Litaba Ze Ezahezi Za Mwa Bibele Kana ki Ze Nepahezi?
Litaba Ze Ezahezi Za Mwa Bibele Kana ki Ze Nepahezi?
MWA buka ya bona ye bizwa Battles of the Bible, Chaim Herzog ya n’a banga mueteleli wa Naha ya Israel, ni Mordechai Gichon caziba wa ze pumbuzwi za kwaikale ya kotokile wa kwa Tel Aviv University, ne ba ize:
“Mutalusezo wa mulwanelo wa lindwa za mwa Bibele . . . ha u koni ku ba wa ku ikupulela fela mwa linako za hamulaho. Ka mutala, ku likani ku bapanya ndwa ya Gidioni ni Mamidiani ni limpi ze ne swalisani ni bona ka mo ku taluselizwe kwa Baatuli likauhanyo 6-8, ni lindwa za Magerike za ku lwanisa muleneñi wa Troy, ze bulezwi ki Homer mwa buka ya hae ye bizwa iliad. Ka za ze ñozwi za Homer, likamba lifi kamba lifi le li fitwa ka bunolo ni muleneñi ufi kamba ufi o tiile o li bukaufi za konwa ku itusiswa kuli kona ko ne i kolotezi ndwa yeo . . . Kono hakucwalo ka za taba ya mwa Bibele ya za ndwa ya Gidioni. Litaba ze tungile za mo ne ba zamaezi ni mo ne ba itwaniselize ze tomile fa libaka tenyene ni fa likezo za likwata ze ne itwanisa zeo—ili ndwa ye ne kolotezi mwa sibaka se si eza likilomita ze 60 kwa butelele—ku si na kakanyo ha li koni ku ba za ku ikupulela fela . . . Kacwalo lu hapelezwa ku lumela kuli mutalusezo wa lindwa ka mo li taluselizwe mwa Bibele u nepahezi.”
Mwa kona ku ituta za ndwa ya Gidioni ka ku itusisa mapa ye fa likepe 18 ni 19 la broshuwa ya limapa za mwa Bibele ya “Bona Naha ye Nde.” * Likande li kala muta “Mamidiani kaufela, ni Maamaleke, ni bana ba kwa Upa, ba kopana, ba sila Jordani mi ba tibelela mwa libala la Jizireele.” Gidioni a biza masika a n’a li bukaufi kuli a to tusa. Ndwa ne i kalezi fa siliba sa Harodi mi ya liba kwa lilundu la More, kihona i shetumukela kwa libala la Jordani. Hamulaho wa ku shenjela lila mwa buse bwa Nuka ya Jordani, Gidioni a li tula.—Baatuli 6:33–8:12.
Mapa ye mwa “Bona Naha ye Nde” yeo i bonisa minzi ye pundilwe ni libaka za naha ko ne ikolotezi ndwa. Mapa ye ñwi (ye fa likepe 15) i bonisa lianda za masika a Isilaele. Limapa ze peli zeo za kona ku mi tusa ku lemuha ka mo i nepahalezi taba ya mwa Bibele.
Seo si paka hande buniti bwa za n’a lemuhile mutalahali, Caziba Yohanan Aharoni, ya n’a ize: “Ka za libaka ze bulezwi mwa Bibele, zibo ya ku ziba naha ni zibo ya ku ziba litaba ze ezahezi i tamahani hamoho kuli mane ha ku na se si kona ku utwisiswa hande ku sa amiwi se siñwi.”
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 4 Ye hatisizwe ki Lipaki za Jehova.
[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 32]
Background map: Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel