Bupilo Bwa Tula Kamba Bu Cipile?

“Bakeñisa kuli mutu u bupilwe ka siswaniso sa Mulimu, ku bulaya mutu ki ku bulaya nto ye tula ili ye kenile hahulu ka ku fitisisa mwa lifasi.”

—Buka ye twi The Plain Man’s Guide to Ethics, ya William Barclay.

‘NTO ye tula hahulu ka ku fitisisa mwa lifasi.’ Kana mwa lumela kuli bupilo bu cwalo? Miezezo ya batu ya iponahaza kuli ba bañata ha ba lumelelani ni muñoli y’o. Bolule-lule ba bulailwe ha situhu ki batu ba mifilifili ba ne ba ipatela fela za bona ba si na taba ni bupilo bwa ba bañwi.—Muekelesia 8:9.

Ku Sa Ngiwa ka Butokwa

Mutala o mutuna ki wa Ndwa ya Lifasi ya Pili. A.J.P. Taylor, caziba wa litaba za kwaikale, n’a bulezi kuli ka nako ni nako mwahal’a ndwa yeo, “batu ne ba bulailwe fela inge ba ba si na tuso.” Ka ku ipatela libubo ni m’ata, bazamaisi ba limpi ne ba itusisize masole ka nzila ye ne bonisa kuli masole bao ne ba si na tuso ni ye kana ku bona. Mwa ndwa ya Verdun mwa France, ba ba fitelela 500,000 ne ba bulailwe. Taylor n’a ñozi kuli: “Ne ku si na mupuzo [o mutuna hahulu] wa ku wina kamba ku luza, batu ne ba bulailwe ka libaka fela la ku bata libubo.”—The First World War.

Ni kacenu le batu ba bañata ha ba kuteki bupilo bwa ba bañwi. Caziba Kevin Bales u talusa kuli mwa miteñi ya cwanoñu fa, “bakeñisa ku ata kwa batu, babotana ba bañata ba sweli ku bata-bata misebezi.” Mwa bupilo bwa bona kaufela ba lwana ka t’ata ku fumana mwa ku ipiliseza mwa lifasi le li tezi buputeleli ili m’o “bupilo bwa batu bu cipile.” Bales u bulela kuli banyandisi ba bona ba ba  nga fela sina batanga—sina “batu ba ku fumanela fela fateñi mali ba ba si na tuso ni ye kana.”—Disposable People.

“Ku Landamanisa Moya”

Ku na ni mabaka a mañwi hape batu ba bañata ha ba ikutwa kuli ha ba na tuso mi ba ziyelehile hahulu. Ba ikutwa kuli ni ko ba pila ni ko ba shwa, ha ku na ya ba isa pilu. Kwand’a butata bo bu cwale ka lindwa ni ketululo, ku na ni buhateleli, linanga, lukupwe, matuku, ku shwelwa, ni butata bo buñwi bo buñata bo bu nyandisa hahulu batu kaufela kacenu, mi butata b’o bu ba hononisa haiba ku na ni tuso ya ku pila.—Muekelesia 1:8, 14.

Ki niti kuli haki mañi ni mañi ya pila bupilo bwa bubotana kamba bwa ku kalelwa hahulu. Kono nihaiba bona ba ba si ka hatelelwa hahulu ba lumelelana ni Mulena Salumoni wa Isilaele ya kwaikale, ya n’a ipuzize kuli: “S’a kutelwa mutu ki sika mañi fa mabote a hae kaufela, ni fa ku tukufalelwa kwa pilu ya hae, ku z’a ikataleza mwatas’a lizazi?” Ha ba nahanisisa, ba bañata ba lemuhanga kuli buñata bwa lika ze ba ezize ki “za mbango fela, mi ki ku landamanisa moya.”—Muekelesia 2:22, 26.

Ha ba iheta, ba bañata ba ipuzanga kuli, “Kana kipeto ku felile?” Kiniti, ki ba bakai ba ba shwanga inze ba tabile, sina mwa n’a shwezi munna-muhulu Abrahama? (Genese 25:8) Ba bañata ba swalelelanga ku ikutwa ku sa ba ni tuso. Kono bupilo ha bu swaneli ku ba cwalo. Mulimu u nga bupilo bwa mutu kaufela kuli ki bwa butokwa mi u bata kuli mañi ni mañi wa ku luna a pile bupilo bo bunde luli bwa tabo. Nto yeo i ka ezahala cwañi? Ha mu bone se i bulela taba ye tatama ka za seo.