Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Samuele Ya Pili

KI SILIMO sa 1117 B.C.E. Se ku fitile lilimo ze bat’o likana 300 ku zwa fa felelize Joshua ku tula Naha ya Sepiso. Banna-bahulu ba Isilaele ba taha ku mupolofita wa Jehova ka kupo ye komokisa. Mupolofita wa lapela ka za teñi, mi Jehova wa lumela kupo ya bona. Ao ki ona mafelelezo a linako za Baatuli mi mwa Isilaele ku kalisa ku busa malena. Buka ya mwa Bibele ya Samuele Ya Pili i kandeka lika ze ne ezahezi ka nako yeo ya licinceho mwa sicaba sa Isilaele.

Buka ya Samuele Ya Pili ne i ñozwi ki Samuele, Natani, ni Gadi mi i kandeka litaba ze ne ezahezi mwahal’a lilimo ze 102—ku zwa 1180 ku ya 1078 B.C.E. (1 Makolonika 29:29) I kandeka za babusi ba bane ba Isilaele. Ba babeli ne li baatuli, ba babeli ne li malena; ba babeli ne ba ipeile ku Jehova, ba babeli ba bañwi ne ba si ka ipeya ku Jehova. Hape lu ituta ka za basali ba babeli ba lipilu ze nde ni ka za ndwalume ya musa. Mitala yeo i lu luta lituto za butokwa ka za mikwa ni likezo ze lu swanela ku likanyisa ni ze lu swanela ku ambuka. Kacwalo litaba za mwa buka ya Samuele Ya Pili li na ni m’ata a ku sikulula mihupulo ni likezo za luna.—Maheberu 4:12.

SAMUELE U YOLA ELI FA BUATULI

(1 Samuele 1:1–7:17)

Ki nako ya Mukiti wa Kutulo, mi Anna, musali ya pila mwa Rama, u tabile hahulu. * Jehova u alabile litapelo za hae, mi u pepile mwana wa mushimani. Kuli a taleleze buitamo bwa hae, Anna u fana mwan’a hae Samuele kuli a yo sebeleza kwa “Ndu ya [Muñ’a] Bupilo.” Teñi k’o, mushimani y’o u kala ku “sebeleza [Muñ’a] Bupilo fapil’a muprisita Eli.” (1 Samuele 1:24; 2:11) Samuele anz’a sa li mwanana, Jehova u ambola ni yena, ku mu taluseza kuli u ka fa ba ndu ya Eli koto. Samuele ha nz’a hula, batu kaufela ba Isilaele ba fita fa ku lemuha kuli ki mupolofita wa Jehova.

Ha se ku fitile nako, Mafilisita ba taha ku to lwanisa Isilaele. Ba hapa Aleka ni ku bulaya bana ba Eli ba babeli. A man’o zibiswa taba yeo, munna-muhulu Eli wa timela, ha s’a “atuzi Maisilaele myaha ye mashumi a mane.” (1 Samuele 4:18) Mafilisita ba kenelwa ki bumai bakeñisa ku buluka Aleka, kacwalo ba i kutisa kwa Maisilaele. Samuele cwale u ba muatuli mwa Isilaele, mi ku ba ni kozo mwa naha.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

2:10—Anna n’a lapeleziñi kuli Jehova a “fe mulen’a hae mata” hailif’o ne ku si na mulena mwa Isilaele? Ne ku polofitilwe kale mwa Mulao wa Mushe kuli Maisilaele ne ba ka ba ni mulena. (Deuteronoma 17:14-18) Fa bulobalo bwa hae pili a si ka shwa kale, Jakobo n’a polofitile kuli: “Mulamu wa bulena [sona sisupo sa m’ata a bulena] ha u na ku zwa ku Juda.” (Genese 49:10) Mi Jehova n’a bulezi ka za Sara—kukululu wa Maisilaele—kuli: “Ku yena ku ka zwa malena ba macaba.” (Genese 17:16) Kacwalo, Anna n’a lapelela mulena wa kwapili.

3:3—Kana Samuele n’a lobezi luli mwa Sibaka Se Si Kenile Hahulu? Batili. Samuele ne li Mulivi wa lusika lwa Makohati lo ne lu si lusika lwa baprisita. (1 Makolonika 6:33-38) Kacwalo, n’a si ka lumelezwa ku “kena ku y’o bona linto ze kenile.” (Numere 4:17-20) Kalulo fela ya sibaka se si kenile mwa n’a kona ku kena Samuele ki lapa la tabernakele. Ki mona mwa lukela kuli mwendi n’a lobezi. Ku bonahala kuli Eli ni yena n’a lobezi ko kuñwi cwalo mwa lapa leo. Pulelo ya kuli “mo n’e inzi Aleka ya Mulimu”  ku bonahala kuli i ama kwa sibaka sa tabernakele.

7:7-9, 17—Samuele n’a ezelizeñi matabelo a ku cisa mwa Mizipa ni ku yaha aletare mwa Rama, hailif’o matabelo ne a swanela ku ezezwanga fela mwa sibaka sa ketile Jehova? (Deuteronoma 12:4-7, 13, 14; Joshua 22:19) Aleka ye kenile ha se i zwisizwe mwa tabernakele kwa Shilo, Jehova n’a sa tuhezi ku iponahalisa mwa Shilo. Kacwalo, ka ku ba mupolofita wa Mulimu, Samuele a ezeza matabelo a ku cisa mwa Mizipa ni ku yaha aletare mwa Rama. Mi ku bonahala kuli Jehova n’a lumelelize mihato yeo.

Ze Lu Ituta:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Moya wa Anna wa ku lapelanga, wa ku ikokobeza, wa ku itebuha sishemo sa Jehova ni lilato la hae la bushemi ki moya o munde o ba swanela ku likanyisa basali kaufela ba ba saba Mulimu.

1:8. Elikana n’a tomile mutala o munde hahulu wa ku tiisa ba bañwi lipilu ka manzwi! (Jobo 16:5) Pili n’a buzize Anna ya n’a zwafile, ka ku sa mu nyaza-nyaza, a li: ‘Kiñi ha u filikani pilu?’ Nto yeo ne i susuelize Anna ku bulela maikuto a hae. Kihona cwale Elikana a mu kolwisa kuli n’a mu lata luli, a li: “Mo ni inezi ku wena, ha ni li, ni fita kwa tuso bana ba bashimani ba ba lishumi?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Ka ku kumalela musebezi wa luna wa lu file Mulimu, ku mamela tuto ya luna ya kwa moya, ni ka ku ba ni maoyo ni likute, lu ka fita fa ku “tabelwa” ki Mulimu ni batu.

4:3, 4, 10. Nihaiba nto ye kenile hahulu ye cwale ka aleka ya bulikani ne i si ka ba nkau ya silelezo. Haike lu ‘itibelele kwa milimu ya buhata,’ yona milimu ya maswaniso.—1 Joani 5:21.

MULENA WA PILI WA ISILAELE—TOHONOLO KAMBA BUMAI?

(1 Samuel 8:1–15:35)

Samuele wa sepahala ku Jehova mwa bupilo bwa hae kaufela, kono bana ba hae ha ba zamayi mwa linzila za Mulimu. Banna-bahulu ba Isilaele ha ba kupa kuli ku be mulena mwa Isilaele, Jehova wa ba lumelela. Samuele u latelela taelo ya Jehova mi u toza Saule, Mubenjamine ya buheha, kuli a be mulena. Saule u tiisa bulena bwa hae ka ku fenya Maamoni.

Jonatani mwan’a Saule ya bundume u wisa sisa sa masole ba Mafilisita. Mpi ye tuna ya Mafilisita ya taha ku to taseza Isilaele. Saule wa lyangana mi u tula mulao ka ku eza matabelo a ku cisa yena muñi. Jonatani ya bundume u sindeketwa fela ki mulwali wa lilwaniso za hae mi u yo taseza sisa se siñwi sa Mafilisita se si kwatuko. Niteñi buitamo bwa n’a ezize Saule ka lubilo bu palelwisa Isilaele ku tula ka ku tala. Saule u ya ku yo “lwanisa lila za hae ze mu beile mwahali.” (1 Samuele 14:47) Kono ha sa fenyize Maamaleke, u tula taelo ya Jehova ka ku sa yundisa ‘ze fungulezwi kale.’ (Livitike 27:28, 29) Kabakaleo, Jehova u hana Saule fa bulena.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

9:9—Ki ifi taluso ya pulelo ye li “kacenu, ye ba li ki mupolofita, n’a bizwa muboni kwakale”? Pulelo yeo i kona ku talusa kuli bapolofita ha ne ba nze ba ata mwa miteñi ya Samuele ni mwa lipuso za malena mwa Isilaele, linzwi la “muboni” ne li fitile fa ku yoliwa ki linzwi la “mupolofita.” Samuele ki yena ya ngiwa ku ba mupolofita wa pili mwa mundandwe wa bapolofita.—Likezo 3:24.

14:24-32, 44, 45—Kana Jonatani n’a latehezwi ki shemubo ya Mulimu kabakala ku ca linosi za n’a konkile Saule kuli li si ke za ciwa? Ha ku bonahali kuli kezo yeo ne i tahisize kuli Mulimu a tuhele ku shemuba Jonatani. Pili, Jonatani n’a si ka ziba kuli ndat’ahe n’a konkile cwalo. Mi hape ku konka k’o ko ne ku ezizwe kabakala tukufalelo ye fitelezi kamba kabakala ku sa nga hande m’ata a bulena, ne ku kenyize sicaba mwa butata. Mukonkelo o cwalo ne u ka amuhelwa cwañi ki Mulimu? Nihaike Jonatani n’a amuhezi mupuzo wa ku tula mwila wo, n’a si ka bulaiwa.

15:6—Ki kabakalañi Saule ha n’a shemubile Makeni? Makeni ne li bana ba mukwenyan’a Mushe ba banna. Ne ba tusize Maisilaele ha  ne ba fundukile kwa Lilundu la Sinai. (Numere 10:29-32) Mwa naha ya Kanana, Makeni hape ne ba til’o yaha ni bana ba Juda ka nakonyana. (Baatuli 1:16) Nihaike kuli hamulaho ne ba til’o pila mwahal’a Maamaleke ni mwahal’a macaba a mañwi, Makeni ne ba zwezipili ku ba balikani ba Isilaele. Kacwalo, Saule n’a na ni libaka le linde la ku sa bulaya Makeni.

Ze Lu Ituta:

9:21; 10:22, 27. Buishuwo ni buikokobezo bwa n’a na ni bona Saule ha n’a tozizwe sina mulena ne bu mu tibezi ku nga muhato kapili-pili muta “batu ba bañwi ba ba maswe” ne ba hanile bulena bwa hae. Moya o cwalo kaniti wa kona ku lu tusa ku sa eza lika ka bunyemi!

12:20, 21. Ni kamuta mu si tuheleli “linto za mbango” ze cwale ka ku sepa batu, ku sepa limpi za naha, kamba milimu ya maswaniso ku mi fulalelisa Jehova.

12:24. Kuli lu zwelepili ku saba Jehova ni ku mu sebeleza ka pilu ya luna kaufela, sa butokwa se lu tokwa ku eza ki ku ‘hupula lituso ze tuna za tusize ka zona’ batu ba hae ba kwakale ni ba mwa miteñi ye.

13:10-14; 15:22-25, 30. Mu ambuke moya wa buikuhumuso—ibe ka ku sa latelela litaelo kamba ka ku ikanyisa.—Liproverbia 11:2.

MULISANA U KETIWA KU BA MULENA

(1 Samuele 16:1–31:13)

Samuele u toza Davida wa lusika lwa Juda kuli a yo ba mulena kwapili. Hamulaho fela wa f’o, Davida u bulaya Goliati singangalume sa Mufilisita ka licwe li li liñwi fela. Davida ni Jonatani ba itama bulikani. Saule u beya Davida muzamaisi wa limpi za hae. Bakeñisa kuli Davida n’a tuzi limpi ze ñata, basali ba Isilaele ba opela ba li: “Saule, ba hae b’a bulaile, ba balwa ka bolule; Davida ba hae, ba balwa ka bolule ba ba lishumi.” (1 Samuele 18:7) Kabakala ku ciwa ki muna, Saule u lika ka t’ata ku bulaya Davida. Saule ha s’a mu taselize halalu, Davida wa ñweha ni ku ba mubalehi.

Mwa lilimo za n’a sweli ku yambaela, Davida u sileleza bupilo bwa Saule habeli. Hape u katana Abigaili ya buheha mi hamulaho ba nyalana. Mafilisita ha ba taha ku t’o taseza Isilaele, Saule u buza Jehova. Kono Jehova u mu fulalezi. Samuele u shwile. Ka ku ziyeleha, Saule u buza munuhi, kono u talusezwa kuli u ka bulaiwa mwa ndwa ya hae ni Mafilisita. Mwa ndwa yeo, Saule u holofazwa maswe, mi bana ba hae ba bulaiwa. Likande li fela ka taba ya ku shwa kwa Saule a si na s’a kondisize. Davida u sa ipatile.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

16:14—Ki moya o maswe ufi o no filikanyanga Saule? Moya o maswe o n’o byanguzi Saule mwangalo ne li takazo ye maswe ya mwa munahano ni pilu ya hae—ili takazo ya hae ya ku eza ze maswe. Jehova ha n’a amuhile Saule moya wa hae o kenile, Saule a tuhela ku silelezwa ki moya o kenile mi a kala ku zamaiswa ki moya wa hae o maswe. Bakeñisa kuli Jehova n’a tuhelezi moya o maswe ku yola moya wa Hae o kenile, moya o maswe wo u bulezwi kuli “n’o zwa ku [Muñ’a] Bupilo.”

17:55—Ku likana ni 1 Samuele 16:17-23, ki kabakalañi Saule ha n’a buzize kuli Davida  ki mwan’a mañi? Saule n’a si ka buza ka libaka la ku bata ku ziba fela libizo la ndat’ahe Davida. Ku bonahala kuli n’a bata ku ziba kuli ki mushemi ya cwañi ya pepile mushimani ya n’a sa zwo eza makazo ye tuna ya ku bulaya singangalume.

Ze Lu Ituta:

16:6, 7. Ku fita ku talima fela fa ponahalo ya ba bañwi kamba ku ba atula ka lubilo, lu lukela ku lika ku ba nga ka mwa ba ngela Jehova.

17:47-50. Lwa kona ku itiisa ka bundume ha lu lwaniswa kamba ku nyandiswa ki lila ba ba swana sina Goliati kakuli “ndwa ki ya [Muñ’a] Bupilo.”

18:1, 3; 20:41, 42. Balikani sakata ba fumaneha mwahal’a batu ba ba lata Jehova.

21:12, 13. Jehova u libelela kuli lu itusise ngana ni m’ata a luna ha lu talimana ni miinelo ye t’ata mwa bupilo. U lu file Linzwi la hae, le li kona ku suña ku luna butali, zibo, ni ngana. (Liproverbia 1:4) Hape lu tusiwa ki maeluda ba ba ketilwe ba Sikreste.

24:6; 26:11. Davida n’a tomile mutala o munde hahulu wa ku kuteka mutoziwa wa Jehova!

25:23-33. Lu lukela ku likanyisa kutwisiso ya Abigaili.

28:8-19. Ka ku lika ku biula kamba ku holofaza batu, mioya ye maswe ya kona ku ipumisa ku ba batu ba ba shwile. Haike lu ambuke tumelo ya mioya ya mifuta kaufela.—Deuteronoma 18:10-12.

30:23, 24. Katulo ye, ye tomile fa liñolo la Numere 31:27, i bonisa kuli Jehova u itebuha ba ba eza misebezi ya ku tusa ba bañwi mwa puteho. Kacwalo, se lu eza kaufela, ‘lu si eze ka pilu, inge lu ezeza Mulena isi batu.’—Makolose 3:23.

Ki Nto Mañi ‘Ye Nde ku Fita Matabelo’?

Ki ifi taba ya niti ye koñomekwa ku ze ne ezahezi ku Eli, Samuele, Saule, ni Davida? Ki taba ya kuli: “Ku utwa, ki se sinde ku fita matabelo, mi ku mamela, ki se sinde ku fita ku tahisa mafula a litotolo. Kakuli, ku ikuhumusa ku likana ni sibi sa ku eza buloi; mi bungulunde bu swana sina sebelezo ya maswaniso ni ya literafimi.”—1 Samuele 15:22, 23.

Lu na ni tohonolo luli ya ku eza musebezi wa mwa lifasi kaufela wa ku kutaza Mubuso ni ku tahisa balutiwa! Ha lu nze lu tiseza Jehova “matabelo a manzwi a mwa milomo ya luna,” lu lukela ku lika ka t’ata ku utwa litaelo z’a lu file mwa Linzwi la hae le li ñozwi ni ka kopano ya hae ya fa lifasi-mubu.—Hosea 14:2; Maheberu 13:15.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Mulena wa Isilaele wa pili n’a cincize; pili ne li mubusi ya ishuwa, ya ikokobeza kono s’a fetuha mulena ya ikuhumusa, ya ikezeza mwa latela

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Lu kona ku ba ni sepo mañi ha lu lwaniswa ki lila ze swana sina Goliati?