Bunde Bwa Ku Tahisa Kozo

ED N’A tandela, mi Bill n’a mu toile. Lilimo ze 20 kwamulaho, Ed n’a ezize katulo ye n’e tahisize kuli Bill a zwisiwe fa musebezi, mi seo sa tahisa kuli batu ba babeli bao ba ne ba li balikani ba batuna ba toyane. Cwale Ed n’a lika ku fitisa buinyazo ilikuli h’a shwa, a ikele ka kozo. Kono Bill a hana ku mu teeleza.

Lilimo ze bat’o eza 30 hasamulaho, Bill ha n’a tuha a shwa, a talusa libaka ha n’a si ka lata ku swalela. “Ed n’a sa lukeli ku eza za n’a ezize ku mulikan’a hae yo mutuna. Ne ni sa lati kuli lu utwane hape hamulaho wa lilimo ze 20. . . . Mwendi ne ni fosize, kono ko na mo ne ni ikutwela ona cwalo.” *

Lifapano mwahal’a batu hañata ha li tahisangi butata bo bu kuma f’o, kono hañata za halifisanga batu kamba ku ba utwisa butuku. Mu nge mutala wa mutu yo muñwi ya ikutwa mwa n’a ikutwezi Ed. Ka ku lemuha kuli katulo ya hae i tahisize butata, mutu y’o a kana a pila inz’a sisitwa ki lizwalo ni ku ikutwa kuli u latehezwi luli ki mulikani. Kono hape wa filikana h’a hupula kuli mulikan’a hae u zwisize pilu kwa bulikani bwa bona, inge kuli bulikani bwa bona ki nto ye si na tuso.

Kono mutu ya ikutwa mwa n’a ikutwezi Bill yena u ipona kuli h’a na mulatu mi a kana a halifa luli ni ku nyemela yo muñwi. Ku yena, mutu y’o ya n’a li mulikan’a hae n’a ziba za n’a eza mi mwendi u ezize ka bomu. Hañata ha ku na ni fapano mwahal’a batu ba babeli, yo muñwi  ni yo muñwi u kolwa kuli haki yena sifosi mi u nyaza yo muñwi. Kacwalo ku swana inge kuli batu ba babeli ba ne ba li balikani se ba itwanisa.

Ba lwana ka lilwaniso ze si na mulumo—yo muñwi h’a fita, yo muñwi u talima ku sili, mi ha ba li mwa sikwata, ha ba bulelisani. Ba keculanelanga fela kwahule, kamba ha ba kopana meto ka meto, b’a timbulana fela. Ha ba bulelisana, ba bulela ka bukuswani fela kamba ba lwahakana ka matapa a’ buhali sina litipa.

Kono niha ba bonahala kuli ba lwanisana cwalo, mwendi ku na ni lika ze ba lumelelana ku zona. Ba kana ba lumela kuli ku na ni butata bo butuna mwahal’a bona ni kuli ku felisa silikani ni mulikani yo mutuna ku maswe. Mwendi yo muñwi ni yo muñwi wa utwa butuku bwa se si ezahala, mi kaufel’a bona ba ziba kuli ku na ni se si lukela ku eziwa kuli ba felise nto yeo. Kono ki mañi ya k’a nga muhato wa pili wa ku onga-onga bulikani bo bu sinyehile ni ku tahisa kozo? Ha ku na ya tabela ku eza cwalo.

Lilimo ze likiti ze peli kwamulaho, baapositola ba Jesu Kreste fokuñwi ne ba ezanga likañi le li buhali. (Mareka 10:35-41; Luka 9:46; 22:24) Hamulaho wa ku kanana hahulu muta o muñwi, Jesu a ba buza a li: “Ki lifi ze ne mu bulela mwa nzila?” Ka ku swaba, ha ku na ku bona ya n’a alabile. (Mareka 9:33, 34) Lituto za Jesu ne li ba tusize ku utwana hape. Kelezo ya hae, ni ya balutiwa ba hae ba bañwi, i sa zwelapili ku tusa batu ku felisa lifapano ni ku ba balikani hape. Ha lu boneñi mo ku ezahalela cwalo.

Mu Like ka T’ata ku Tahisa Kozo

“Ha ni lati ku bulela ni yena yale. Ha ni lati nihaiba ku mu bona.” Haiba se mu bulezi manzwi a cwalo ka za mutu yo muñwi, mu tokwa ku eza se siñwi, sina mo a boniseza mañolo a mwa Bibele a latelela.

Jesu n’a lutile kuli: “Cwalehe, ha u tahisa mpo ya hao fa aletare, mi kwateñi u hupula kuli mwanahenu u na ni taba ni wena; siya mpo ya hao fo, fapil’a aletare; u y’o kutisana pilu ni mwanahenu pili, kihona u ka t’o tahisa mpo ya hao.” (Mateu 5:23, 24) Hape n’a ize: “Mwanahenu h’a ku foselize, u ye u mu laye, u inzi ni yena a nosi.” (Mateu 18:15) Ibe kuli mu foselize mutu kamba mutu yo muñwi u mi foselize, manzwi a Jesu a koñomeka butokwa bwa kuli mina mu buhisane taba yeo ka bubebe ni mutu y’o. Mu swanela ku eza cwalo “ka moya o musa.” (Magalata 6:1) Mulelo wa puhisano yeo ki wa kuli mu tahise kozo, isi kuli mu bukeleze libubo la mina kamba ku hapeleza ye mu palelwani ni yena ku inyaza. Kana kelezo yeo ya mwa Bibele ya sebeza?

Ernest ki muzamaisi wa mwa ofisi mo ku sebeza batu ba bañata. * Ka lilimo-limo, musebezi wa hae n’o mu tokwa kuli a tatulule litaba ze tuna ni batu ba ba shutana-shutana ni ku zwelapili ku sebelisana hande ni bona. U iponezi kuli lifapano li kona ku taha ka bunolo. U li: “Fokuñwi ne ni fapananga ni ba bañwi. Kono seo ha si ezahala, na inisananga fafasi ni mutu ye ni fapani ni yena ni ku buhisana butata. Mu ba yele bona luli. Mu yo ambola ni bona, ka mulelo wa ku tahisa kozo. Ku eza cwalo ku sebelize kamita.”

Alicia u na ni balikani ba ba zwa kwa linaha ze shutana-shutana, mi u li: “Fokuñwi ha se ni bulezi nto ye ñwi, ni to lemuhanga kuli mwendi ni foselize mutu yo. Ni yo inyazanga ku yena mutu y’o. Mwendi mane ni inyazanga hahulu ku fita mo ku tokwahalela kakuli mutu niha si ka ikutwa ku fosezwa, ni ikutwanga hande ha se ni  inyazize. Kihona ni ka ikutwa kuli ha lu si ka fapana.”

Ku Tula Lika Ze Tibela Kozo

Kono hañata ku na ni lika ze tibelanga ku tahisa kozo mwa lifapano. Kana se mu kile mwa li: “Ze ni ka bela na wa pili ku tahisa kozo kiñi? Ki yena ya ni kalile.” Kamba kana se mu kile mwa ya ku mutu yo muñwi kuli mu yo tatulula butata, kono mutu y’o a yo mi taluseza kuli: “Ha ku na se ni kona ku bulela ku mina”? Batu ba bañwi ba alabanga cwalo kabakala butuku bo ba utwile kwa pilu. Liproverbia 18:19 i li: “Mwan’ahabo mutu h’a utwile butuku, pilu ya hae i tata ku fita munzi o tiile; lifapano ze cwalo li swana inge lipakiso za sikwalo sa ndu ya bulena.” Kacwalo mu beye mwa munahano maikuto a mutu y’o. Haiba a sa mi amuheli, mu libelele nakonyana mi mu like hape. Mwendi “munzi o tiile” u ka kwaluha mi “lipakiso” li ka zwisiwa kwa sikwalo kuli mu kone ku kutisana.

Nto ye ñwi ye kana ya tibela ku kutisa kozo i kana ya ama sabo ya mutu ya kuli ha sa na ku kutekiwa. Kwa batu ba bañwi, ku inyaza kamba mane ku ambola ni mutu ye ba fapani ni yena ki nto ye swabisa. Ku iyakatwa ku kutekiwa ki nto ye swanela, kono kana ku hana ku tahisa kozo ku tahiseza mutu ku kutekiwa kamba ku shwauliwa? Esi mwendi se si tisa cwalo ki muikuhumuso?

Jakobo muñoli wa Bibele u bonisa kuli moya wa bulwani u zamaelela ni muikuhumuso. Ha s’a bulezi za “lindwa” ni “lifapano” z’e li teñi mwahal’a Bakreste, u zwelapili ku bulela kuli: “Mulimu u hanela ba ba ikuhumusa, kono u shemuba ba ba ikokobeza.” (Jakobo 4:1-3, 6) Muikuhumuso u kona ku tibela cwañi kozo?

Muikuhumuso u pumanga batu, ka ku ba nahanisa kuli ba inzi hande ku fita ba bañwi. Baikuhumusi ba nahana kuli ba na ni tukelo ya ku atula kuli ba bañwi ki ba bande kamba ba maswe. Ka nzila ifi? Ha ku ba ni lifapano, hañata ba nganga ye ba fapani ni yena kuli h’a koni ku hakululwa, kuli h’a koni ku cinca. Muikuhumuso u tahisezanga ba bañwi ku nahana kuli be ba fapani ni bona ha ba tokwi ku isiwa pilu mi ni kuli ha ba lukeli ku fitisa buinyazo ku bona. Kacwalo, ba ba na ni muikuhumuso hañata ba tuhelelanga lifapano ku zwelapili ku fita ku li felisa ka mo ku swanehela.

Sina nto ye tibela limota ku fita mwa mukwakwa, muikuhumuso hañata u tibelanga kozo. Kacwalo, haiba mu bona kuli ha mu lati ku kutisa kozo ni mutu yo muñwi, mwendi mu katazwa ki muikuhumuso. Mu kona ku felisa cwañi muikuhumuso? Ka ku hulisa buikokobezo, ona mukwa o lwanisana ni muikuhumuso.

Mu Ezeze Musili

Bibele i babaza hahulu buikokobezo. “Mupuzo wa ku ikokobeza ni ku saba Mulimu, ki bufumu, ni ku kutekiwa, ni bupilo.” (Liproverbia 22:4) Kwa Samu 138:6, lu bala za mubonelo wa Mulimu wa baikokobezi ni baikuhumusi, kuli: “[Muñ’a] Bupilo ki Ya pahami; nihakulicwalo u bona ba ba ishuwa. Kono u ziba baikuhumusi ba sa li kwahule.”

Batu ba bañata ba nga kuli ku ikokobeza ni ku swabiswa kwa swana. Ku bonahala kuli w’o ki ona mubonelo wa babusi ba lifasi. Batu ba mwa linaha kamukana niha ba ezanga ze ba bata babusi ba bupolitiki, babusi bao ha ba latangi ku itumelela mafosisa a bona. Ku utwa mubusi h’a li, “Mu ni swalele” ki taba ye tuna ye lukelwa ku ñolwa mwa mutende. Mutu yo muñwi ya n’a banga mwa muuso cwanoñu fa ha n’a inyazize kakuli n’a si ka eza hande lika ha ne ku bile ni kozi ye tuna, manzwi a hae n’a bile litoho ze tuna za makande a mwa mitende.

Mu bone ka m’o dikishinari ye ñwi i taluseza linzwi la buikokobezo. I li: “Kalemeno ka ku ikokobeza kamba ku sa ipahamisa . . . mukwa o lwanisana ni muikuhumuso.” Kacwalo buikokobezo bu talusa mw’a iponela mutu, isi mo ba mu ngela ba bañwi. Ku itumelela mafosisa ka buikokobezo ni ku kupa swalelo h’a buniti ha ku tompololi mutu; kono ku ekeza kwa bunde bwa libubo la hae. Bibele i li: “A si ka sinyehelwa kale, mutu wa ikuhumusa mwa pilu ya  hae, kanti ku ikokobeza ku isa kwa ku kutekiwa.”—Liproverbia 18:12.

Mutu yo muñwi n’a bulezi ka za babusi ba ba sa latangi ku inyaza ha ba ezize mafosisa, u li: “Ka bumai ku bonahala kuli ba nahana kuli ku itumelela mafosisa ku bonisa bufokoli. Batu ba ba fokola, ni ba ba si na hande buiketo ki ka siwela ba bulelanga kuli, ‘Mu ni swalele.’ Batu ba lipilu ze nde, ba ba bundume ki bona ba ba kona ku bulela kuli, ‘Ne ni fosize.’” Ku cwalo nihaiba ku ba ba si yo ku za bupolitiki. Haiba mu lika ka t’ata ku felisa muikuhumuso ni ku u yolisa ka buikokobezo, mu ka kona ku tahisa kozo ha mu fapani ni mutu. Mu bone mo lu lemuhezi lubasi lo luñwi buniti bwa taba yeo.

Ku sa utwana hande ne ku tahisize fapano mwahal’a Julie ni kaizel’a hae William. William a nyemela maswe Julie ni munn’a hae Joseph, mi a tuhela ku bonana ni bona. Mane a ba kutiseza lika kaufela ze ne ba mu file bo Julie ni Joseph mwa lilimo za kwamulaho. Likweli ha ne li nze li fita, ku nyema kwa nga sibaka sa swalisano ye n’e li mwahal’a mutu ni munyan’a hae bao.

Kono Joseph a lela ku latelela ze i bulela Mateu 5:23, 24. A lika ku atumela mulamwae ka musa ni ku mu ñolelanga mañolo a buinyazo. Joseph a susueza musal’a hae ku swalela kaizel’a hae. Nako ha ne i nze i fita, William a bona kuli bo Julie ni Joseph ne ba bata luli ku kutisa kozo, mi a kutisa pilu. William ni musal’a hae ba kopana ni bo Julie ni Joseph; kaufel’a bona ba inyaza, ba kumbatana, mi ba ba balikani hape.

Haiba mu lakaza ku felisa fapano ni mutu yo muñwi, mu latelele lituto za mwa Bibele ka pilu-telele, mi mu like ka t’ata ku kutisa kozo ni mutu y’o. Jehova u ka mi tusa. Mulimu za n’a bulelezi Isilaele wa kwakale li ka sebeza ni ku mina. N’a ize: “Mawe, kabe n’o utwile milao ya ka! n’o kabe u pilile mwa kozo ye swana inge nuka.”—Isaya 48:18.

[Litaluso za kwatasi]

[Maswaniso a fa likepe 7]

Ku inyaza hañata ku kutisanga kozo