Ku Ba ni Sepo Ba Bañata Ba Nze Ba Zwafile—Mukopano fa Munganda wa Babalehi

MUNGANDA wa babalehi wa Kakuma u fumaneha kwa mutulo wa naha Kenya, ili bukaufi ni museto wa naha Sudan. Fa munganda wo ku pila batu ba ba fitelela 86,000. Ki sibaka se si omile hahulu, mi musihali mufutumala u fitanga fa 50°C. Hañata ku banga ni mifilifili mwahal’a bakozi. Kwa babalehi ba bañata munganda wo ki sibaka se si zwafisa luli. Kono babalehi ba bañwi ba na ni sepo.

Mwahal’a babalehi ku na ni Lipaki za Jehova ba sikai ba ba shaela taba ye nde ya Mubuso ka tukufalelo. Lipaki ba babalehi bao ba kopana mwa puteho ye nyinyani ya Lodwar, ye fumaneha kwa sibaka se si eza likilomita ze 120 kwa mboela wa munganda wo. Puteho ye li bukaufi ni ya Lodwar i fumaneha kwa sibaka se si eza musipili wa lihora ze 8 ka mota.

Bakeñisa kuli babalehi ha ba lumelezwi ku zwa fa munganda, buñata bwa bona ha ba fumanehangi kwa mikopano ye minyinyani ni ye mituna ye eziwanga ki Lipaki za Jehova. Ka lona libaka leo, ne ku ezizwe litukiso za kuli mukopano o ipitezi wa lizazi li li liñwi u ezezwe fa munganda wo.

Ku Liba kwa Mutulo

Kuli ba tuse ku ona mukopano wo, Lipaki ba 15 ba ba pila mwa tolopo ya Eldoret ye eza likilomita ze 480 kwa mboela wa munganda wo, ne ba itatezi ku tama musipili o t’ata ku liba kwa sibaka se si omile sa Lodwar, mi ne ba zamaile ni muituti wa Bibele ya n’a fanile mbasi ye nyinyani ye ne ba itusisize hamoho ni ndilaiba. Takazo ya bona ye tuna ne li ya ku yo susueza ni ku tiisa mizwale ba bona.

Ne ba kalile lieto la bona ka mapakela inge ku bata ku zwa kwa sibaka sa malundu a kwa wiko wa naha Kenya. Mukwakwa wa matulungundu ne u kambama mwa masimu ni mwa mishitu mi kihona u yo shetumukela mwa lihalaupa le li cisa la mikulwani. Mitapi ya lipuli ni likamele ne i fula mwa sibaka se si si na limela. Banna ba mishobo ya kwateñi ne ba zamaya inge ba apezi litino za sizo, buñata bwa bona ne ba lwezi milamu, buta, ni masho. Ha se ba matile ka lihora ze 11, Lipaki bao ba punya mwa Lodwar, ili sibaka se si cisa ni se si tezi liluli mo ku pila batu ba ba bat’o eza 20,000. Ha se ba lumelisizwe ka silikani ki Lipaki ba kwa Lodwar, bazamai bao ba yo shendama kuli ba katuluhe ilikuli ba kone ku itukiseza ku abana kwa litukiso za kwa mafelelezo a sunda yeo.

Habusa kakusasana, bapoti bao ba ya ku yo bona libaka ze nde za sibaka seo. Lisa la Turkana ili lona lisa le lituna ka ku fitisisa  mwa naha Kenya ne li si ka libalwa ni hanyinyani. Li potolohilwe ki mikulwani ye yambile sibaka se si eza likilomita za likilomita kwa butelele, mi ki lona lisa le li na ni likwena ze ñata hahulu mwa lifasi. Mezi a na ni soda a mwa lisa leo a tusa batu ba sikai ba ba pila fa munanga wa lona. Mi manzibwana a lizazi le li swana leo bapoti ne ba ikozi ku fumaneha kwa mukopano wa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki ni Mukopano wa Sebelezo wa puteho ya fa sibaka. Ba na ni Ndu ya Mubuso ye nde, ye ne yahilwe ka 2003 ka tukiso ya Lipaki ya ku yaha Mandu a Mubuso mwa linaha ze shebile.

Mukopano O Ipitezi wa Lizazi Li Li Liñwi

Lizazi la Sunda ne li bulukezwi mukopano o ipitezi wa lizazi li li liñwi. Mizwale ba mwa Puteho ya Lodwar, ni mizwale ba bapoti, ne ba filwe tumelezo ya ku kena mwa munganda ka 8 kiloko ya kakusasana, kacwalo Lipaki ne ba nyolezwi hahulu ku kalisa ka ku itahanela. Mukwakwa wa matulungundu ne u ba shela-shelisize mwa naha ye omile ku ba isa fakaufi ni museto wa naha Sudan. Malundu a shengile a matelele n’a bonahala inge a obamezi mwa mukwakwa. Mi ne ku til’o bonahala ku apuha ha lu punya fa munzi o bizwa Kakuma. Pula ne i nela. Mwa libaka ze ñwi za mukwakwa o maluli o n’o liba mwa munganda ne ku tezi mezi. Buñata bwa mandu n’a yahilwe ka litina za mubu mi lituwa ne li za masenke kamba litende. Likwata za batu ba ba zwa kwa Ethiopia, kwa Somalia, kwa Sudan, ni ba ba zwa kwa libaka ze ñwi cwalo ba yahile ka ku ya ka linaha ko ba zwelela. Bapoti ne ba lumelisizwe ka nyakalalo ye tuna ki babalehi.

 Mukopano ne u ezelizwe mwa muyaho mo ba itutelanga babalehi. Fa limota la mwahali la muyaho wo ne ku swanisizwe maswaniso a bonisa maswenyeho a bupilo bwa babalehi, kono ka zazi leo batu ba ne ba li mwa muyaho mo ne ba na ni sepo. Ngambolo kaufela ne i filwe mwa Sikuwa ni mwa Siswahili. Babuleli ba bañwi ba ne ba ziba Sikuwa ni Siswahili mane ne ba file lingambolo za bona mwa lipuo ze peli zeo ka nako ye swana. Muzwale wa mukozi ya n’a zwa kwa naha Sudan n’a file ngambolo ya pili, ye li: “Ku Tatuba Pilu Ya Luna ya Swanisezo.” Lingambolo ze ñwi ne li filwe ki maeluda ba bapoti.

Kalulo ye zwile mubano ya mukopano ni mukopano ki kolobezo. Kwa mafelelezo a ngambolo ya kolobezo, batu kaufela ne ba talimezi numwana a li muñwi ha n’a nze a yema. Gilbert n’a balehile ni bondat’ahe ku zwa mwa naha ye ne ba pepezwi ku yona ka nako ya ndwa ye ne yundisize batu ba bañata ka 1994. Kwa makalelo, ne ba balehezi kwa Burundi ka ku sepa kuli ne ba ka yo pila mwa kozo teñi k’o, kono hamulaho fela ne ba lemuhile kuli bupilo bwa bona ne bu sa li mwa kozi nihaiba mwa naha yeo. Gilbert a balehela kwa Zaire, kihona a liba kwa Tanzania—ka linako ze ñwi n’a ishwatekanga mwa mushitu—mi kwa mafelelezo a yo punya ni mwa naha Kenya. Batu ba bañata ba enga-enga mioko mubuleli ha n’a amuhezi Gilbert sina muzwale mwa puteho. Ha nz’a yemi fapil’a batu ba 95 ba ne ba putehani, Gilbert a alaba ka ku utwahala hande, ili ka buikolwiso kuli: “Ndiyo!”—ili ee mwa Siswahili—kwa lipuzo ze peli za n’a buzizwe ki mubuleli. Gilbert hamoho ni mizwale ba bañwi ne ba yepile kasa ni ku yala mwateñi tende ye n’e kile ya beiwanga fa situwa sa ndu ya hae fa munganda. Ka ku bonisa takazo ya hae ya ku bata ku kolobezwa, ona kakusasana wo, a kelela mezi ka ku itusisa hemele ni ku taza kasa kao a nosi!

Ye ñwi ya ze ne zwile mubano mwa tukiso ya musihali ne li ku kandekwa kwa ze bonwi ka za muinelo o ipitezi wa babalehi ba ba li Lipaki. Muzwale yo muñwi n’a kandekile ka mwa n’a atumelezi munna ya n’a pumuzi mwatas’a kota.

“Ha mu ni bulelele, kana ha ku na kozi kamita ku ina mwatas’a kota?”

Munna y’o alaba kuli “ee.” Mi a zwelapili kuli: “Kono isiñi busihu.”

Muzwale a mu balela Mika 4:3, 4, ye li: “Ba ka ina, mutu ni mutu mwa kota ya hae ya veine ni mwa kota ya hae ya feiga, ku si na ya ba sabisa; kakuli ki s’o bulezi mulomo wa [Muñ’a] Bupilo wa limpi.” Mi muzwale a talusa kuli: “Mwa bona, mwa lifasi le linca, ku ka ba ni buiketo ka nako kaufela.” Munna yo a amuhela hatiso ye itusiswa kwa ku ituta Bibele.

Kaizeli yo muñwi ya n’a ile kwa Kakuma kihona ha n’a sa zwo shwelwa ki banabahabo yena ba balalu. Ka ku ama kwa mizwale ba ba pila fa munganda wo, n’a ize: “Se ki sibaka se si na ni matata a mañata; kono ba zwezipili ku ba ni tumelo ye tiile. Ba pila mwa sibaka se si si na tabo, kono ba sebeleza Jehova ka tabo. Ba na ni silikani sa kozo ni Mulimu. Ni susuelizwe ku ba ni kozo ni ku sebeleza Jehova. Ha ni tongoki ka za nto ifi kamba ifi!”

Mukopano wa fita kwa mafelelezo kapili-pili. Mwa ngambolo ya mafelelezo, mubuleli n’a talusize kuli fa mukopano wo ne ku na ni bayemeli ba ne ba zwa kwa linaha ze 8. Paki yo muñwi ya li mubalehi n’a bulezi kuli mukopano wo ne li poniso ya swalisano ni lilato le li mwahal’a Lipaki za Jehova mwa lifasi le li aluhani. Sizwale sa bona sa Sikreste ki sa niti.—Joani 13:35.

 [Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 25]

BASHIMANI BA BA LATEHILE BA NAHA SUDAN

Ku zwa fela fo ne i kalezi ndwa ya mukowa mwa Sudan ka 1983, batu ba ba eza 5,000,000 ba tunuzwi mwa mandu a bona. Mwahal’a bona ku na ni banana ba ba eza 26,000 ba ne ba kauhanyizwe kwa mabasi a bona. Buñata bwa bona ne ba balehezi mwa minganda ya babalehi kwa Ethiopia, ili ko ne ba inzi ka lilimo ze bat’o ba ze talu. Bakeñisa kuli ne ba hapelelizwe ku tunuha, ne ba menuhile, mi ba zamaya silimo mutumbi ku pululeza naha Sudan ni ku liba kwa mutulo wa naha Kenya, ba tasezwa ki masole, likebenga, matuku, ni libatana za mwa naheñi. Ne li licika fela la bona banana bao ba ne ba bandukile musipili o t’ata wo, mi kwa nalule-lule bona banana ba ne ba bandukile bao ba fita fa ku ba sona sikwata se situna sa bayahi ba munganda wa Kakuma. Kwa likopano ze ñata ze fanga lituso kwa bakozi, banana bao ba zibahala sina bashimani ba ba latehile ba naha Sudan.

Munganda wa babalehi wa Kakuma se li lihae la bazwahule ba linaha za bo Sudan, Somalia, Ethiopia, ni linaha ze ñwi cwalo. Mubalehi ha fita fa munganda, u fiwanga liitusiso ze ñwi cwalo za ku yahisa ndu ni tende ya ku ezisa situwa. Habeli ka kweli ni kweli, mubalehi ni mubalehi u fiwa fulawa ye bat’o eza likilogramu ze 60, manawa a eza kilogramu i liñwi, mafula a ku tatehisa ni lizwai. Babalehi ba bañata ba lekisanga kwa lika ze ba fiwanga zeo kuli ba kone ku leka ze ñwi cwalo ze tokwahala.

Ba bañwi ba bashimani ba ba latehile bao ba konile ku kopana hape ni mabasi a bona kamba se ba icahezi mwa linaha ze ñwi. Kono ka ku ya ka ofisi ye talima za maino a fa munganda yona ya Office of Refugee Resettlement, “likiti-kiti za bona bashimani bao ba s’a pila fa munganda o liluli ni o tezi linzi wa Kakuma ili fo ba pila bupilo bo bu t’ata bwa ku noma-noma lico mi ba sebeza ka t’ata kuli ba kone ku ituta.”

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Ku holisa mezi fa Munganda wa Babalehi wa Kakuma: Courtesy Refugees International

[Mapa ye fa likepe 23]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

KENYA

Munganda wa Kakuma

Lisa la Turkana

Lodwar

Eldoret

Nairobi

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Ku holisa mezi fa munganda wa Kakuma

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Lipaki ba kwa Kenya ba tama musipili o t’ata ku liba kwa mutulo kuli ba yo susueza mizwale ba bona

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Mupilelo wa fa munganda u t’ata

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Mulumiwa u tolokela paina ya ipitezi

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Kasa ka ku kolobeleza teñi

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 25]

Courtesy Refugees International