Bana ba Luna Ki Sanda sa Butokwa
Bana ba Luna Ki Sanda sa Butokwa
“A mu bone, bana ki sanda se si zwa ku [Muñ’a] Bupilo; mi se si pepwa ki mba, ki mupuzo w’a fa mutu.”—SAMU 127:3.
1. Mbututu wa pili n’a pepilwe cwañi?
MU NAHANE za makazo ya n’a ezize Jehova Mulimu ka nzila ya n’a bupile ka yona bo munna ni musali ba pili. Adama, ndate, ni Eva, me, ne ba fanile kalulo ye ñwi ya mibili ya bona ye ne hulile mwa mba ya Eva ku ba mutu yo munca ya kwanile hande—yena mbututu wa pili ku pepwa. (Genese 4:1) Ku t’o fita ni la kacenu le, luna batu ha lu utwisisi hande kuli ku itwala ni ku pepwa kwa mbututu ku ezahalanga cwañi, mi ba bañata ba li ki makazo luli.
2. Ki kabakalañi ha mu kona ku bulela kuli ze ezahalanga mwa mba ya muima ki makazo?
2 Mwahal’a mazazi a bat’o eza 270, selusi ya pili ye ne pangilwe mwa mba ya me hamulaho wa ku kopana ni ndate ya hula ku ba mbututu ya na ni liselusi ze eza bolule-lule. Mwa selusi ya pili yeo ku na ni litaelo ze tokwahala kuli ku pangiwe mifuta ya liselusi ye fitelela 200. Ka ku latelela litaelo ze komokisa zeo, ze ba sa koni ku utwisisa batu, liselusi zeo ze ipitezi li hula ka mo li lukiselizwe ku hulela kuli li pange mutu ya pila!
3. Ki kabakalañi batu ba bañata ba ba na ni temuho ha ba lumela kuli Mulimu u lukela ku ba yena ya tisanga kuli ku pepiwe mutu yo munca ya pila?
3 Ki mañi ye ne mu ka li ki yena mupangi luli wa mbututu? Kaniti ki yena ya swana ya n’a kalile ku bupa bupilo ka sibili. Walisamu za mwa Bibele n’a opezi kuli: “Mu zibe kuli [Muñ’a] Bupilo ki Yena Mulimu; ki Yena ya lu bupile, mi lu ba hae.” (Samu 100:3) Bashemi, mwa izibela hande kuli mwan’a mina wa butokwa yo h’a si ka pangiwa ka butali bwa mina ni hanyinyani. Ya kona fela ku tahisa makazo ya ku pangiwa kwa mutu yo munca ya pila ki Mulimu ya na ni butali bo bu si na mo bu felela. Ka lilimo-limo, batu ba ba na ni temuho ba ize Mubupi ya Pahami ki yena ya tisa kuli mbututu i pangehe mwa mba ya bom’a yona. Mina bo, kana mwa lumela cwalo?—Samu 139:13-16.
4. Ki mafosisa afi e ba ezanga batu ili a sa ezangi Jehova?
4 Kono kana Jehova ki Mubupi ya si na taba ni luna ya n’a tomile tukiso ya lupepo ni ku i tuhelela fela kwa banna ni basali kuli ba be ni bana? Batu ba bañwi ba na ni situhu, kono Jehova h’a na situhu. (Samu 78:38-40) Bibele i bulela cwana kwa Samu 127:3: “A mu bone, bana ki sanda se si zwa ku [Muñ’a] Bupilo; mi se si pepwa ki mba, ki mupuzo w’a fa mutu.” Cwale ha lu nyakisiseñi taluso ya sanda ni kuli sanda si fa bupaki bwa nto mañi.
Sanda ni Mupuzo
5. Ki kabakalañi bana ha ba li sanda?
5 Sanda si swana sina mpo. Bashemi hañata ba belekanga ka t’ata kuli ba siyele bana ba bona sanda. Sanda seo si kona ku ba masheleñi, liluo, kamba mwendi tutu ye ñwi ya butokwa. Ibe kuli ki sanda sa mufuta mañi, sanda seo ki bupaki bwa lilato la bashemi. Bibele i bulela kuli Mulimu u file bashemi bana sina sanda sa bona. Bana ki mpo y’a ba file ka lilato. Haiba mu bashemi, kana mwa kona ku bulela kuli likezo za mina li bonisa kuli mu nga bana ba mina sina mpo ye mu filwe ki Mubupi wa pupo kamukana?
6. Mulimu n’a na ni mulelo mañi ha n’a file batu m’ata a ku kona ku ba ni bana?
6 Mulelo wa Jehova ha n’a file mpo yeo ne li wa kuli lifasi li yahiwe ki bana ba ba simuluha ku bo Adama ni Eva. (Genese 1:27, 28; Isaya 45:18) Jehova n’a si ka bupa mutu ni mutu ka sibili, sina mwa n’a bupezi bolule-lule ba mangeloi. (Samu 104:4; Sinulo 4:11) Kono Mulimu n’a ketile ku bupa batu ka nzila y’e ba konisa ku pepa bana ba ba ba hozize ka linzila ze lemuseha. Me ni ndate ba na ni tohonolo ye tuna ya ku kona ku pepa mutu yo munca ni ku mu babalela! Ka ku ba bashemi, kana mwa itumelanga ku Jehova kuli u mi file sanda sa butokwa seo?
Mu Itute kwa Mutala wa Jesu
7. Ka ku fapahana ni mo ba ezezanga bashemi ba bañwi, Jesu n’a bonisize cwañi kuli u ‘tabela batu’ ni kuli wa ba utwela butuku?
7 Ka bumai, haki bashemi kaufela ba ba nga kuli bana ba bona ki mupuzo. Ba bañata ha ba na sishemo kwa bana ba bona. Bashemi ba ba cwalo ha ba likanyisi moya wa Jehova kamba wa Mwan’a hae. (Samu 27:10; Isaya 49:15) Ka ku fapahana ni bashemi bao, ha mu nyakisise Jesu mwa n’a tabelela banana. Mane nihaiba pili a si ka t’o pila kale sina mutu fa lifasi—inz’a sa li mutu wa kwa moya ya m’ata mwa lihalimu—Bibele i bulela kuli Jesu n’a “tabiswa ki batu.” (Liproverbia 8:3, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) N’a lata hahulu batu kuli mane n’a itatezi ku lu liulula ka ku lu shwela ilikuli lu kone ku fumana bupilo bo bu sa feli.—Mateu 20:28; Joani 10:18.
8. Jesu n’a tomile cwañi mutala o munde kwa bashemi?
8 Jesu ha n’a sa li fa lifasi, n’a tomile mutala o munde sihulu kwa bashemi. Ha mu nyakisise za n’a ezize. N’a fumananga nako ya ku ba ni banana, nihaiba ha n’a patehile hahulu kamba ha n’a kalezwi. N’a ba buhanga ha ba bapala fa patelo mi n’a itusisize ye miñwi ya mikwa ya bona mwa liswanisezo za hae ha n’a luta. (Mateu 11:16, 17) Ha n’a ya lwa mafelelezo kwa Jerusalema, Jesu n’a ziba kuli n’a ka yo nyandiswa ni ku bulaiwa. Kacwalo batu ha ne ba tisize banana kuli ba to mu bona, balutiwa ba Jesu, mwendi ka mulelo wa ku bata ku tusa Jesu kuli a si ke a pitihanywa hahulu hape, ba bata ku leleka banana. Kono Jesu a kalimela balutiwa ba hae. A bonisa kuli n’a “tabiswa” ki banana ka ku bulela kuli: “Mu tuhele bana ba banyinyani ba tahe ku na, mi mu si ke mwa ba hanisa.”—Mareka 10:13, 14.
9. Ki kabakalañi ze lu eza ha li kona ku ba za butokwa hahulu mane ku fita ni ze lu bulela?
9 Lwa kona ku ituta kwa mutala wa Jesu. Lu ezanga cwañi banana ha ba taha ku luna—nihaiba ka nako ye lu patehile? Kana lu ezanga mwa n’a ezelize Jesu? Se ba tokwa bana, sihulu kwa bashemi ba bona, ki sona sa n’a tabela ku ba fa Jesu—nako ni ku iswa pilu. Ki niti kuli manzwi a cwale ka ku bulela kuli “na ku lata” ki a butokwa ku a bulela. Kono likezo ki zona za butokwa hahulu ku fita manzwi. Se si bonisa kuli mu na ni lilato haki lipulelo za mina fela kono sihulu ki likezo za mina. Lilato la mina li boniswa ki nako ye mu ina ni bana ba mina, mo mu ba iseza pilu, ni mo mu ba babalelela. Kono niha se mu ezize zeo kaufela, mu kana mwa fumana kuli lika ha li cinci ka bubebe sina mo ne mu hupulela kuli li ka bela. Mu be ni pilu-telele. Lwa kona ku ituta ku bonisa pilu-telele haiba lu likanyisa Jesu mwa n’a sebelisanezi ni balutiwa ba hae.
Pilu-telele ni Loliso lwa Jesu
10. Jesu n’a lutile cwañi balutiwa ba hae ku ba ni buikokobezo, mi ne ku bile cwañi kwa makalelo?
10 Jesu n’a ziba kuli balutiwa ba hae ne ba na ni moya wa kangisano wa ku bata butuna mwahal’a ba bañwi. Zazi le liñwi, ha n’a fitile mwa Kapernauma ni balutiwa ba hae, a ba buza kuli: “Ki lifi ze ne mu bulela mwa nzila? Kono ba kuza fela, kakuli mwa nzila ne ba pihile kañi ya ku ziba yo mutuna ku bona kuli ki mañi.” Ku fita ku ba kalimela ka buhali, Jesu ka pilu-telele a ba fa mutala kuli a ba lute ku ba ni buikokobezo. (Mareka 9:33-37) Kana ne ba ezize mwa n’a hupulela Jesu? Ne ba si ka eza cwalo honafo. Hamulaho wa likweli ze silezi, Jakobo ni Joani ba susueza m’a bona kuli a ba kupele ku Jesu kuli a ba fe litulo ze tuna mwa Mubuso. Ni f’o, Jesu ka pilu-telele a hakulula munahanelo wa bona.—Mateu 20:20-28.
11. (a) Ki ufi musebezi wa sizo o ne ba palezwi ku eza balutiwa ba Jesu ha se ba fitile mwa muzuzu wa kwahalimu ni Jesu? (b) Kiñi sa n’a ezize Jesu, mi kana ne ba latelezi mutala wa hae ka yona nako yeo?
11 Ne ku si ka fita ni nako Paseka ya 33 C.E. ya esha, mi Jesu a kopana ni balutiwa ba hae ku ca paseka kwa mukunda. Ha ba fita mwa muzuzu wa kwahalimu, ne ku si na nihaiba muapositola a li muñwi ku b’a 12 kaufela ya n’a itatezi ku sebeleza ba bañwi ka ku ya ka sizo sa bona sa ku tapisa maluli kwa mahutu a ba bañwi—ili musebezi wa kwatasi o no ezwanga ki mutanga kamba ki musali wa mwa lapa. (1 Samuele 25:41; 1 Timotea 5:10) Jesu u lukela ku ba ya n’a utwile hahulu butuku kwa pilu ku bona kuli balutiwa ba hae ne ba sa tomenena ku bata butuna mwahal’a ba bañwi! Kacwalo Jesu a tapisa mahutu a bona kaufela mi kihona a ba kupa ka t’ata kuli ba latelele mutala wa hae wa ku sebeleza ba bañwi. (Joani 13:4-17) Kana ne ba latelezi mutala wo? Bibele i bulela kuli hasamulaho wa f’o, bona busihu bo, “kwa taha kañi mwahal’a bona, ya ku ziba kuli yo mutuna ku bona ki mañi?”—Luka 22:24.
12. Bashemi ba kona ku likanyisa cwañi mutala wa Jesu ha ba nze ba luta bana ba bona?
12 Bashemi, muta bana ba mina ba palelwa ku latelela kelezo ya mina, kana mwa utwisisanga mwa n’a ikutwezi Jesu? Mu hupule kuli Jesu n’a si ka katala ku tusa balutiwa ba hae, nihaike ne ba liyeha ku lukisa mafosisa a bona. Pilu-telele ya hae ne i tusize kwa mafelelezo. (1 Joani 3:14, 18) Bashemi, mu swanela ku likanyisa mutala wa Jesu wa lilato ni pilu-telele, mu si liseli ku ikataza ku luta bana ba mina.
13. Ki kabakalañi mushemi h’a sa swaneli ku yukaukela mwan’a hae haiba a mu buza puzo?
13 Bana ba tokwa ku lemuha kuli bashemi ba bona b’a ba lata mi ba bata ku ba tusa. Jesu n’a bata ku ziba ze ne ba nahana balutiwa ba hae, kacwalo n’a teelezanga ha ne ba buzanga lipuzo. N’a ba buzanga ze ne ba nahana fa litaba ze ñwi. (Mateu 17:25-27) Ki niti, mulutelo o munde u kopanyeleza ku teeleza ka tokomelo ni ku isa teñi pilu luli. Haiba mwanana a buza, mushemi u swanela ku lwanisa moya wa ku mu kuzisa fela ka ku mu yukaukela kuli: “Wena zwa! Ha u boni kuli na ni patehile nji?” Haiba mushemi u patehile luli, mwanana u swanela ku talusezwa kuli puzo ya hae i ka buhisanwa nako i sili. Mi cwale mushemi u lukela ku bona teñi kuli puzo yeo ya buhisanwa luli. Mushemi h’a eza cwalo, mwana u ka lemuha kuli mushemi wa hae wa mu isa pilu luli, mi ku ka mu bela bunolo ku talusezanga bashemi lika.
14. Bashemi ba kona ku itutañi ku Jesu ka za ku olisa bana ba bona?
14 Kana kwa lukela kuli bashemi ba bonise loliso kwa bana ba bona ka ku ba swala ni ku ba kumbata? Ni f’o hape, bashemi ba kona ku ituta kwa mutala wa Jesu. Bibele i bulela kuli Jesu a “nga [banana] mwa mazoho a hae, mi a ba fuyola ka ku beya mazoho a hae fahalimu a bona.” (Mareka 10:16) Mu nahana kuli banana bao ne ba ikutwile cwañi? Kaniti lipilu za bona ne li wabezwi, mi ne ba tabezi hahulu Jesu. Haiba mina bashemi ni bana ba mina mwa latana ni ku olisana luli, bana ba ka latelela ka bunolo ze mu ba eleza ni ku ba luta.
Za Butelele bwa Nako ya ku Ba ni Bana
15, 16. Ki ufi muutelo wa bana o s’o atile hahulu, mi ku bonahala kuli ne u tile cwañi?
15 Ba bañwi ba kakanyize ka za haiba bashemi luli ba tokwa nako ye ñata ya ku ba ni bana ba bona ni ku ba fa hahulu mamelelo ye lilato. Muutelo wa bana o susuelizwe hahulu ki wa ku ba ni nako ye nde ni bona. Ba ba yemela taba yeo ba li kuti banana ha ba tokwi nako ye ñata kwa bashemi ba bona ibile fela nako ye likani ye ba tanda ni bashemi ba bona i peta se siñwi, mi ne i lelezwi cimo ni ku lukiswa hande. Kana muutelo wo wa ku tanda fela nakonyana ye nde ni bana u lukile, mi u lukiselizwe ku tusa bana luli?
16 Muñoli yo muñwi ya kile a ambola ni banana ba bañata n’a ize ze ne ba “tokwa hahulu kwa bashemi ba bona ne li nako ye ñata,” hamohocwalo ni “mamelelo ye tuna.” Mane caziba yo muñwi wa fa koleji n’a ize: “Pulelo ya kuli [nako ye nde] i tisizwe ki ku sisitwa kwa mazwalo a bashemi. Batu ne ba ipa laluwe ya ku tola fela nakonyana ni bana ba bona.” Ki nako ye kuma kai yeo bashemi ba swanela ku ba ni bana ba bona?
17. Bana ba tokwañi kwa bashemi ba bona?
17 Bibele ha i fi kalabo kwa puzo yeo. Kono bashemi ba Maisilaele ne ba susuelizwe ku ambola ni bana ba bona ha ba inzi mwa ndu ya bona, ha ba zamaya mwa nzila, ha ba lobala, ni ha ba zuha. (Deuteronoma 6:7) Seo si bonisa fo ku sweu kuli bashemi ba tokwa ku ambola ni bana ba bona ni ku swalelela ku ba luta ka zazi.
18. Jesu n’a fumananga cwañi kolo ya ku luta balutiwa ba hae, mi bashemi ba kona ku itutañi kwa taba yeo?
18 Jesu n’a lutile hande balutiwa ba hae ha n’a canga ni bona, mwa misipili ye ne ba tamanga hamoho, mane nihaiba ha ne ba ikatulusanga hamoho. Ka nzila yeo n’a ba lutanga fa n’a fumanela kolo kaufela. (Mareka 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) Bashemi ba Sikreste ni bona ba swanela ku itukiseza ku fumana kolo ya ku ambola ni bana ba bona ka nako ifi kamba ifi ni ku zwelapili ku ezanga cwalo mane ni ku ba luta linzila za Jehova.
Ze Tokwa ku Lutiwa ni Mwa ku Li Lutela
19. (a) Ki nto mañi ye tokwahala kwand’a ku tanda fela nako ni bana? (b) Ki lika mañi sihulu ze ba lukela ku luta bana bashemi?
19 Ku hulisa hande bana ha ku tokwi fela ku tanda nako ni bona mane ni ku ba luta. Nto ye ñwi ya butokwa ki ku ziba ze tokwa ku lutiwa. Ha mu bone m’o Bibele i koñomekela ze tokwa ku lutiwa. I li: “Manzwi ao, e ni ku laela kacenu . . . u na ni ku a luta bana ba hao ka tokomelo.” Ki afi “manzwi ao” e ba tokwa ku lutiwa bana? Ku bonahala kuli ki manzwi a n’a sa zwo bulelwa, a’ li: “U na ni ku lata [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hao, ka pilu ya hao kaufela, ni ka moya wa hao kaufela, ni ka mata a hao kaufela.” (Deuteronoma 6:5-7) Jesu n’a ize wo ki ona mulao wa butokwa ka ku fitisisa kwa milao kaufela ya Mulimu. (Mareka 12:28-30) Bashemi sihulu ba tokwa ku luta bana ba bona ka za Jehova, ku ba taluseza libaka Jehova h’a li yena fela ya swanela ku latiwa ni ku utwiwa ka moyo kaufela.
20. Mulimu n’a laezi bashemi ba kwaikale kuli ba luteñi bana ba bona?
20 Kono “manzwi ao” e ba susuezwa bashemi ku luta bana ba bona a talusa ze ñata ku fita fela ku lata Mulimu ka moyo kaufela. Mu ka lemuha kuli mwa kauhanyo 5 ya Deuteronoma, Mushe u kutela ku bulela milao ya n’a ñozi Mulimu fa matapa a macwe—yona Milao ye Lishumi. Milao yeo i kopanyeleza litaelo ze hanisa bupumi, busholi, bubulai, ni bubuki. (Deuteronoma 5:11-22) Kacwalo bashemi ba kwaikale ne ba bonisizwe butokwa bwa ku luta bana ba bona likuka ze nde. Bashemi ba Sikreste kacenu ba tokwa ku fa bana ba bona litaelo ze swana haiba ba bata ku ba tusa kuli kwapili ba yo pila mwa buiketo ni tabo.
21. Taelo ya ku luta bana Linzwi la Mulimu ka tokomelo ne i talusañi?
21 Mu lemuhe kuli bashemi ba bulelezwi mo ba swanela ku lutela bana ba bona “manzwi ao,” kamba milao: “U na ni ku a luta bana ba hao ka tokomelo.” Pulelo ya ‘ku luta ka tokomelo’ i talusa “ku luta ni ku suña ka ku kuta-kutela kamba ku eleza: ku susueza kamba ku koñomeka lisupo mwa munahano.” Kacwalo Mulimu s’a bulelela bashemi f’o kikuli ba lukela ku ba ni tukiso ye nde ya tuto ya Bibele ye lukiselizwe ku suña litaba za kwa moya mwa minahano ya bana ba bona.
22. Bashemi ba Maisilaele ne ba bulelezwi ku ezañi kuli ba lute bana ba bona, mi ku eza cwalo ne ku talusañi?
22 Tukiso ye cwalo i tokwa buikatazo bwa bashemi. Bibele i li: “U a tame [“manzwi ao,” kamba milao ya Mulimu], kuli a be poniso fa mazoho a hao, a be inge lwamuhelo lwa fa pata, fahali a meto a hao. U a ñole fa mabala a mwa minyako ya hao, ni fa likwalo za hao.” (Deuteronoma 6:8, 9) Seo ha si talusi kuli bashemi ba swanela ku ñola mulao wa Mulimu fa minyako ni fa likwalo tenyene, kamba ku tama milao yeo fa mazoho a bana ba bona tenyene, ni ku beya ye miñwi fahali a meto a bona. Kono sisupo ki sa kuli bashemi ba swanela ku swalelela ku hupulisa bana ba bona lituto za Mulimu. Ba swanela ku luta bana ba bona kamita inge mane kuli lituto za Mulimu li fapil’a bona nako kaufela.
23. Lu ka nyakisisañi mwa tuto ya sunda ye taha?
23 Ki lifi ze ñwi za lika za butokwa hahulu zeo bashemi ba tokwa ku luta bana ba bona? Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa kacenu kuli bana ba lutiwe ni ku twaezwa ku isileleza isali bona? Ki tuso mañi ye ba filwe bashemi cwale ye lukiselizwe ku ba tusa ku luta bana ba bona hande? Lipuzo zeo ku kopanyeleza cwalo ni ze ñwi ze bilaeza bashemi ba bañata li ka nyakisiswa mwa taba ye tatama.
Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Ki kabakalañi bashemi ha ba swanela ku nga ka butokwa bana ba bona?
• Bashemi ni batu ba bañwi kaufela ba kona ku itutañi ku Jesu?
• Ki nako ye kuma kai yeo bashemi ba swanela ku ba ni bana ba bona?
• Bana ba lukela ku lutiwañi, mi ba swanela ku lutiwa cwañi?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 10]
Bashemi ba kona ku itutañi kwa mutala wa mulutelo wa Jesu?
[Maswaniso a fa likepe 11]
Bashemi ba Maisilaele ne ba na ni ku luta bana ba bona ka linako mañi mi ki ka nzila ifi?
[Maswaniso a fa likepe 12]
Bashemi ba swanela ku hupulisanga bana ba bona lituto za Mulimu