni kutezi kwahae, ne ni sa selezwanga ki mapokola ba kwa mukunda. Nihakulicwalo, na kalisa sinca misebezi ya ka ya Sikreste mi na ketiwa ku ba muokameli mwa puteho ya luna. Nihaike ne lu lumelelizwe ku pila mwa ndu ya luna ye ne lu amuhilwe, ne lu si ka i fiwa sinca ka mulao ku fitela hamulaho wa lilimo ze 40, puso ya Komyunizimu ha se i tuluzwi.

N’e si na wa mafelelezo ku tamiwa mwa lubasi lwa ka. Ne ku fitile fela lilimo ze talu ku zwa fo ni kutela kwahae Eduard ha biziwa ku yo kena busole. Bakeñisa lizwalo la hae le li lutilwe ka Bibele, a hana mi a lengiwa mwa tolongo. Hasamulaho wa lilimo-limo, mane ni muikulyange, Peter, ni yena a ezahalelwa ki taba ye swana, niha n’a li wa mapongo.

Ka 1989, puso ya Komyunizimu mwa Czechoslovakia ya fela. Ne ni tabile hahulu muta hamulaho wa lilimo ze 40 za ku kwalelwa, ne ni konile ku kutaza fa ndu ni ndu ka tukuluho! (Likezo 20:20) Ne ni ikola ku eza sebelezo yeo nako kaufela ha ni ikutwa hande mwa mubili. Nako ye ha se ni na ni lilimo ze 98, ha ni sa na buikangulo hande, kono ni tabile kuli ni sa kona ku taluseza batu ka za lisepiso ze nde za Jehova za kwapili.

Na kona ku bala babusi ba 12 ba linaha ze 5 ba ba busize mwa tolopo ya hesu. Ne ku na ni bahateleli, maprezidenti, ni mulena a li muñwi. Ku bona bao kaufela ha ku na ya konile ku tatulula luli matata a n’a kataza batu ka nako ya lipuso za bona. (Samu 146:3, 4) Ni itumela ku Jehova kuli n’a ni lumelelize ku mu ziba isali kwa bwanana bwa ka. Ka nzila yeo, ne ni konile ku utwisisa kuli u ka tatulula lika ka Mubuso wa Mesiya mi ni ambukile bupilo bwa mbango bwa ku sa ipeya ku Mulimu. Ni kutalize taba ye nde ka lilimo ze fitelela 75, mi ku ni konisize ku ba ni mulelo mwa bupilo, tabo, ni sepo ye tabisa ya bupilo bo bu sa feli fa lifasi-mubu. Ki nto mañi ye nde ku fita zeo? *

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Hamulaho fela wa sinawenga sa luna

[Siswaniso se si fa likepe 26]

Ni Eduard kwa makalelo a ma-1940

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Ku zibahaza mukopano mwa Brno, ka 1947