Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Joshua
Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila
Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Joshua
MAISILAELE ha ne ba tibelezi mwa Libala la Moabi ka 1473 B.C.E., ba swanela ku ba ba ne ba tabezi ha ba utwa manzwi a, a’ li: “Mu itukiseze mifaho, kakuli ku siyezi mazazi a malalu, kiha mu ka sila Jordani ye, mu y’o kena mwa naha y’a mi file [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa mina, ku i luwa.” (Joshua 1:11) Musipili wa bona wa lilimo ze 40 mwa lihalaupa u tuha u fela.
Hamulahonyana wa lilimo ze 20, mueteleli Joshua u yema fahal’a naha ya Kanana mi u bulelela ba bahulu ba sicaba sa Isilaele kuli: “A mu bone, ni mi abezi ka loto naha ya macaba a’ sa siyezi, kuli ibe sanda sa masika a mina, ku zwa kwa Jordani, hamoho ni naha ya macaba kaufela a ni yundisize, ku ya kwa Liwate le Lituna, kwa neku la malikelelo a lizazi. [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa mina ki Yena ya ka a sabisa fapil’a mina, a a leleke fapil’a mina, kuli mu luwe naha ya ona, sina h’a mi bulelezi [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa mina.”—Joshua 23: 4, 5.
Buka ya Joshua ye n’e ñozwi ki Joshua ka 1450 B.C.E., i lwezi lika ze tabisa ze ne ezahezi kwamulaho mwahal’a lilimo ze 22 zeo. Ha lu nze lu yemi cwana fa museto wa lifasi le linca le li sepisizwe, lu mwa muinelo o kona ku bapanywa kwa muinelo o ne ba li ku ona Maisilaele ha ne ba itukiseza ku kena mwa Naha ya Sepiso. Kacwalo he, ha lu nyakisiseñi buka ya Joshua ka cisehelo.—Maheberu 4:12.
MWA “MABALA A JERIKO”
Ki musebezi kwa butuna wa fiwa Joshua muta Jehova a mu bulelela kuli: “Mushe mutang’a ka u tokwahalile; cwalehe, nanuha, u sile Jordani yo, wena ni sicaba se kaufela, mi u kene mwa naha ye ni ba file, bona bana ba Isilaele”! (Joshua 1:2) Joshua u na ni ku etelela sicaba sa bolule-lule ba batu ni ku si libisa mwa Naha ya Sepiso. U kalisa ku itukisa ka ku luma matwela ba babeli kwa Jeriko—muleneñi o swanela ku hapiwa pili. Mwa muleneñi wo, ku pila Rahaba wa lihule, ya utwile kale ka za misebezi ye m’ata yeo Jehova a ezelize batu ba hae. U sileleza ni ku tusa matwela bao mi u sepiswa kuli u ka banduswa.
Matwela ha se ba kutile, Joshua ni batu ba itukiselize ku funduka ni ku sila Jordani. Nihaike nuka i tezi, ha i ba palelwisi ku fita, bakeñisa kuli Jehova u yemisa mezi a zwa kwa musuweto kulo kulikuñwi ni ku bubiseza mezi a kwa muenduko mwa liwate la Dead Sea. Hasamulaho wa ku sila Jordani, Maisilaele ba toma mafulo mwa Giligali, bukaufi ni Jeriko. Ha se ku fitile mazazi a mane, kweli ya Abibi ha i biza 14, ka nako ya manzibwana, ba ca Paseka mwa mabala a Jeriko. (Joshua 5:10) Lizazi le li tatama, ba kalisa ku ca kwa buloto bwa mwa naha yeo, mi manna ya fela. Mwahal’a nako yeo, Joshua u isa banna kaufela ba ba pepezwi mwa lihalaupa kwa mupato.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
2:4, 5—Ki kabakalañi Rahaba ha patela banna ba mulena ba ba bata matwela? Rahaba u beya bupilo bwa hae mwa kozi ka ku sileleza matwela bao bakeñisa kuli s’a na ni tumelo ku Jehova. Kacwalo, h’a si ka tameha ku bulela ko ba inzi matwela kwa banna ba ba bata ku eza maswe batu ba Mulimu. (Mateu 7:6; 21:23-27; Joani 7:3-10) Mane, Rahaba n’a ‘beilwe ya lukile ka misebezi,’ ku kopanyeleza cwalo ni kezo ya ku patela linumwana za mulena.—Jakobo 2:24-26.
5:14, 15—“Muzamaisi wa limpi za [Muñ’a] Bupilo” ki mañi? Ku bonahala kuli muzamaisi ya t’o tiisa Joshua kwa makalelo a ku hapiwa kwa Naha ya Sepiso ha ku na u sili kwand’a “Linzwi”—yena Jesu Kreste pili a si ka taha kale sina mutu. (Joani 1:1; Daniele 10:13) Kwa tiisa pilu luli ku ziba kuli Jesu Kreste ya filwe kanya u inzi ni batu ba Mulimu kacenu ha ba nze ba li mwa ndwa ya kwa moya!
Ze Lu Ituta:
1:7-9. Ku balanga Bibele ka zazi, ku yeyanga kamita ze i bulela, ni ku latelela ze lu ituta ku butokwa hahulu kuli lu kondise kwa moya.
1:11. Joshua u bulelela batu ku itukiseza mifaho isi ku libelela fela kuli Mulimu a ba fepe. Kelezo ya Jesu ya ku sa bilaela ka za bupilo, hamoho ni sepiso ya kuli “linto zeo kamukana mu ka li ekelezwa kwateñi,” ha li talusi kuli lu swanela ku nama fela wa toze.—Mateu 6:25, 33.
2:4-13. Ha s’a utwile ka za misebezi ye m’ata ya Jehova ni ku lemuha kuli nako i felile, Rahaba u ikatulela ku swalisana ni balapeli ba hae. Haiba se mu itutile Bibele ka nakonyana mi mu lemuhile kuli lu pila mwa “mazazi a maungulelo,” mu swanela ku nga muhato wa ku sebeleza Mulimu.—2 Timotea 3:1.
3:15. Bakeñisa kuli matwela ba ne ba ile kwa Jeriko ne ba tisize piho ye nde, Joshua u nga muhato ka bubebe, ku si na ku libelela nuka ya Jordani kuli i kale. Ka za lika ze ama bulapeli bwa niti, lu swanela ku nga muhato ka bundume ku fita ku libelela kuli konji miinelo ha i ka bonahala hande.
4:4-8, 20-24. Macwe a 12 a ngilwe mwa nuka ya Jordani a ka ba sina kupuzo kwa bana ba Isilaele. Likezo za Jehova za ku pulusa batu ba hae ba miteñi ye kwa lila za bona ni zona li ka ba sina kupuzo ya kuli u inzi ni bona.
KU HAPA KU SA ZWELAPILI
Munzi wa Jeriko “n’o kwalilwe likwalo, ni ku pakiwa . . . ku si na ya zwela kwande kamba ya kena.” (Joshua 6:1) Munzi wo ne u ka lwaniswa cwañi? Jehova u bulelela Joshua mwa ku ezeza. Hañihañi makwakwa a wela fafasi mi munzi wa yundiswa. Kwand’a Rahaba ni ba ndu ya hae ki bona ba ba punyuhile.
Hamulaho wa fo, ku lwaniswa munzi wa mulena wa Ai. Matwela ba ba lumilwe ku twela munzi wo ba biha kuli batu ba ba yahile mwa munzi wo ki ba banyinyani, mi ha ku tokwahali kuli ku ye banna ba bañata ku yo timeza munzi. Kono banna ba bat’o eza 3,000 ba ne ba lumilwe ku yo lwanisa munzi ba saba fapil’a banna ba mwa Ai. Ki kabakalañi? Jehova u fulalezi Isilaele. Akani wa mwa lusika lwa Juda u ezize sibi ha ku taekwa Jeriko. Hamulaho wa ku tatulula taba yeo, Joshua hape u yo lwanisa Ai. Bakeñisa kuli mulena wa Ai n’a kile a tula Maisilaele, u lakaza hahulu ku ba lwanisa. Kono Joshua u itusisa mulwanelo o mu konisa ku tula banna ba mwa Ai ba ba isepile hahulu, mi Joshua u hapa munzi wo.
Gibioni ‘ki munzi o mutuna—o fita Ai kwa butuna, mi banna ba mwateñi kaufela ki lindwalume.’ (Joshua 10:2) Kono ha se ba utwile Isilaele mwa ezelize Jeriko ni Ai, banna ba Gibioni ba puma Joshua kuli a eze tumelelano ya kozo ni bona. Muhato wo u sabisa linaha za sibaka seo. Malena b’a keta-lizoho ba linaha zeo ba eza tumelelano mi ba lwanisa Gibioni. Isilaele u lamulela Magibioni ni ku tanyela balwanisi bao. Mwatas’a ketelelo ya Joshua, Isilaele hape n’a tuzi limpi ze ñwi ze kopanyeleza minzi ya kwa mboela ni kwa wiko, hamohocwalo ni limpi za malena ba ba swalisani ba kwa mutulo. Malena kaufela ba ba tuzwi kwa wiko wa Jordani ki ba 31.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
10:13—Kezahalo ye cwalo i kona ku konahala ka mukwa ufi? “Kikuli [Muñ’a] Bupilo,” Mubupi wa mahalimu ni lifasi “a ka palelwa se siñwi?” (Genese 18:14) Haiba Jehova a lata, wa kona ku zamaisa mupotolohelo wa lifasi kuli mutu ya fa lifasi ha ka talima lizazi ni kweli a li bone inge ha li shenyi. Kamba wa kona ku sa nyamatala mupotolohelo wa lifasi ni kweli kono ni ku sikulula liseli le li zwa kwa lizazi ni kweli kuli li zwelepili ku benya ona cwalo mwa lifasi. Ku be cwañi kamba cwañi, “ha ku si ka ba ni lizazi le li cwalo” mwa bupilo bwa batu kaufela.—Joshua 10:14.
10:13—Buka ya Ya-Lukile ki nto mañi? Buka yeo hape i bulezwi kwa 2 Samuele 1:18 ka ku ama kwa toko ye bizwa “buta”—ili pina ya ku lila Mulena Saule wa Isilaele ni mwan’a hae Jonatani. Buka yeo mwendi ne i tezi lipina ni litoko ze fitana-fitana za likezahalo ze nde mwa bupilo bwa Maisilaele mi mwendi ne i tumile hahulu mwahal’a Maheberu bao.
Ze Lu Ituta:
6:26; 9:22, 23. Sikuto sa Joshua fahalimw’a Jeriko muta i sinyiwa ne si fitile fa ku talelezwa hamulaho wa lilimo ze bat’o eza 500. (1 Malena 16:34) Sikuto sa Nuwe ku muikulyae Kanana si fita fa ku talelezwa Magibioni ha ba ba batanga. (Genese 9:25, 26) Linzwi la Jehova kamita la talelezwanga.
7:20-25. Ba bañwi ba kana ba nga busholi bwa Akani kuli ki foso ye nyinyani fela, mwendi ka ku nahana kuli kezo yeo ne i si ka kenya ba bañwi mwa butata. Ba kana ba nga busholi bwa ku uzwa lika ze nyinyani ni bufosi bo bunyinyani bwa ku loba mulao wa Bibele ka nzila ye swana. Kono luna lu swanela ku tiya sina Joshua ka ku hanyeza ku eza lika ze u hanisa mulao kamba ze si ka luka.
9:15, 26, 27. Lu lukela ku nga ka butuna litumelelano ze lu eza ni ku buluka lisepiso za luna.
JOSHUA U PETA MUSEBEZI O MUTUNA WA MAFELELEZO
Joshua s’a supezi—u tuha a kwanisa lilimo ze 90—mi cwale u kalisa ku abela naha. Ki musebezi kwa butuna! Masika a Rubeni ni Gadi hamohocwalo ni ba bañwi ba lusika lwa Manase ba se ba filwe kale sanda sa bona kwa upa wa Jordani. Masika a siyezi cwale a fiwa sanda kwa wiko ka ku itusisa loto.
Tabernakele i tomiwa mwa Shilo mwa naha ya Efraimi. Kalebu u fiwa munzi wa Hebroni, mi Joshua u fiwa Timinati-Sera. Malivi ba fiwa minzi ye 48, ku kopanyeleza ni minzi ya masabelo ye 6. Ha ba nze ba kutela kwa sanda sa bona se si kwa upa wa Jordani, lindwalume za Rubeni, Gadi, ni ba bañwi ba lusika lwa Manase ba yaha aletare ye “tuna, ye ka bonahala.” (Joshua 22:10) Masika a kwa wiko wa Jordani a nga nto ye kuli ki bukwenuheli, mi kwa bata ku zuha ndwa ya mikowa, kono ba pima ku sulula mali bakeñisa ku ambolisana hande.
Joshua ha sa pilile ka nakonyana mwa Timinati-Sera, u kopanya ba bahulu, manduna, baatuli ni bazamaisi ba sicaba sa Isilaele ni ku ba eleza kuli ba tiye ni ku zwelapili ku sepahala ku Jehova. Hasamulaho, Joshua u kopanya masika kaufela a Isilaele mwa Sikemi. Teñi k’o u ba hupulisa likezo za Jehova ku kala ka linako za Abrahama, mi hape u ba eleza kuli ba ‘sabe Muñ’a Bupilo, ba mu sebeleze ka ku sepahala ni ka niti.’ Batu ba susumezwa ku alaba kuli: “[Muñ’a] Bupilo Mulimu wa luna ki Yena ye lu ka sebeleza, mi lu ka utwa linzwi la hae.” (Joshua 24:14, 15, 24) Hamulaho wa fo, Joshua wa timela inz’a na ni lilimo ze 110.
Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:
13:1—Kana seo ha si lwanisani ni ze ñozwi kwa Joshua 11:23? Batili, kakuli ku hapa Naha ya Sepiso ne ku ama lika ze peli: sicaba kaufela ne si na ni ku tula malena ba 31 ba naha ya Kanana, ili ku tokwisa Makanana m’ata, kono kuli ba yole naha luli masika ni batu ka buñwi ne ba na ni ku yo leleka Makanana ba ne ba sa siyezi mwa naha. (Joshua 17:14-18; 18:3) Nihaike bana ba Isilaele ne ba si ka tanyela Makanana kaufela mwahal’a bona, ba ne ba punyuhile ne ba sa koni ku tisa kozi ku Isilaele. (Joshua 16:10; 17:12) Joshua 21:44 i li: “[Muñ’a] Bupilo a ba katulusa kakai ni kakai.”
24:2—Kana Tera, ndat’ahe Abrahama, n’a li mulapeli wa milimu ya maswaniso? Tera kwa makalelo n’a si mulapeli wa Jehova Mulimu. Mwendi na lapela mulimu wa kweli o bizwa Sin—ona mulimu o tumile mwa naha ya Ure. Ka ku ya ka sizo sa Majuda, Tera mwendi mane n’a li mubeti wa milimu ya maswaniso. Nihakulicwalo, Abrahama ha zwa mwa Ure ka taelo ya Mulimu, Tera u yelela ni yena kwa Karani.—Genese 11:31.
Ze Lu Ituta:
14:10-13. Nihaike n’a na ni lilimo ze 85, Kalebu u ikupela musebezi o buima wa ku leleka batu ba mwa naha ya Hebroni. Mwa sibaka seo ne ku yahile bana ba Anaki ba lingangalume. Ka tuso ya Jehova, ndwalume ya yeziseli yo wa ba koma, mi Hebroni i ba munzi wa masabelo. (Joshua 15:13-19; 21:11-13) Mutala wa Kalebu u lu susueza ku sa saba misebezi ya Sikreste ye t’ata.
22:9-12, 21-33. Lu lukela ku tokomela ku sa nga ka mafosisa milelo ya ba bañwi.
‘Ha Ku Na Nto ni I Liñwi Ye Tokwahezi’
Ha s’a supezi, Joshua u bulelela banna-bahulu mwa Isilaele kuli: “Kwa linto ze nde kaufela z’a mi sepisize [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa mina, ha ku na niheba i li ñwi ye tokwahezi; kamukana li bonahalile ku mina.” (Joshua 23:14) Mi litaba za kale ze mwa buka ya Joshua li paka hande taba yeo.
Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Manzwi kaufela h’a ñozwi kale, a ñozwi ku lu luta, kuli ka ku tiiswa ni ku kutazwa ki Mañolo, lu ine lu na ni sepo.” (Maroma 15:4) Lwa kona ku kolwa kuli sepo ya luna mwa lisepiso za Mulimu haki ya mbango. Ha ku na sepiso ni ye kana ye ka tokwahala; li ka bonahala kamukana zona.
[Mapa ye fa likepe 10]
(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)
Naha ye ne tuzwi mwatas’a ketelelo ya Joshua
BASHANI
GILIADI
ARABA
NEGEBI
Nuka ya Jordani
Liwate la Lizwai
Musindi wa Jaboki
Musindi wa Arinoni
Hazori
Madoni
Lasharoni
Shimironi
Jokoneami
Doro
Megido
Kedeshi
Taanaki
Heferi
Tiriza
Afeki
Tapua
Betele
Ai
Giligali
Jeriko
Gezeri
Jerusalema
Makeda
Jarumuti
Adulami
Libina
Lakishi
Egeloni
Hebroni
Debiri
Aradi
[Siswaniso se si fa likepe 9]
Kana mwa ziba libaka Rahaba wa lihule ha n’a beilwe ya lukile?
[Siswaniso se si fa likepe 10]
Joshua n’a elelize Isilaele ku ‘saba Muñ’a Bupilo ni ku mu sebeleza’
[Siswaniso se si fa likepe 12]
Busholi bwa Akani ne si foso ye nyinyani fela—ze ne zwile mwateñi ne li ze tuna
[Siswaniso se si fa likepe 12]
‘Ka tumelo, makwakwa a Jeriko a wa.’—Maheberu 11:30