Ze Nde ni Ze Maswe Mu Kona ku Li Taluhanya Cwañi?

KI MAÑI ya na ni m’ata a ku lu taluseza ze nde ni ze maswe? Puzo yeo ne i zusizwe kwa simuluho luli ya batu. Ka ku ya ka buka ya mwa Bibele ya Genese, Mulimu n’a ketile kota ye ñwi ya mwa simu ya Edeni kuli i be “kota ya ku ziba bunde ni bumaswe.” (Genese 2:9) Mulimu n’a laezi bosinyalana ba pili ku sa ca kwa kota yeo. Kono sila sa Mulimu, Satani Diabulosi, n’a akalelize kuli ha ne ba ka ca kwa kota yeo, meto a bona ne “a ka tona” mi ne ba ka ba ‘sina Mulimu, ba zibe bunde ni bumaswe.’—Genese 2:16, 17; 3:1, 5; Sinulo 12:9.

Bo Adama ni Eva ne ba na ni ku eza katulo—kana ne ba ka amuhela za n’a bulezi Mulimu kuli ki zona ze nde ni ze maswe kamba kana ne ba ka ikezeza fela mo ba latela? (Genese 3:6) Ne ba iketezi ku sa utwa Mulimu ni ku ca kwa kota. Kezo ye bunolo yeo ne i talusañi? Ka ku hana ku kuteka mulao wa n’a ba tomezi  Mulimu, ne ba bonisize kuli bona ni bana ba bona ne ba ka pila hande ha ne ba ka izibela ze nde ni ze maswe. Kono kana batu luli ba konile ku ziba ze nde ni ze maswe sina Mulimu?

Mihupulo Ye Shutana

Hamulaho wa ku nyakisisa lituto za bocaziba ba ba tumile ba ba bile teñi mwahal’a lilimo-limo ze felile, buka ya Encyclopædia Britannica i bulela kuli ku zwa mwa linako za Socrates mufilosofi wa Mugerike ku t’o fita mwa lilimo za ma-1900, ku bile ni “likañi kamita ka za taluso luli ya bunde ni ya ze nde ni ze maswe.”

Ka mutala, ma-Sophist ne li baluti ba ba tumile hahulu ba Magerike ba mwa lilimo za ma-400 B.C.E. Ne ba luta batu kuli nyangela ki yona ye atula se sinde ni se si maswe. Muluti yo muñwi wa mu-sophist n’a ize: “Lika kaufela ze bonahala kuli li lukile mwa munzi, li lukile mwa munzi wo, ibile fela kuli batu ba mwa munzi wo ba l’i nga cwalo.” Ka ku ya ka tuto yeo, Jodie, ya bulezwi mwa taba ye felile, u lukela ku ipulukela mali ani, kakuli buñata bwa batu mwa silalanda kamba mwa “munzi” wa habo ne ba ka eza cwalo.

Immanuel Kant, mufilosofi ya tumile wa mwa lilimo za ma-1700 yena n’a bulezi nto ye shutana ni yeo. Koranta ya Issues in Ethics i li: “Immanuel Kant ni ba bañwi ba ba swana sina yena . . . ne ba koñomeka kuli mutu u na ni tukelo ya ku iketela sa ku eza.” Ka ku ya ka tuto yeo ya Kant, ibile fela kuli Jodie h’a hatikeli litukelo za ba bañwi, ki ku yena ku eza mw’a tokwela. H’a lukeli ku latelela maikuto a ba bañwi ha ikatulela sa ku eza.

Kacwalo Jodie n’a zwile cwañi mwa silikwalikwani seo? N’a iketezi ku eza nto ye ñwi i sili. N’a mamezi lituto za Jesu Kreste, ya n’a lutile likuka ze ba tabezi hahulu Bakreste ni ba ba si Bakreste. Jesu n’a lutile kuli: “Linto kamukana ze mu lata kuli batu ba mi ezeze, mu ba ezeze zona ni mina.” (Mateu 7:12) Musali y’o n’a komokile hahulu Jodie ha n’a mu file mali a madola a’ 82,000. Ha n’a buzizwe libaka ha n’a si ka a nga, Jodie a talusa kuli ki yo muñwi wa Lipaki za Jehova mi a li: “Mali a haki a ka kuli ni ipulukele ona.” Jodie n’a lemuhile butokwa bwa ku mamela manzwi a Jesu a’ ñozwi mwa Bibele kwa Mateu 19:18, a li: “U si ke wa uzwa.”

Kana Maikuto A Sicaba Ki Ona A Lukile?

Ba bañwi ba kana ba bulela kuli ku sepahala kwa Jodie ne li ku zizilika. Kono maikuto a sicaba haki ona a lukile kamita. Ka mutala, ha ne mu ka pila mwa sicaba m’o ku eza matabelo a ku cisa banana mwa mulilo ku ngiwa kuli ku lukile, sina mo ne ku ngelwa kwamulaho mwa macaba a mañwi, kana f’o ne ku ka talusa kuli ku eza cwalo ku lukile luli? (2 Malena 16:3) Ku cwañi kambe ne mu pepezwi mwa sicaba m’o ku ca nama ya mutu ku ngiwa kuli ku lukile? Kana ne ku  ka talusa kuli ku ca nama ya mutu ha ku si ka fosahala luli? Nto ye ñwi ha i eziwa ki batu ba bañata ha ku talusi kuli i lukile. Kale-kale k’o, Bibele ne i lu lemusize ka za nto yeo kuli: “U si ke wa yembulukela kwa batu ba bañata ku y’o eza ze si ka luka.”—Exoda 23:2.

Jesu Kreste n’a bonisize libaka le liñwi ha lu sa swaneli ku latelela maikuto a ba bañwi mwa ku atula ze nde ni ze maswe. N’a patuluzi Satani sina “mulena wa lifasi le.” (Joani 14:30; Luka 4:6) Satani u itusisa m’ata a hae ku puma “lifasi kamukana.” (Sinulo 12:9) Kacwalo, ha ne mu ka latelela maikuto a ba bañwi fa taba ya ku ziba ze nde ni ze maswe, ne mu kana mwa latelela mubonelo wa Satani, mi ku eza cwalo ku kona ku tahisa kozi.

Kana Mwa Kona ku Isepa?

Kacwalo he, kana mañi ni mañi u lukela ku izibela ze nde ni ze maswe? Bibele i li: “U si ke wa tiyela fa butali bwa hao.” (Liproverbia 3:5) Kabakalañi? Kakuli batu kaufela ba hozize sibi se si kona ku ba ezisa likatulo ze fosahezi. Bo Adama ni Eva ha ne ba kwenuhezi Mulimu, ne ba likanyisize Satani ya li musawani ni muitati mi ne ba mu ketile ku ba ndat’a bona wa kwa moya. Ku zwa f’o kihona ba hozisa bana ba bona pilu ye puma ye na ni buikoneli bwa ku lemuha ze nde kono ili ye na ni takazo ya ku tundamena ze maswe.—Genese 6:5; Maroma 5:12; 7:21-24.

Hatiso ya Encyclopædia Britannica, ha i bulela za likuka za ku latelela, i li: “Ha ku komokisi kuli batu ba ziba ze ba swanela ku eza kono ku fita ku li eza ba ikezeza fela mo ba latela. Mwa linaha za makuwa ku bile hahulu ni butata bwa mwa ku taluseza batu ba ba cwalo mabaka ha ba swanela ku eza ze lukile.” Bibele i nepile ha i li: “Pilu ya puma ku fita linto kaufela, i sinyehile ku feleleza; ki mañi ya ka i ziba?” (Jeremia 17:9) Kana ne mu ka sepa mutu ye mu ziba kuli ki mupumi mi u sinyehile?

Ki niti kuli nihaiba batu ba ba sa lumeli ku Mulimu ba kona ku pila mupilelo o lukile ni ku toma likuka ze nde ze kutekeha za mupilelo. Kono hañata likuka ze nde ze ba tomile ki zona hape likuka ze fumaneha mwa Bibele. Batu ba ba cwalo niha ba nga kuli Mulimu ha yo, mihupulo ya bona i bonisa kuli ka sipepo ba bonahaza butu bwa Mulimu. Sina mo i boniseza Bibele, seo si paka kuli mutu kwa makalelo n’a bupilwe ka “siswaniso sa Mulimu.” (Genese 1:27; Likezo 17:26-28) Muapositola Paulusi u li: “Bao ba bonahaza kuli litaelo za Mulao li ñozwi mwa lipilu za bona.”—Maroma 2:15.

Nihakulicwalo mutu wa kona ku ziba nto ye lukile kono wa kona ku palelwa ku ba ni m’ata a ku eza nto yeo. Mutu u kona ku ba cwañi ni m’ata a tokwahala kuli a eze ze lukile? Bakeñisa kuli likezo li zwelelanga mwa pilu, ku hulisa lilato la ku lata Muñoli wa Bibele, Jehova Mulimu, ku kona ku tusa mutu ku ba ni m’ata a’ cwalo.—Samu 25:4, 5.

Ku Fumana M’ata a ku Eza Ze Nde

Kuli mutu a itute ku lata Mulimu, pili u na ni ku lemuha kuli milao ya hae ya tusa mi haki ye imeza. Muapositola Joani u li: “Ku lata Mulimu, kiha lu mamela litaelo za hae; mi litaelo za hae ha li na bukiti.” (1 Joani 5:3) Ka mutala, Bibele i na ni likelezo ze tusa ze ba kona ku latelela batangana kuli ba taluhanye ze nde ku ze maswe ha ba nahana ka za haiba ba swanela ku nwa bucwala, ku zuba, kamba ku eza buhule. Bibele i kona ku tusa bosinyalana ku ziba mwa ku tatulela lifapano, mi i kona ku tusa bashemi ku ziba  mwa ku huliseza bana ba bona. * Ha li latelelwa, likuka za mwa Bibele za mupilelo li tusa banana hamoho ni ba bahulu, ku si na taba ni mo ba hulezi, mo ba itutezi, kamba sizo se ba hulile ka sona.

Sina ku ca lico ze tiisa mubili ha ku kona ku mi fa m’ata a ku sebeza, ku bala Linzwi la Mulimu ni kona ku kona ku mi fa m’ata a ku latelela likuka za hae. Jesu n’a swaniselize manzwi a Mulimu kwa buhobe bo lu tokwa ku ca kuli lu pile. (Mateu 4:4) Hape n’a ize: “Sico sa ka, kikuli ni eze se si latwa ki Ya ni lumile.” (Joani 4:34) Ku ifepa ka linzwi la Mulimu ne ku tusize Jesu ku tula miliko ni ku eza likatulo ze lukile.—Luka 4:1-13.

Mwendi kwa makalelo mu ka fumana t’ata ku ifepa ka Linzwi la Mulimu ni ku latelela likuka za hae. Kono mu hupule kuli ha ne mu sa li banana, mwendi ne mu sa tabeli lico ze nde ze ne u tokwa mubili wa mina. Kuli mu hule ni ku tiya, ne mu na ni ku ituta ku ikola lico ze nde ze cwalo. Ka nzila ye swana, mwendi ku ka mi ngela nako kuli mu tabele likuka za Mulimu. Kono ha mu ka tundamena, mu ka fita fa ku li lata ni ku ba mutu ya tiile kwa moya. (Samu 34:8; 2 Timotea 3:15-17) Mu ka ituta ku sepa Jehova mi mu ka susuezwa ku ‘eza se si lukile.’—Samu 37:3.

Mwendi ha mu na ku ba mwa silikwalikwani sa n’a li ku sona Jodie. Kono ka zazi ni zazi mu ezanga likatulo ze ñwi, ze nyinyani ni ze tuna. Kacwalo, Bibele i mi susueza kuli: “U sepe [Muñ’a] Bupilo ka pilu ya hao kaufela, mi u si ke wa tiyela fa butali bwa hao; u beye [Muñ’a] Bupilo mwa milelo ya hao kaufela, mi Yena u ka lukisa linzila za hao.” (Liproverbia 3:5, 6) Ku ituta ku sepa Jehova ha ku na ku mi tusa fela ka nako ya cwale kono hape ku ka mi tibululela kolo ya ku pila ku ya ku ile, kakuli ku pila ka ku ipeya ku Jehova Mulimu ku isa kwa bupilo.—Mateu 7:13, 14.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 6]

Maikuto a sicaba a kana a tahisizwe ki m’ata a sa bonahali

[Maswaniso a fa likepe 5]

Ka lilimo-limo ze fitile, bocaziba ba kananisani fa taba ya lika ze nde ni ze maswe

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

[Manzwi a bañi ba maswaniso]

Kant: Mwa buka ye li The Historian’s History of the World; Socrates: Mwa buka ye li A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[Maswaniso a fa likepe 7]

Bibele ha i lu tusi fela ku ziba ze nde ni ze maswe kono hape i lu susueza ku eza ze nde